Zwierzęta juczne to nie tylko wielbłądy czy osły, ale też psy i słonie. Rekordziści unoszą nawet tonę

W tym artykule:

1. Wielbłądy – wytrzymałe zwierzęce „tiry”
2. Lamy i alpaki – transportery Ameryki Południowej
3. Koń – jaki jest, każdy widzi
4. Osioł – może i uparty, ale też wytrzymały i cierpliwy
5. Muł. Cenna krzyżówka
6. Pies – nie tylko najlepszy przyjaciel człowieka
7. Słoń. Gigant wśród zwierząt jucznych
8. Również renifery przenoszą towary, nie tylko zaprzęg Świętego Mikołaja

Czym są zwierzęta juczne? To takie gatunki zwierząt, które są wykorzystywane przez człowieka do przenoszenia towarów. Nie należy jednak ich mylić ze zwierzętami pociągowymi. W przypadku zwierząt jucznych towary są mocowane i przenoszone bezpośrednio na zwierzęciu. Natomiast w przypadku zwierząt pociągowych – zwierzęta ciągną zaprzężone do nich na przykład wozy.

Wielbłądy – wytrzymałe zwierzęce „tiry”

Wielbłądy uważane są za niezastąpione zwierzęta juczne na pustyniach. Wyróżniamy dwa gatunki:

• baktrian (Camelus ferus f. domestica – bactrianus),
• dromader (Camelus dromedarius f. domestica).

Wielbłąd dromader jest jednogarbny. Obecnie występuje tylko w formie udomowionej na terenie Afryki. Nadal jest niezastąpionym transportowcem. Potrafi obyć się bez wody przez całe tygodnie. Nie ma większych wymagań dotyczących karmienia. Pałaszuje nawet suche krzewy.

Dromader potrafi przenieść na sobie 150 kg ładunku. Średnio wielbłądy te idą 50 km dziennie, ale są w stanie przebiec nawet do 140 km.

Drugim udomowionym gatunkiem wielbłąda jest dwugarbny baktrian, znany ze wschodniej i środkowej Azji. To bardzo wytrzymałe zwierzę. Baktrian z powodzeniem jest wykorzystywany również na dużych wysokościach – aż do 4 tys. m n.p.m. Nie są mu straszne pustynne upały, ani zamiecie śnieżne. Przenosząc ładunek, pokonuje dziennie 30–40 km.

Lamy i alpaki – transportery Ameryki Południowej

W Ameryce Południowej jako zwierzęta juczne wykorzystywane nadal są do transportu:

• lamy (Lama guanicoe f. domestica – f. glama),
• alpaki (Vicugna vicugna f. domestica – f. pakos).

Są to gatunki zwierząt z rodziny wielbłądowatych. Te zwierzęta juczne z Andów i Peru hodowane przede wszystkim ze względu na pozyskiwane z nich włosie i mięso. Od trzeciego roku życia używane do transportu towarów. Ich obciążenie nie może być jednak zbyt duże. Niosąc ciężar do 60 kg, pokonują dystans do 30 km na dzień.

Koń – jaki jest, każdy widzi

Konie (Equss ferus f. domestica) uważane są za zwierzęta szlachetne, ale i one były szeroko wykorzystywane jako zwierzęta juczne. Natomiast w czasach paleolitu polowano na nie ze względu na mięso.

Konie na przestrzeni kilku tysięcy lat wykorzystywane były głównie do jeżdżenia wierzchem lub, w przypadku wielkich imperiów starożytności takich jak Egipt czy państwo hetyckie, do ciągnięcia bojowego rydwanu. Jednak jeden z największych dowódców starożytności, Aleksander Wielki, jeździł wierzchem i cenił konnicę w swojej armii.

U wczesnych Słowian konie były rzadkością. Pozwolić sobie na nie mogły jedynie osoby majętne. Słowianie hodowali te zwierzęta od IX wieku.

W transporcie konie wykorzystywano głównie jako zwierzęta pociągowe podczepione do wozu, często jako zwierzęta gospodarskie. Z kolei rola konia jako zwierzęcia jucznego była zawsze dość ograniczona. Wykorzystywany jest tylko tam, gdzie nie wjedzie pojazd, czyli w trudnych górskich warunkach lub terenach silnie zarośniętych.

