Zaskroniec rybołów to nowy gad w Polsce. Czy można już stwierdzić, że to 5. gatunek węża występujący u nas?

Spis treści:

1. Zaskroniec rybołów i zaskroniec zwyczajny to bliscy krewni
2. Biologia i zachowanie
3. Dieta i sposób polowania
4. Siedlisko i rozmieszczenie geograficzne
5. Gdzie zaskroniec rybołów występuje w Polsce?

„Podług zdania miejscowych ludzi, a w szczególe rybaków, ma tu także być wąż wodny przesiadujący w raczych norach i pod kamieniami w potokach u stóp Babiej Góry” – pisał w 1883 roku biolog Stefan Stobiecki w publikacji „Sprawozdanie z wycieczek entomologicznych na Babią Górę w latach 1879 i 1880”. Od tego momentu aż do roku 2022 występowanie zaskrońca rybołowa w Polsce pozostawało w sferze lokalnych opowieści i plotek. Dziś możemy być pewni, że gad ten w Polsce żyje i się rozmnaża.

Zaskroniec rybołów i zaskroniec zwyczajny to bliscy krewni

Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) to jeden z najczęściej występujących węży w Polsce. Pozostałe to: żmija zygzakowata, wąż Eskulapa i gniewosz plamisty. Charakterystyczną cechą zaskrońca zwyczajnego są żółte plamy na głowie, „za skroniami” – skąd wzięła się jego polska nazwa. Takich plam nie posiada zaskroniec rybołów (Natrix tessellata).

Oba mogą posiadać na ciele także mniej lub bardziej wyraźny ciemny zygzak lub podobny wzór. Zaskroniec zwyczajny częściej jest bardzo ciemny, w kolorze bliskim czarnego. Zaskroniec rybołów jest brązowy lub oliwkowo-brązowy, co ułatwia mu zlanie się z otoczeniem pod wodą. Oba węże doskonale pływają, ale tylko zaskroniec rybołów prowadzi typowo wodny tryb życia i aktywnie poluje pod wodą. Brzuch rybołowa bywa jaskrawopomarańczowy lub żółty, z czarnymi, regularnymi wzorkami.

Biologia i zachowanie

Zaskroniec rybołów osiąga długość od 70 cm do nawet 1,3 metra. Większe są zawsze samice. To, co wyróżnia go najbardziej, to jego zdolność do polowania pod wodą. Jest doskonałym pływakiem, potrafiącym głęboko nurkować i długo pozostawać w zanurzeniu. Naukowcy z Włoch zaobserwowali zaskrońce rybołowy w jeziorze Orta na głębokości nawet 17 m.

Zaskroniec rybołów, podobnie jak inne zaskrońce, nie stanowi zagrożenia dla człowieka. Jest płochliwy i unika kontaktu z ludźmi, najczęściej od razu uciekając do wody. Inne jego sposoby na przetrwanie zagrożenia to wydzielanie wyjątkowo śmierdzącej substancji z kloaki albo udawanie martwego. Niektóre osobniki robią to z iście aktorskimi zdolnościami, krwawiąc dodatkowo z pyska.

Podczas godów (od marca do maja) zaskrońce rybołowy gromadzą się w duże grupy. W czerwcu lub lipcu składają od 10 do 30 jaj, z których we wrześniu wykluwają się młode. Populacja zaskrońca rybołowa ogólnie ma się dobrze, ale w niektórych regionach konieczna jest jego ochrona. Na przykład w Czechach, gdzie uznawany jest za gatunek krytycznie zagrożony. Do tego stanu przyczyniła się m.in. norka amerykańska, która na rybołowy poluje.

Dieta i sposób polowania

Głównym pokarmem zaskrońca rybołowa są ryby, ale w jego diecie znajdują się także płazy, takie jak żaby i ich kijanki czy traszki. W odróżnieniu od wielu innych węży, zaskroniec rybołów aktywnie poluje w wodzie. Gdy wyczuje rybę, po prostu ściga ją pod wodą.

Jego szczęki są wyposażone w drobne, haczykowate zęby, które pomagają utrzymać śliskie ryby w pysku. Nie jest jadowity, więc polega na sile swoich szczęk i zręczności. Po złapaniu ofiary zaskroniec rybołów najczęściej połyka ją w całości. Podobnie jak wiele węży, dzięki elastycznym szczękom potrafi połknąć i strawić ofiarę dużo szerszą niż jego głowa i ciało.

Siedlisko i rozmieszczenie geograficzne

Zaskroniec rybołów jest szeroko rozpowszechniony w południowo-wschodniej Europie, Azji Środkowej oraz na zachodzie Chin i Indii. Można go spotkać np. na Bałkanach, w Ukrainie, we Włoszech i na Kaukazie.

Najczęściej zamieszkuje zbiorniki wodne o stojącej wodzie, takie jak jeziora, stawy, bagna czy wolno płynące rzeki. Ważne jest, aby wokół tych zbiorników znajdowała się bujna roślinność, która oferuje zaskrońcowi schronienie i możliwość kamuflażu. Konieczne są także ciepłe, nasłonecznione miejsca w których węże mogą się wygrzewać oraz złożyć jaja.

Gdzie zaskroniec rybołów występuje w Polsce?

Do roku 2009, kiedy to dokonano pierwszej potwierdzonej obserwacji na południu Polski, zaskroniec rybołów nie był zaliczany do rodzimej fauny. To zmieniło się w 2022 r., kiedy to zespół naukowców pod kierownictwem Bartłomieja Zająca z Uniwersytetu Jagiellońskiego opublikował artykuł w czasopiśmie „Przegląd Przyrodniczy”. Naukowcy dokonali licznych obserwacji zaskrońca rybołowa w tej samej okolicy, gdzie dokonano pierwszej, w 2009 r. To stawy i brzeg rzeki Olzy w okolicach wsi Pogwizdów i Kaczyce w województwie śląskim, przy granicy z Czechami.

Łącznie dokonano tam 54 obserwacji zaskrońca rybołowa, co świadczy o stabilnej i rozmnażającej się populacji. Wśród obserwowanych oraz schwytanych i zmierzonych węży przeważały osobniki młode. Największy zaskroniec (samica) mierzył 113 cm. W stawach w Pogwizdowie występuje obfitość różnych gatunków ryb, stanowiących pokarm zaskrońców: karasi, karpi, linów, leszczy, okoni i innych. Dookoła sporo jest wyeksponowanych na słońce, ciepłych miejsc w których węże mogą się wygrzewać.

Oprócz okolic Pogwizdowa w Polsce stwierdzono obecność zaskrońca rybołowa tylko dwa razy:

• w 2018 roku jeden osobnik był oferowany na giełdzie terrarystycznej w Warszawie,
• drugiego znaleziono martwego na jednej z ulic Krakowa.

Ich pochodzenie nie jest znane.

A skąd rybołowy wzięły się na Śląsku? Badania genetyczne dowodzą, że są bliżej spokrewnione z osobnikami ze Słowenii, Austrii, Węgier i Rumunii, niż tymi z Czech. To sugerowałoby, że nie przywędrowały naturalnie i z najbliższych geograficznie populacji czeskich, tylko zostały przywiezione – najprawdopodobniej przypadkiem, np. z drewnem, przez człowieka.

Źródło: Przegląd Przyrodniczy.

Nasza autorka

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.