Elbrus szczyt Europy czy Azji? Kontrowersje wokół najwyższej góry Kaukazu i ciekawostki na jej temat

W tym artykule:

1. Elbrus szczyt – wysokość
2. Elbrus – szczyt uśpionego wulkanu
3. Elbrus – szczyt w Europie czy w Azji?
4. Elbrus – zdobywcy szczytu
5. Elbrus szczyt – turystyka
6. Elbrus Race – wyścig na szczyt
7. Elbrus szczyt – wierzenia
8. Elbrus szczyt – ciekawostki

Elbrus to najwyższy szczyt Kaukazu. Jego wysokość to 5642 m n.p.m. Położony jest na terenie Federacji Rosyjskiej, niedaleko granicy z Gruzją. Ponieważ jest zaliczany do tzw. Korony Ziemi, jest częstym celem wypraw alpinistycznych i turystyki wysokogórskiej.

Nazwa „Elbrus” prawdopodobnie pochodzi z języka perskiego. Zależnie od źródła, tłumaczy się ją jako „wysoka góra” albo jako „błyszczący”. Ta druga nazwa może mieć związek z tym, że duża część góry pokryta jest lodowcami. Wieczny śnieg występuje tu powyżej wysokości 3700–4000 m n.p.m.

Elbrus szczyt – wysokość

Jako pierwszy wysokość Elbrusu zmierzył polski astronom Wincenty Wiszniewski. Żył w czasie zaborów, pracował w Rosji. W 1813 r. obliczył, że Elbrus ma wysokość 5422 m n.p.m.

Obecnie wiemy, że dane te były nieprecyzyjne. Masyw Elbrusu ma dwa wierzchołki:

• zachodni – o wysokości 5642 m n.p.m.,
• wschodni – o wysokości 5621 m n.p.m.

Wierzchołki rozdziela płaskie siodło o wysokości ok. 5300 m n.p.m. Masyw Elbrusu jest znacznie wyższy od najwyższych otaczających go szczytów. Przewyższa o 2 km Azał (3100 m n.p.m.) Hotu-Taj (3400 m n.p.m.) i Trojnoj (3250 m n.p.m.) z pobliskiej doliny Ullu-Kam.

Elbrus – szczyt uśpionego wulkanu

Elbrus należy do gór wulkanicznych. Jest szczytem drzemiącego stratowulkanu, który powstał 2,5 mln lat temu. Stratowulkan to wulkan mieszany. Powstaje w wyniku erupcji, której towarzyszy wydobywanie się lawy i materiału piroklastycznego. Elbrus jest najwyższym stratowulkanem w Eurazji.

Kaukaz autostopem. Co za przygoda!

Nasze ostatnie studenckie wakacje musiały być wyjątkowe: autostopem i pod namiotem

Ostatni okres aktywności tego wulkanu miał miejsce ok. połowy I w. n.e. Na zachodnim szczycie Elbrusu znajduje się krater o średnicy 250 m. Do dziś jednak obserwuje się tzw. aktywność post-wulkaniczną Elbrusu. Zdarzają się tam wypływy lawy. Dokoła masywu występują liczne mineralne źródła termalne o temperaturze do 21 stopni. Pojawiają się też wyrzuty gazów, takich jak siarkowodór. Odnotowano je nawet w okolicach skał Pastuchowa (1 km poniżej szczytu).

Uśpionym stratowulkanem jest też Demawend. To góra położona w pasmie Elbrus (Alborz). Wbrew nazwie, nie ma ono związku z kaukaskim Elbrusem. Demawend jest najwyższym szczytem w Iranie. Osiąga aż 5610 m n.p.m. Mimo tak dużej wysokości Demawend jest uznawany za dość łatwą górę. Nie trzeba dysponować doświadczeniem alpinistycznym, by móc stanąć na jej szczycie. To jeden z wulkanicznych szlaków, na który warto się wybrać w Azji.

Elbrus – szczyt w Europie czy w Azji?

Elbrus jest bezsprzecznie najwyższym szczytem Rosji. Jednak w zależności od interpretacji przebiegu granicy Europa–Azja, może też być zaliczany do Korony Ziemi jako najwyższy szczyt Europy. Przyjęło się jednak, że najwyższym szczytem Europy jest Mont Blanc (4807,81 m n.p.m.), najwyższy szczyt Alp.