Koń może unieść do 30 proc. masy swojego ciała, w zależności od rozmiaru kości. Na przykład zwierzę ważące około 370 kg jest w stanie przenieść ładunek o wadze maksymalnie 100 kg. Wykorzystanie konia jako zwierzęcia jucznego przeżywa rozkwit w turystyce. Jego pomoc jest potrzebna jest na szlakach w rezerwatach przyrody w Australii i Ameryki Północnej.

Osioł – może i uparty, ale też wytrzymały i cierpliwy

Osły (Equss africanus f. domestoca – f. asianus) udomowiono wiele tysięcy lat temu. Na masową skalę korzystano z nich jako zwierząt jucznych w starożytnym Egipcie. Znane są przedstawienia osłów w pracy sprzed ponad 4 tysięcy lat.

Również Rzymianie używali osłów jako zwierząt jucznych. Z ich pomocą przewożono oliwo, wino i zboże. Ciekawostką jest, że możne panie w Rzymu uważały mleko oślic za cenny kosmetyk i nawet się w nim kąpały.

Muł. Cenna krzyżówka

W naturze konie i osły nie krzyżują się. Do powstania tej krzyżówki przyczynił się człowiek. Po skrzyżowaniu samca osła z klaczą konia rodzi się potomek zwany mułem. To zapewne Sumeryjczycy byli pierwszym ludem, który stworzył oślo-końską hybrydę.

Muły wyglądają podobnie do koni, ale mają cięższą głowę i większe uszy. Już dwa tysiące lat temu Rzymianie na masową skalę korzystali z nich do jazdy wierzchem i jako siły pociągowej. Do dziś stosowane są też jako zwierzęta juczne.

Pies – nie tylko najlepszy przyjaciel człowieka

Psy wykorzystywane są do szerokiego spektrum zadań: polowań, stróżowania i ciągnięcia sań. Szczególnie te większe, jak na przykład kanadyjski pies eskimoski, z powodzeniem mogą być też zwierzętami jucznymi. Przenoszą ładunki do około 15 kg. Innymi słowy, do około połowy masy swojego ciała.

Słoń. Gigant wśród zwierząt jucznych

Słonie są bardzo inteligentnymi zwierzętami, które szybko się oswajają. Ludzie wykorzystują je w szeroki sposób jako zwierzęta juczne. Na przykład w Indiach przenoszą urobek w czasie wycinki drzew. Kłody umieszczają między kłami i przytrzymują trąbą.

Słonie są w stanie przetransportować ładunek ważący do jednej tony, ale na krótkich odległościach. Pod tym względem pokonują wszystkie inne zwierzęta juczne. Niosąc średniej wielkości ładunek, są w stanie pokonać nawet 30 km.

Również renifery przenoszą towary, nie tylko zaprzęg Świętego Mikołaja

Mniej oczywistym gatunkiem, który służy jako zwierzę juczne jest renifer (Rangifer tarandus f. domestica). To jedyne zwierzę w rodzinie jeleniowatych, które udało się ludziom oswoić. Te renifery są nieco drobniejsze od swoich dzikich krewnych.

Zamieszkują północną Europę, Azję i Grenlandię. Ich umaszczenie jest białe, jasnoszare lub plamiste.

Naukowcy spierają się o to, kiedy doszło do udomowienia renifera. Być może stało się to już nawet ponad 10 tys. lat temu, a może kilka tysięcy lat temu. Niestety, kości zwierząt udomowionych i dzikich nie różnią się od siebie, co utrudnia poczynienie konkretnych wniosków.

Tylko renifery udomowione typu ewenkińskiego i wschodniosajańskiego używane są jako zwierzęta juczne. Pozostałe wykorzystywane są jako zwierzęta pociągowe lub wierzchowe. Sprawdzają się na obszarach, na których temperatura potrafi spaść dużo poniżej zera stopni Celsjusza.

Źródła:

• Canadian Kennel Club
• Lasota – Moskalewska A., Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, Warszawa 2005
• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
• Wiadomości Zootechniczne

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.