Cuzco, czyli pępek świata. Co wiemy o owianej legendą stolicy państwa Inków?

W tym artykule:

1. Jak zostało zaprojektowane Cuzco?
2. Skąd wzięła się nazwa Cuzco?
3. Jak Pizarro podbił imperium Inków
4. Konkwistadorzy zniszczyli budowle Cuzco
5. Co zwiedzić w Cuzco?

Cuzco, pisane też Cusco, jest położone w samym sercu środkowoperuwiańskich Andów, w leżącej na wysokości 3400 m n.p.m. żyznej dolinie aluwialnej zasilanej przez kilka rzek. Zbudowane na ruinach dawnego imperium, teraz żyje głównie z turystyki. Obecnie to najważniejszy punkt wycieczkowy w całym Peru.

Jak zostało zaprojektowane Cuzco?

Miasto było podzielone na dwie części: hanan, czyli część górną i hurin – dolną, które dawały wyraz podziałowi społeczeństwa Inków na wyższą i niższą klasę społeczną. Podział na dzielnice miał obrazować cztery części imperium.

Odpowiednie części miasta mogli zamieszkiwać tylko ludzie pochodzący z terenów, które symbolizuje dana dzielnica. W ten sposób miasto było nie tylko miniaturową mapą całego inkaskiego imperium, ale też wyrażeniem mocy władców Inka w kształtowaniu i rządzeniu imperium.

Cuzco zostało zaprojektowane tak, by kształtem przypominać leżącą pumę, zwierzę czczone przez cywilizację Inków. Zgodnie z układem tego tysiącletniego miasta, mury Sacsayhuaman były położone najwyżej i miały stanowić głowę pumy. Serce zwierzęcia znajdowałoby się na głównym placu. A dokładniej w Kiswarkancha, starożytnym pałacu Inków należącym do króla Wirakoczy. Natomiast Koricancha, czyli Świątynia Słońca, była częścią genitaliów pumy. Ogon pumy kończyłby się w dzielnicy Pumaqchupan. Czyli w miejscu, gdzie spotykają się rzeka Saphy i rzeka Tullumamo.

Skąd wzięła się nazwa Cuzco?

Inkowie określali swoje imperium jako Tawantinsuyu. W języku keczua Tawantin Suyu lub pisane łącznie – Tawantinsuyu – oznacza „cztery części razem”. Imperium Inków było podzielone na cztery suyu – prowincje, których skrajne, narożne części spotykały się w stolicy, czyli w Cusco. Lud imperium nie znał innych krajów, Inkowie nie wybierali się na morskie wyprawy, dlatego ich ziemia była całym światem, a Cuzco było centrum tego świata.

To wyjaśnia jedną z wersji słowa „Cusco”. Można to przetłumaczyć jako „Centrum Świata” lub „Pępek Ziemi”. Inną wersją tłumaczenia nazwy jest „Miejsce Popiołów”, czyli miejsce rytualnej ofiary. Jest to związane z tym, że wszystkie główne świątynie Inków znajdowały się właśnie w Cusco. Tam odbywały się również wszystkie znaczące ceremonie religijne.

Do czasu przybycia w 1533 roku do Cuzco hiszpańskich konkwistadorów, miasto kwitło. Było usiane wspaniałymi świątyniami, placami i bogatymi domami rodziny królewskiej. Jako stolica przeszło 12-milionowego imperium, pełniło funkcję centrum gospodarczego i handlowego. Mieszkańcy uprawiali kukurydzę, ziemniaki, komosę ryżową, bawełnę i kokę. Pola nawadniali przy pomocy sztucznych kanałów irygacyjnych. Domy budowali z cegły.

Sam fakt, że żądni złota Hiszpanie znaleźli się w Ameryce Południowej, wiąże się z traktatem z Tordesillas z 1494 roku. Hiszpanie podzieli się w nim z Portugalczykami strefami wpływów. Traktat ten wyznaczył kierunki ekspansji obu państw. Hiszpania swoje wysiłki koncentrowała w Ameryce Południowej, poza obszarem współczesnej Brazylii, która przypadła Portugalii, a Portugalia w Afryce i Azji.

