Szkaradnica jest najbardziej jadowitą rybą. Na morskim dnie łatwo pomylić ją z kamieniem

Spis treści:

1. Jak wygląda szkaradnica?
2. Gdzie występuje szkaradnica?
3. Tryb życia szkaradnicy
4. Jad szkaradnicy
5. Zagrożenia dla szkaradnicy

Jadowitych przedstawicieli fauny jest cała masa. Efa piaskowa, czyli jeden z najbardziej jadowitych reprezentantów żmijowatych. Czarna mamba, której jad może powalić żyrafę – to tylko kilka przykładów. Także wśród stawonogów można niemal bez końca wymieniać jadowite okazy. O czarnej wdowie słyszał chyba każdy, ale nie wszyscy wiedzą, że jadowity jest nawet zyzuś tłuścioch, czyli gatunek pospolity w Polsce. W tym miejscu należy podkreślić, że nie tylko przedstawiciele lądowej fauny dysponują bronią w postaci jadu. Także w morskich wodach nie brakuje gatunków wytwarzających toksyczną wydzielinę. Jednym z najbardziej jadowitych przedstawicieli ichtiofauny jest szkaradnica (Synanceia verrucosa) – ryba z rodziny skorpenowatych.

Jak wygląda szkaradnica?

Krępe i masywne, przypominające skałę ciało szkaradnicy osiąga średnią długość od 30 do 35 cm. Większe osobniki mierzą ok. 40 cm. Największy schwytany okaz osiągnął 51 cm długości i ważył 2,4 kg.

Szkaradnica upodabnia się do skały nie tylko pod względem pokroju. Także jej ubarwienie przypomina formacje zalegające na morskim dnie. Ciało tej ryby jest najczęściej szare lub brązowe, ale zdarzają się też osobniki czerwone, żółte i pomarańczowe.

Głowa szkaradnicy jest duża i szeroka. Niewielkie oczy kontrastują z dużym, skierowanym ku górze pyskiem. Płetwa grzbietowa, odbytowa i płetwy brzuszne są zaopatrzone w kolce połączone z gruczołami jadowymi.

Gdzie występuje szkaradnica?

Przedstawiciele tego gatunku żyją w płytkich wodach morskich Oceanu Indyjskiego i w zachodniej części Pacyfiku. Zasięg ich występowania obejmuje obszar od Morza Czerwonego i wschodniego wybrzeża Afryki, po Polinezję Francuską i południowe wybrzeża Japonii.

Szkaradnice żyją na głębokości od ok. 30 cm do ok. 30 m. Ich siedliskami są rafy koralowe i płytkie laguny z piaszczystym dnem.

Tryb życia szkaradnicy

Szkaradnica jest typowym samotnikiem. Tylko w trakcie okresu godowego samce gromadzą się wokół samic. Mimo że jest rybą drapieżną, prowadzi osiadły tryb życia. Na swoje ofiary czatuje na dnie, udając kamień lub fragment koralowca.

Szkaradnice rozmnażają się poprzez zapłodnienie zewnętrzne. Samica składa jaja na dnie rafy koralowej, a przepływający samiec zapładnia je.

Przystosowanie do obrony przed drapieżnikami

W środowisku, w którym żyją te ryby, nie brakuje większych drapieżników. Żeby przetrwać, szkaradnice musiały wykształcić szereg mechanizmów obronnych.

Jedną z takich adaptacji jest mimetyzm, czyli zdolność do upodabniania się do elementów otoczenia. Dzięki kolorowi skóry i jej nierównej strukturze szkaradnica niezwykle skutecznie upodabnia się do skał i koralowców. Poza tym płetwy piersiowe pozwalają rybie poruszać się po dnie i zakopywać w miękkim podłożu.

Kolejną adaptacją są kolce jadowe. Grzbiet szkaradnicy jest najeżony trzynastoma ostrymi, sztywnymi kolcami. U podstawy każdego znajdują się po dwa gruczoły wytwarzające jad. To właśnie ta toksyczna wydzielina jest zabójczą bronią szkaradnicy.

Jad szkaradnicy

Substancja ta składa się z mieszaniny enzymów i kilku białek nieenzymatycznych: werrukotoksyny, stonustoksyny i kardioleptyny. Toksyna oddziałuje na układ nerwowo-mięśniowy i sercowo-naczyniowy.

Gdy jad dostanie się do organizmu, następuje uwolnienie acetylocholiny – neuroprzekaźnika syntetyzowanego w neuronach cholinergicznych. Analogiczną reakcję wywołuje jad czarnej wdowy. Pozostałe mechanizmy jadu wywołują działanie miotoksyczne i cytotoksyczne. Ukłucie kolcem jadowym wywołuje silny ból, wstrząs, porażenie i doprowadza do obumierania tkanek.

Działanie na ludzi

Należy podkreślić, że jad szkaradnicy jest niebezpieczny nie tylko dla zwierząt morskich, ale także dla ludzi. Przed 1959 rokiem, kiedy opracowano surowicę, ta niepozorna ryba spowodowała wiele zgonów wśród mieszkańców wysp Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego. Dawka śmiertelna dla człowieka jest określana na 18 mg. Żeby do organizmu przedostała się toksyna w śmiertelnej objętości, wystarczy ukłucie sześcioma kolcami.

Atak szkaradnicy

Należy podkreślić, że szkaradnica nie wykorzystuje jadu do polowania. Strategia łowiecka tej ryby jest inna.

Jadłospis szkaradnicy składa się z niewielkich ryb, głowonogów i skorupiaków. Osiadły na dnie myśliwy cierpliwie czeka, aż zdobycz znajdzie się w jego zasięgu. Gdy to nastąpi, przypuszcza błyskawiczny atak. Szkaradnica potrzebuje zaledwie ułamka sekundy, by wciągnąć ofiarę do pyska.

Zagrożenia dla szkaradnicy

Mimo że są dobrze przygotowane do odparcia ataku drapieżników, w swoim środowisku mają kilku naturalnych wrogów. Szkaradnice często stają się zdobyczą rekinów i płaszczek. Nie można nie wspomnieć, że zagraża im także człowiek. W niektórych krajach ta jadowita ryba jest traktowana jako przysmak, zwłaszcza w Japonii i na Filipinach. Jest także poławiana w celach hodowlanych.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.