Skąd się wzięły kontrowersje dotyczące Korony Ziemi? Tak pisała o nich na łamach National Geographic Martyna Wojciechowska w artykule „Elbrus pod napięciem”:

Pewnego dnia włoski wspinacz Reinhold Messner chciał jako pierwszy na świecie zostać zdobywcą Korony Ziemi (czyli stanąć na wierzchołkach najwyższych szczytów na siedmiu kontynentach). Problem polegał jednak na tym, że już ktoś przed nim wpadł na ten pomysł… Hmm, co tu zrobić? Zamienić góry w zestawie tych zaliczanych do Korony Ziemi i zrealizować ten projekt raz jeszcze. Ogłosił więc światu, że nie Góra Kościuszki, a Puncak Jaya jest najwyższym szczytem Australii i Oceanii, zaś Mont Blanc nie jest najwyższą górą Europy, bo jest nią… Elbrus! Ale czy faktycznie Elbrus leży w Europie?! Wielkie było zdziwienie, bo geografowie twierdzą, że nie. Ale skoro Wielki Reinhold tak powiedział… I tak zaczęła się kariera tej niezbyt urodziwej góry leżącej w Kaukazie.

Obecnie istnieją cztery wersje Korony Ziemi. Najbardziej obszerna obejmuje dziewięć szczytów:

• Elbrus (5642 m n.p.m.),
• Mont Blanc (4808 m n.p.m.),
• Góra Kościuszki (2230 m n.p.m.),
• Puncak Jaya (4884 m n.p.m.),
• Masyw Vinsona (4892 m n.p.m.),
• Mount Everest (8848 m n.p.m.),
• Aconcagua (6961 m n.p.m.),
• Denali (McKinley) (6190 m n.p.m.),
• Kilimandżaro (5895 m n.p.m.).

Elbrus – zdobywcy szczytu

Wschodni szczyt jako pierwszy zdobył prawdopodobnie Killar Chaszirow 22 lipca 1829 r. Zachodni szczyt zdobyto 20 lipca 1874 r. W wyprawie udział wzięli:

• Frederick Gardiner,
• Craufurd F. Grove,
• Horace Walker,
• Peter Knubel.

W 1956 r. Elbrus zdobył pierwszy Polak. Był nim Jerzy Rudnicki, pseud. Druciarz.

Na Elbrusie znaleziono ciała alpinistów

Na zachodnim zboczu Elbrusu znaleziono ciała alpinistów. Wiele wskazuje, że to zaginieni dwa dni wcześniej Polacy.

W czasach Związku Radzieckiego zdobywanie Elbrusu stało się formą masowej rozrywki. W pobliżu góry powstała infrastruktura turystyczna. Do tej pory na szczyt wjechano m.in. motocyklem i samochodem terenowym.

Jeśli chodzi o Elbrus, szczyt nie jest technicznie trudny do zdobycia. Mimo to zmienne warunki pogodowe i brak doświadczenia sprawiły, że na górze tej zginęło wiele osób. W zimie 1936 r. tylko podczas jednej wyprawy życie straciło na Elbrusie kilkudziesięciu konsomolców.

Elbrus szczyt – turystyka

Elbrus jest jednym ze szczytów górskich, o których marzą wielbiciele freeridingu. Ten sport, w największym skrócie, polega na zimowych zjazdach poza wyznaczonymi trasami. Jego amatorzy przedkładają smak adrenaliny nad wykwintną kuchnię alpejskich kurortów, a szerokim łukiem omijają nartostrady oraz tak zwaną infrastrukturę turystyczną. Więcej na ten temat można przeczytać w artykule „Snowboard na Kaukazie”.

Okolice Elbrusu wraz ze szczytem znajdują się na terenie Parku Narodowego „Przyelbrusie”. Niestety, intensywny ruch turystyczny doprowadził do znacznego zaśmiecenia terenu. Tak opisywała to Martyna Wojciechowska:

Zewsząd wystają fragmenty jakiś stalowych konstrukcji niczym zasieki na polu bitwy, druty, kawałki roztrzaskanych ratraków, zardzewiałe koła od rowerów (co, do cholery na tej wysokości robią części rowerowe?!) – po prostu wszystko… W tym kosmicznym krajobrazie wulkanicznych skał robi to przerażające wrażenie!

Elbrus zdobyty! Projekt Szczyty Życia

Po jedenastogodzinnej akcji górskiej 21 sierpnia podopieczni Fundacji Pokonaj Raka w ramach projektu Szczyty Życia zdobyli kolejny szczyt należący do Korony Ziemi – Elbrus

Turyści korzystają m.in. z kolejki linowej, dzięki której można dotrzeć na wysokość 3847 m n.p.m. Na wysokości 3912 m n.p.m. znajduje się hotel LEAPrus3912. Z kolei na 3708 m n.p.m. znajdują się tzw. beczki. To cysterny po paliwie zaadaptowane na schronisko. Tak pisała o nim w National Geographic Monika Berkowska:

Jedyna w swoim rodzaju turbaza proponuje noclegi w… beczkach. Podobno to stare zbiorniki po paliwie. Kilkanaście walców – białych, niebieskich, czerwonych. Wewnątrz identycznie: mały korytarzyk i pomieszczenie z czterema łóżkami. Nocleg kosztuje 300 rubli.

