Moskwa: "W tym mieście przeszłość, teraźniejszość i przyszłość stoją obok siebie, w jednym szeregu"

A gdyby tak zacząć od spojrzenia na Moskwę z lotu ptaka? Wtedy najszybciej można się o tym przekonać. Wystarczy wsiąść do metra i pojechać w pobliże Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. Mieści się on w jednym z siedmiu posępnych wysokościowców wybudowanych z polecenia Stalina. Fundamenty pod ich budowę położono w 1947 r., w 800. rocznicę założenia miasta, które – jak przystało na „Trzeci Rzym” (po tym właściwym i Konstantynopolu) – zasługiwało, zdaniem dyktatora, na drapacze chmur.

Budynek uniwersytetu to potężny, czteroskrzydłowy gmach. Ma 36 pięter i 236 m wysokości. W trakcie roku akademickiego długie korytarze tętnią życiem, w wakacje zaś – przypominają opuszczony pałac z filmów grozy. Trzeszczą przy każdym kroku posadzki, a wnętrze spowite jest w półmroku.

Uniwersytet stoi na Wzgórzach Wróblowych. Rozciąga się stąd fantastyczny widok na rosyjską stolicę. Na pierwszym planie wyrasta spodek stadionu sportowego, za nim lśni zaś zabytkowe centrum. Złote kopuły cerkwi, które po dziesiątkach lat odzyskały swe miejsce, przypominają porozrzucane klejnoty. Niektóre z nich kształtem przywodzą na myśl lody włoskie. Za starówką aż po horyzont ciągną się socjalistyczne osiedla z wielkiej płyty. W porannym słońcu nawet one wydają się fotogeniczne.

Na skraju wzgórza, przy uniwersyteckich ogrodach, rozstawili się lokalni pejzażyści. W ich pracach sponad morza dachów wystrzeliwują wieżowce.
– „Siedem sióstr Stalina” – zagaduje jeden z nich. – Tak je tutaj nazywamy. Niektórzy wołają na nie „torty urodzinowe”. Ten za nami to właśnie jeden z nich.
– Moim zdaniem bardziej przypominają rakiety na kosmodromie! – odpowiadam.
Artysta drapie się po głowie, a potem obydwoje wybuchamy śmiechem:
– Ósmą siostrę macie w Warszawie.

Wracam do centrum. W niedużej restauracji w jednej z bocznych uliczek zjadam solankę – królową rosyjskich zup o delikatnych słodko-kwaśnym smaku, i aromatyczne pielmieni, czyli pierożki nadziewane mieszanką wołowiny, baraniny, wieprzowiny, cebuli i czosnku. Posypane posiekanym koperkiem czy pietruszką, z odrobiną śmietany, rozpływają się w ustach. Popijam kwasem chlebowym i czuję, że to wystarczy mi za kolację. Kuchnia rosyjska jest pożywna, idealna na jesień.

Wieczorem słynny deptak Arbat jest zadziwiająco spokojny. Kilku ulicznych grajków odgrywa skoczne pieśni na bałałajce lub akordeonie, a nieliczni sprzedawcy pamiątek: babuszek, waniek-wstaniek i inkrustowanych jaj, zachęcają do zakupów.

– Matrioszka z Putinem, Jelcynem albo Gorbaczowem? – zagaduje mnie bez przekonania jeden z nich. – Nigdzie nie kupisz taniej.
Nie ma racji. Na targu Wernisaż w Izmaiłowie jest taniej i wybór tam też jest większy.
– Tam są same podróbki – odpowiada niezrażony.

Dziękuję mu serdecznie i idę dalej. Deptak kończy się i zamienia w szeroką arterię. To Nowy Arbat, nowoczesna twarz Moskwy. Po zmroku kasyna i restauracje wabią klientów kręcącymi się świetlistymi kulami, feerią barwnych neonów i pulsującymi koronami. Ulicą pędzą luksusowe limuzyny, trąbiąc nerwowo. Najdroższe modele mercedesów obok zdezelowanych ład. Moskwa nie ma ochoty na sen. Przed oczyma wyrasta mi najmłodsza z „Siedmiu sióstr” – Hotel Ukraina.

