Jak powstały pierwsze narzędzia? Nasi praprzodkowie mogli wpaść na taki pomysł, jak małpy z Tajlandii

W tym artykule:

1. Małpy używają kamieni, by rozłupać orzechy
2. Tworzenie narzędzi nie jest wyjątkową cechą ludzi
3. Ewolucja narzędzi i mózgu

Wytworzenie pierwszych narzędzi kamiennych było przełomowym wydarzeniem w ewolucji naszego gatunku. Prawdopodobnie gwałtowny rozwój zdolności intelektualnych ludzi związany był właśnie z używaniem narzędzi.

W pewnym momencie ssaki naczelne przyjęły pozycję wyprostowaną, co umożliwiło im używanie narzędzi z pomocą rąk. To z kolei pociągnęło za sobą całą kaskadę zmian w mózgu, które doprowadziły do ewolucji wyższych zdolności poznawczych. Tak zrodziła się samoświadomość, inteligencja i język. I tak zaczęła się epoka kamienia.

Wiemy, że najstarsze narzędzia powstały co najmniej 3,3 mln lat temu. Czyli wtedy, gdy na Ziemi nie było jeszcze przedstawicieli rodzaju Homo. Niedawne badania wykazały, że pierwsze kamienne narzędzia zrobił bliski krewny praludzi – Paranthropus. Jak jednak do tego doszło?

Małpy używają kamieni, by rozłupać orzechy

Wiadomo też, że kamieni jako narzędzi używają też małpy. Np. brazylijskie kapucynki korzystają z narzędzi, by rozłupywać orzechy. Najnowsze badania, opublikowane w czasopiśmie naukowym „Science Advances” dowodzą, że podobnie mogli robić praprzodkowie ludzi.

Badacze z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maksa Plancka obserwowali makaki długoogoniaste w Parku Narodowym Phang Nga w Tajlandii. Te małpy, podobnie jak kapucyki z Brazylii, używają kamieni do rozłupywania orzechów w twardych łupinach. Jeden kamień pełni rolę młota, drugi – kowadła.

Często kamienie te pękają pod wpływem uderzeń. Powstają wówczas odłamki, które są łudząco podobne do artefaktów znajdowanych przez archeologów. Chodzi o znaleziska z najwcześniejszych stanowisk archeologicznych w Afryce Wschodniej.

Tworzenie narzędzi nie jest wyjątkową cechą ludzi

– Zdolność do celowego tworzenia ostrych kamiennych kawałków jest postrzegana jako kluczowy punkt w ewolucji homininów. Wciąż nie jest pewne, jak i kiedy nasi praprzodkowie ją uzyskali. Te badania pokazują, że produkcja kamiennych narzędzi nie jest czymś wyjątkowym dla ludzi i naszych przodków – mówi dr Tomos Proffitt z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej, główny autor badań.

Uczony dodaje, że makaki używają kamiennych narzędzi także po to, aby uzyskać dostęp do mięsa skorupiaków. Interesujące jest to, że przypadkowo małpy tworzą własny „zapis archeologiczny”, który jest bardzo podobny do najstarszych artefaktów pozostawionych przez homininów.

Hominini to grupa obejmująca rodzaje Homo (ludzie) i Pan (szympansy) oraz ich wymarłych przodków. To do homininów należał wspólny przodek ludzi i szympansów.

Ewolucja narzędzi i mózgu

Narzędzia makaków pozwalają wyobrazić sobie, jak ta technologia mogła powstać u naszych najwcześniejszych przodków. Jej pochodzenie mogło być powiązane z podobnymi zachowaniami związanymi z rozłupywaniem orzechów. – Dzięki temu w przyszłości może uda się zidentyfikować taką sygnaturę archeologiczną na stanowiskach związanych z homininami – mówi dr Lydia Luncz, szefowa grupy badającej technologie ssaków naczelnych w Instytucie Antropologii Ewolucyjnej, współautorka badań.

Jak pierwsze narzędzia wpłynęły na rozwój mózgu? Kiedy używamy narzędzi, takich jak młotek czy rakieta tenisowa, umysł postrzega je jako integralną część wizerunku naszego ciała. Coś na kształt tymczasowego przedłużenia ramienia lub dłoni. By przemienić kawałek patyka lub kamień w narzędzie, nasi przodkowie musieli posiąść tę umiejętność. To z kolei stopniowo doprowadziło do wykształcenia się bardziej złożonego poczucia jaźni, nie sprowadzającego się już tylko do odbioru wizerunku własnego ciała.

Powstała nowa siła ewolucyjna, która napędziła rozwój inteligencji.

Na nic nasza technologia i cywilizacyjna ogłada. Ewolucja zawsze zwycięży! Wywiad z prof. Robinem Dunbarem

O tym, czy moda może zagłuszyć wybory ewolucji, dlaczego kobiety się stroją, choć w przyrodzie to samce pełnią rolę strojnisiów, i czy transhumanizm ma szansę wygrać z matką ewolucją ...

Wraz z rozwojem samoświadomości nasi przodkowie byli w stanie zacząć modyfikować otaczające ich środowisko, by dopasować je do swoich potrzeb. To z kolei stało się motorem samonapędzającego się cyklu zmian środowiskowych i wywieranej przez środowisko presji selekcyjnej działającej na nasz mózg i zachowanie. Proces celowego tworzenia nisz napędził ewolucję naszej inteligencji.

Źródła: MPG, Science Advances.

Nasz ekspert

Jan Stradowski

Redaktor prowadzący serwisu www.national-geographic.pl, z wykształcenia lekarz, z zamiłowania biolog i przyrodnik. W Radiu TOK FM prowadzi audycję „Człowiek 2.0”. Więcej: www.stradowski.net