Niezwykła kolekcja dziadków do orzechów

Dlaczego "dziadek"?

Dziadek może mieć postać ludzką, zwierzęcą, a nawet fantastycznego stworzenia. Dawniej bywał zabawką dla dzieci i w takiej roli wszedł do kanonu kultury światowej jako bohater baletu "Dziadek do orzechów" Piotra Czajkowskiego na motywach baśni E.T.A Hoffmanna.

W większości języków to urządzenie nazywa się zgniataczem do orzechów: po niemiecku nusknacker, po francusku casse-noisette, a angielsku nutcracker. Nazwa dziadek do orzechów ukształtowała się w Polsce w XVIII w. W „Słowniku języka polskiego” Lindego występuje hasło dziadek, a dziadek do orzechów pojawia się w „Encyklopedii powszechnej” Orgelbranda. Być może nazwa inspirowana jest kształtem urządzenia. Uważa się też, że właściciel pierwszej fabryki dziadków w Niemczech, Wilhelm Fuchner, tak nazwał swój produkt. Jego uznaje się za „ojca” tych przyrządów, a Saksonię za ich ojczyznę.

Dziadek dziadkowi nie równy

Najstarszymi dziadkami były po prostu dwa kamienie. Najdawniejsze znane metalowe przyrządy pochodzą z III-IV w p.n.e. Można je obejrzeć w muzeach w Tarencie we Włoszech, Leavenworth w Stanach Zjednoczonych, Neuhausen w Niemczech, gdzie znajduje się największy na świecie dziadek mierzący 5,87 m i najmniejszy – 4,9 mm. Początkowo dziadki wykonywano ręcznie (rzeźbiono, wykuwano), od 2. poł. XIX wieku produkowano na skalę przemysłową.

Dziadki do orzechów ze względu na materiał dzielą się na drewniane, metalowe, łączone (np. metal z drewnem) oraz z tworzywa sztucznego. Najbardziej trwałe są metalowe z żelaza, brązu, mosiądzu, miedzi lub aluminium. Szczególne zainteresowanie budzą dziadki drewniane, przedstawiające postaci z bajek lub z życia codziennego, np. leśników, żołnierzy, strażaków, sportowców. Do ich produkcji wykorzystuje się bukszpan, klon, brzozę, buk, orzech włoski. Przyrządy te dzielą się też zależnie od zasady działania - dźwigni jednostronnej, dwustronnej, śruby lub udaru.

W Olsztynku

W skład kolekcji pokazywanej w sali wystawowej Muzeum Budownictwa Ludowego przy ul. Zamkowej 1 wchodzą dziadki z Niemiec, Anglii, Węgier, Polski, dawnej Jugosławii, Stanów Zjednoczonych i Chin. Najstarszy obiekt - dziadek w kształcie małpy - pochodzi z drugiej połowy XIX w. Kolekcja dziadków do orzechów Jana Łomnickiego i Witolda Tchórzewskiego prezentowana była w wielu miastach w Polsce i zagranicą, gdzie cieszyła się dużym uznaniem i zainteresowaniem.

Więcej: muzeumolsztynek.com.pl

Michał Cessanis

1 z 7