Ruszam w miasto ulicą Bolszaja Ordynka, mijając cerkiew Świętych Michała i Fiodora oraz Kanał Wodootwodny. Na wprost straszy ponure gmaszysko Hotelu Rossija – zszarzała megakonstrukcja z betonu pełna malutkich okienek niczym szkaradna żaba o setkach nieruchomych oczu. Mijam go czym prędzej i maszeruję dalej, wzdłuż nabrzeża rzeki Moskwy, od strony, z której wielu fotoreporterów robi piękne zdjęcia, ale zapuszcza się tu niewielu turystów. W lustrze wody odbijają się ceglany mur i zgniłozielone dachy wieżyczek obronnych Kremla.

Na skraju wyspy stoi olbrzymi pomnik. Jest tak wysoki i dziwaczny, że nie sposób go przeoczyć. Przedstawia żaglowiec, na którego dziobie stoi nieproporcjonalnie wielki mężczyzna. Wygląda karykaturalnie, trzymając w lewej ręce ster, a w prawej unosząc zwój.

– To Piotr Wielki. Oficjalnie pomnik upamiętnia trzysta lat marynarki rosyjskiej – wyjaśnia mi samozwańczy przewodnik. – Pierwotnie miał przedstawiać Krzysztofa Kolumba. Ponieważ jednak nie znalazł się nikt zainteresowany projektem ani w odkrytej przezeń Ameryce, ani we Włoszech czy w Hiszpanii, zmieniono profil twarzy i ustawiono go w sercu Moskwy.
– W pierwszej chwili zdało mi się, że to Piotruś Pan – odpowiadam i dodaję: – Na takie poczucie humoru moskiewskich władz nie byłoby chyba jednak stać?
– Część moskwian rozwścieczył tak bardzo, że próbowano go wysadzić w powietrze – tłumaczy mężczyzna. – Teraz całą dobę pilnują go straże. Gigantomania naszego dawnego mera przekroczyła wszelkie granice. Każdy chce coś po sobie zostawić, by i po śmierci nie być zapomnianym. Szkoda tylko, że nie za swoje pieniądze.
A może w ten sposób Petersburg zemścił się na Moskwie, która odebrała mu miano rosyjskiej stolicy?

Po drugiej stronie rzeki – imponujący gmach. Przechodzę przez przerzucony nad brunatną wodą most deptak. Na jego środku staruszka obraca się w stronę Kremla, dłońmi maluje znak krzyża i oddaje powolny, głęboki pokłon. Czy kłania się kremlowskim władcom, czy też potężnym patriarchom? A może wszystkim naraz? Zaraz potem rusza żwawym krokiem w stronę soboru Chrystusa Zbawiciela. A ja za nią.

W chłodnym przedsionku muszę najpierw przejść przez wykrywacz metalu, a potem poddać się jeszcze kontroli osobistej. Chram Christa Spasitiela, dziś siedziba patriarchy Moskwy i Wszechrusi, ma swoją legendę. Oryginalna cerkiew wysadzona została w powietrze na rozkaz Stalina. Planowano postawić tu kilkusetmetrowy Pałac Rad, a na nim rzeźbę Lenina. Budowa ruszyła, lecz zatrzymała się na poziomie fundamentów. Urządzono w nich potem baseny miejskie – największą odkrytą pływalnię na Ziemi. Cerkiew odbudowano dopiero po upadku ZSRR, w 850. rocznicę założenia miasta.

We wnętrzu na ścianach wiszą ponadnaturalnych rozmiarów portrety świętych. Padające przez okna promienie słoneczne oświetlają bogato złocony ołtarz. Wnętrze rośnie w tym blasku, potężnieje. Wydłużone cienie pomniejszają ludzi. Przewodnicy ściszają głos. Ich szept miesza się z modlitewnym śpiewem. Pachną topiący się wosk i kadzidła. Chłodną kamienną klatką schodową schodzę piętro niżej, gdzie mieści się jeszcze jedna cerkiew. Dużo mniejsza, skromniejsza i surowsza, bez turystów i gadatliwych przewodników. Przystaję za filarem, by odpocząć, gdy z głębi kaplicy rozlega się głośne zawodzenie pątniczki. Starsza kobieta leży krzyżem na posadzce. Inny świat. Po prostu inny świat.