Jak Pizarro podbił imperium Inków

Dzisiejsze Peru, w którym leży Cuzco, zostało podbite przez żołnierzy dowodzonych przez Fransisca Pizarro. Pizarro wyprawiał się na te tereny trzykrotnie. Dwie pierwsze wyprawy nie przyniosły oczekiwanych sukcesów i wiele wskazywało na to, że przyszły zdobywca Cuzco już nie powróci do Ameryki Południowej.

Ale żądny władzy i pieniędzy Pizarro wyprosił możliwość audiencji przed królem Karolem I Hiszpańskim. Roztoczył przed nim tak bajeczną opowieść o bogactwach Inków, że król oddał mu do dyspozycji statek i 180 zbrojnych. Na czele tej grupy Pizarro wyprawił się do Ameryki Południowej po raz trzeci.

Hiszpanie mieli do dyspozycji broń palną, która budziła popłoch wśród Indian. Inną, znacznie potężniejszą bronią, jaką przywieźli ze sobą konkwistadorzy były patogeny. Gdy w 1532 roku Francisco Pizarro przybył do Peru, w kraju Inków trwała walka o tron po zmarłym niedawno władcy. Dziś wiemy, że zanim Pizarro dotarł do Cuzco, dostał się tam inny przybysz z Europy – czarna ospa. To ona prawdopodobnie odpowiadała za zgon władcy. Dzięki śmierci Huayna Capaca i wojnie o schedę po nim, kraj Inków stał się dla Pizarro i jego ludzi wyjątkowo łatwym łupem.

Konkwistadorzy zniszczyli budowle Cuzco

Pospolite europejskie choroby, jak ospa czy grypa, zdziesiątkowały Indian. Kolejni zmarli w skutek brutalnych praktyk przyjezdnych, ciężkiej pracy w kopalniach i na plantacjach oraz w wyniku działań zbrojnych. Potężne niegdyś imperium pokonały przybyłe zza oceanu patogeny.

Po przybyciu do Cusco hiszpańscy najeźdźcy zmienili cały wizerunek miasta. Zniszczyli wiele inkaskich budynków, świątyń i pałaców. Pozostałe mury wykorzystali jako fundament pod budowę nowego miasta. Hiszpańskie kościoły zostały zbudowane przy użyciu kamieni z rozebranych budynków Inków. Niesamowite kolonialne konstrukcje zbudowane na fundamentach Inków stworzyły unikatowy styl architektoniczny, którego wpływ można zaobserwować w kulturze i sztuce miasta.

Co zwiedzić w Cuzco?

Oto najciekawsze atrakcje tego inkaskiego miasta:

• Ruiny twierdzy Sacsayhuamán – kompleks obronny, wybudowany w XV wieku na rozkaz dziewiątego króla Inków Pachacuteca.
• Coricancha – świątynia Słońca. Stanowiła sanktuarium oraz miejsce koronacji i pochówku panujących władców. Coricancha poświęcona była słońcu, bowiem Inkowie uważali się za potomków tej gwiazdy i czcili ją ponad swoich bogów. Poza miejscem kultu, świątynia była także wyznacznikiem czasu, gdyż posiadała kalendarz astrologiczny i kosmogram.
• Tambomachay – kompleks, którego pierwotne przeznaczenie nie jest pewne. Składają się na niego trzy kamienne tarasy z niszami wbudowanymi w boczne ściany. Obiekt powstał na naturalnym źródle, które doprowadza wodę do mniejszych kanałów, stanowiących część tarasów. Z tego powodu uznaje się, że mogło być to uzdrowisko lub miejsce kultu wody.
• Archikatedra w Cuzco – monumentalna Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NPM, pochodząca z XVII wieku. Za czasów Imperium Inków w miejscu tym stała świątynia Kiswankarcha. Jednak po przejęciu miasta przez Hiszpanów utworzyli oni na jej miejscu kościół katolicki. Katedra powstała w nawiązaniu do renesansu i gotyku, posiada wiele artefaktów i ozdobnych grafik. Położona jest przy głównym placu Plaza de Armas. Od 1983 roku widnieje na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Cuzco to również świetna baza wypadowa do dalszego trekkingu po Andach lub wycieczek do innych inkaskich miast. Stamtąd można się wybrać między innymi do Machu Picchu, do Sacsayhuaman – gigantycznego kompleksu kamiennych murów, miejsca preinkaskiego kultu czy do Quenco – inkaskiego sanktuarium wykutego w skale, poświęconego Matce Ziemi.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.