Elbrus Race – wyścig na szczyt

Szczyt Elbrusu jest też areną zawodów sportowych. „Elbrus Race”, rozgrywany od 1989 roku, jest jednym z najpoważniejszych wyścigów tego typu na świecie. Jest częścią tzw. Skyrunner World Series. Najtrudniejsza trasa prowadząca na pokryty śniegiem szczyt Elbrusu liczy ponad 12 km. Trzeba na niej pokonać ponad 3 km różnicy wzniesień.

Przez wiele lat rekord tej trasy należał do jednego z najwybitniejszych himalaistów świata, Denisa Urubki. Wynosił 3 godz. 55 minut. W 2010 r. Polak Andrzej Bargiel przebiegł tę trasę w niesamowitym czasie 3 godz. 23 minuty. Poprawił rekord Urubki o ponad pół godziny! W drugiej dekadzie XXI wieku zawody odbywają się dwa razy w roku: w czerwcu i wrześniu.

Elbrus szczyt – wierzenia

Wokół wysokiej góry narosło wiele wierzeń. Tak pisze o nich Wojciech Górecki w książce „Planeta Kaukaz” (Wydawnictwo Czarne 2010):

Przez stulecia kaukascy górale wierzyli, że zwykły śmiertelnik nie może wejść na Elbrus. „Kto ośmieli się wstąpić na stoki Wielkiej Góry, zginie!” – ostrzegali starcy. Na śmiałków czyhały śnieżne zamiecie i lawiny, burze i mrozy, gotowe zamienić intruza w bryłę lodu. Elbrus, dźwigający na swych wierzchołkach niebo, był siedzibą bogów i służących im duchów.

Prawdopodobnie już starożytni Grecy byli świadomi istnienia góry Elbrus. Szczyt ten odegrał rolę w greckiej mitologii:

Dwugłowy szczyt obrósł tysiącem mitów, legend, podań, baśni i klechd. Do kaukaskich skał – może właśnie do skał Elbrusu? – Zeus kazał przykuć Prometeusza, który wykradł z nieba ogień, aby podarować go ludziom. (…) Podobny motyw przewija się w rozpowszechnionym na Kaukazie eposie o starożytnych herosach – Nartach. Według jednej z wersji wódz Nartów Nasren Długobrody po długiej walce z siłami zła odzyskał ogień, który zabrał jego współziomkom okrutny bóg Pako.

Z lokalnymi wierzeniami mają też związek nazwy Elbrusu:

Nie można było go zdobyć, ale jeżeli popatrzyło się nań z daleka i wypowiedziało życzenie, góra je czasem spełniała. Tak sądzili Kabardyjczycy i Czerkiesi, którzy nazwali go Górą Szczęścia – Oszchomacho. Natomiast Bałkarzy i Karaczajowie, będący pod wrażeniem ogromu masywu wulkanu, doszli do wniosku, że mieści on w sobie tysiące pomniejszych szczytów. W ich języku nazywa się Mingitau – Podobny do Tysiąca Gór.

Elbrus szczyt – ciekawostki

W czasie II wojny światowej masyw Elbrusu zajęły wojska niemieckie. Elbrus został wówczas uznany za najwyższy szczyt III Rzeszy. 21 sierpnia 1942 na zachodnim wierzchołku Niemcy zatknęli flagi nazistowskie. W lutym 1943 r. Rosjanie wyparli wojska hitlerowskie i umieścili na Elbrusie flagi sowieckie.

Badacze rozwiązali zagadkę pierwszych gór na Ziemi. Kiedy i jak powstały?

Naukowcy z Uniwersytetu w Aberdeen wiedzą, jak powstały góry na Ziemi. Ich zdaniem kluczową rolę w tym procesie odegrał plankton, czyli drobne organizmy morskie.

W masywie Elbrusu na wysokości 3090 m n.p.m. zlokalizowane jest obserwatorium astronomiczne Terskol. To międzynarodowe centrum badań astronomicznych, medycznych i ekologicznych.

Elbrus to nazwa serii radzieckich, a potem rosyjskich komputerów oraz mikroprocesorów. Pierwszy komputer, Elbrus-1, był produkowany w latach 1978–1979. W 2004 roku firma Elbrus International została wykupiona przez Intela. Najnowszy procesor Elbrus-16S wszedł na rynek w 2019 r.

Pod marką Elbrus działa też polska firma odzieżowa. W jej ofercie znajdują się odzież, obuwie i akcesoria przeznaczone przede wszystkim dla miłośników sportów zimowych.

Źródła: Dwutygodnik, Wikipedia.

Nasz ekspert

Jan Stradowski

Redaktor prowadzący serwisu www.national-geographic.pl, z wykształcenia lekarz, z zamiłowania biolog i przyrodnik. W Radiu TOK FM prowadzi audycję „Człowiek 2.0”. Więcej: www.stradowski.net