W Moskwie sacrum i profanum przenikają się na każdym kroku. Można się tu doskonale bawić albo modlić, można oddać się szaleństwu albo zadumie. A nad wszystkim czuwa wszechobecna historia, która spaja to olbrzymie miasto i której piętno odczuwa się na każdym kroku. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość stoją obok siebie, w jednym szeregu, czekając na swoich odkrywców. Spacer po Moskwie to podróż w czasie.

INFORMACJE PRAKTYCZNE

■ Kiedy jechać?

Najlepiej latem lub jesienią. Zimy potrafią być tu bardzo mroźne, a dni są wtedy krótkie.

■ Wiza, formalności

Do wniosku o wizę turystyczną należy dołączyć potwierdzenie przyjęcia turysty zagranicznego wystawione przez firmę zarejestrowaną w rosyjskim Federalnym Rejestrze Touroperatorów oraz ubezpieczenie zdrowotne na sumę 30 tys. euro. Wiza wystawiana jest maks. na 30 dni.

Należy pamiętać o obowiązku zameldowania się po przyjeździe w urzędzie Federacyjnej Służby Migracyjnej Rosji.

Walutą rosyjską jest rubel; 1 RUB = 0,06 zł.

■ Dojazd

Liniami LOT albo Aerofłot (700–800 zł). Ewentualnie pociągiem Polonez relacji Warszawa Zach. – Moskwa Białoruska (19,5 godz.). Konieczna jest białoruska wiza tranzytowa.

■ Transport

Najlepiej poruszać się metrem. Przy okazji można poznać stołeczne stacje kolejowe. Wystrój niektórych z nich zapiera dech. Do najciekawszych należą: Taganskaja, Biełorusskaja, Komsomolskaja czy Majakowskaja.
Warto też popłynąć statkiem po rzece Moskwie.

■ Nocleg

Hostel Avangard, Leningradskoje 21 (od 30 zł). Art Hostel, Gieorgiewskij Pierieułok 1 (od 350 zł za dwójkę). Hotel Ukraina, a więc jedna z „Siedmiu sióstr” (od 500 zł).

■ Jedzenie

Dla dysponujących ograniczonym budżetem dobrą opcją mogą być samoobsługowe bary sieci Mu-Mu serwujące rosyjskie zupy, bliny i pielmieni, a do tego desery i napoje w rozsądnych cenach.
Inną tanią opcją jest posiłek w sieci Russkoje Bistro.
Warto też poszukać restauracji serwującej potrawy kuchni ukraińskiej, kaukaskiej czy uzbeckiej.

■ Rozrywka

Trzeba wybrać się na koncert Państwowej Orkiestry Symfonicznej w Sali Koncertowej im. Czajkowskiego,a także spędzić wieczór na jednym z sześciu pięter widowni w Teatrze Bolszoj – oglądając balet.

Na fanów nocnych zabaw czeka tu mnóstwo dyskotek i klubów z muzyką, tj. Kot Schrödingera, Hookah Mist, Vermel, Glavclub, ICON Club czy Club B2.

Miłośnicy piłki nożnej mogą wybrać się na mecz CSKA, Spartaka, Lokomotiwu czy Dynama.

Na targu Wernisaż w dzielnicy Izmaiłowo kupić można dzieła sztuki, rzemiosło, pamiątki, ubrania czy zabawki.

1 z 11

W Moskwie sacrum i profanum przenikają się na każdym kroku. Na zdj.: wieże Kremla – siedziby carów – na tle nowoczesnych biurowców z ostatnich lat.

2 z 11

Tradycja i nowoczesność. Potężne matrioszki w centrum handlowym AFIMALL City.

3 z 11

Robotnik i kołchoźnica - Imponująca 25-metrowa i 80-tonowa rzeźba z nierdzewnej stali autorstwa Wiery Muchiny. Jest symbolem słynnego studia filmowego Mosfilm.

4 z 11

Sobór Wasyla Błogosławionego przy placu Czerwonym to ikona Moskwy.

5 z 11

Moskwa

6 z 11

Patriarsze Prudy. Skwer w centrum Moskwy, w którym dzieje się pierwsza scena Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa. Pielgrzymują tu wielbiciele pisarza.

7 z 11