Mapa życia, czyli klasyfikacja zwierząt, roślin i innych organizmów. Jak porządkowano gatunki?

W tym artykule:

1. Klasyfikacja zwierząt w starożytności
2. Klasyfikacja Linneusza
3. Dalszy rozwój systematyki
4. Wpływ genetyki na systematykę
5. Współczesna klasyfikacja zwierząt i innych organizmów

W miarę jak ludzie zaczęli zgłębiać tajemnice otaczającego ich świata, narodziła się potrzeba zorganizowanego poznawania i opisywania różnych form życia. Pierwsze próby klasyfikacji zwierząt i roślin podejmowano w starożytności, kiedy to filozofowie i przyrodnicy zastanawiali się nad naturą życia.

Klasyfikacja zwierząt w starożytności

Starożytni Egipcjanie byli jednymi z pierwszych, którzy próbowali uporządkować świat przyrody. Na malowidłach i reliefach widzimy ich próby przedstawienia różnych form życia – od majestatycznych lwów po zaskakujące owady. Szczegółowo uwieczniali między innymi rośliny uważane za lecznicze. Chociaż nie zdefiniowali jeszcze naukowych kategorii, ich starania o zrozumienie otaczającego ich świata stanowiły fundament dla późniejszych prób klasyfikacji.

W starożytnej Grecji, ówczesnym centrum myśli filozoficznej, powstały pierwsze próby uporządkowania natury. Arystoteles, wielki filozof i nauczyciel Aleksandra Wielkiego, walnie przyczynił się do teorii hierarchii organizmów. Jego prace ukierunkowane na obserwacje i klasyfikację roślin i zwierząt stanowiły kamień milowy w rozwoju biologii. Trudno w to uwierzyć, ale stanowiły kanon wiedzy przez ponad tysiąc kolejnych lat, aż do średniowiecza.

Dziwaczne hybrydy zwierząt, które naprawdę istnieją. 18 niesamowitych zwierzęcych hybryd, zamieszkujących naszą planetę

Świat przyrody nigdy nie przestanie nas zaskakiwać. Wydaje ci się, że dobrze poznałeś królestwo fauny? Najwyższy czas zrewidować ten pogląd. Trzeba bowiem wiedzieć, że oprócz typowych ...

To Arystoteles jako pierwszy podzielił świat żywych organizmów na rośliny i zwierzęta. Same zwierzęta klasyfikował według określonych cech, np. ilości kończyn, posiadania krwi, ciepłoty ciała czy składania jaj. Uczeń Arystotelesa, Teofrast z Eresos miał z kolei ogromny wkład w klasyfikację roślin. W monumentalnym dziele „Historia Plantarum” opisał ich ponad 500 gatunków.

Klasyfikacja Linneusza

Istotne zmiany w myśleniu o klasyfikacji zwierząt i innych organizmów żywych zaszły dopiero w XVIII wieku, wraz z rozwojem metody naukowej. Karol Linneusz, szwedzki przyrodnik i lekarz, wprowadził rewolucyjny system klasyfikacji oparty na morfologii (budowie) organizmów.

Linneusz nadał systematyce naukowy porządek, wprowadzając pojęcia takie jak królestwa, klasy, rzędy, rodziny, rodzaje i gatunki. Zaproponował ustandaryzowany system nazewnictwa i klasyfikacji oparty na jednolitych zasadach. Echa systemu Linneusza obecne są w nauce do dzisiaj. Jego prace, zwłaszcza „Systema Naturae” z 1735 roku, stanowiły kamień milowy w dziejach klasyfikacji biologicznej.

Linneusz Jako pierwszy wprowadził binominalne nazewnictwo, czyli nadawanie każdemu organizmowi dwuczłonowej, łacińskiej nazwy składającej się z rodzaju i gatunku. Na przykład człowiek to Homo sapiens. To proste, ale genialne podejście umożliwiło jednoznaczną identyfikację i komunikację naukową, eliminując zamieszanie wynikające z lokalnych nazw potocznych. Dwuczłonowych nazw łacińskich używa się w nauce do dzisiaj.

Wprowadził także hierarchiczną strukturę do klasyfikacji. Organizmy pogrupował według stopni pokrewieństwa i podobieństwa. Chociaż teoria ewolucji jeszcze nie istniała, intuicja Linneusza była słuszna. Organizmy są ze sobą spokrewnione, powstają jedne z drugich. Gatunki mają różny „staż” – są wśród nich starsze i młodsze. Wykonał tytaniczną pracę – opisał ponad 10 tys. gatunków roślin i 6 tys. gatunków zwierząt w dwóch dziełach: „Systema Naturae” i „Genera Plantarum”.

Dalszy rozwój systematyki

Wraz z postępem techniki i konstrukcją mikroskopów stało się jasne, że organizmy żywe to nie tylko rośliny i zwierzęta, ale i mikroorganizmy. Ernst Haeckel wprowadził podział organizmów na proste jednokomórkowe i bardziej skomplikowane wielokomórkowe. W 1866 r. do klasyfikacji, oprócz zwierząt i roślin wprowadził trzecie królestwo – Protista, obejmujące organizmy jednokomórkowe, a później także niektóre grzyby, glony i sinice.

W tym czasie pojawiły się również koncepcje ewolucji, a teoria Darwina dostarczyła nowego spojrzenia na rozwój i zróżnicowanie form życia. Monografię „O powstawaniu gatunków” Darwin opublikował w 1859 r.

Wpływ genetyki na systematykę

W XX wieku odkrycie DNA otworzyło nowy rozdział w historii klasyfikacji. Badania genetyczne stały się kluczowym narzędziem w analizie pokrewieństwa między gatunkami. Systematyka molekularna pozwala na spojrzenie na ewolucję przez pryzmat kodu genetycznego, odsłaniając niewidoczne wcześniej związki.

Motyl monarcha – najbardziej zagadkowy ze świata motyli. Badanie jego wędrówek trwało 30 lat

Motyl monarcha (Danaus plexippus) podczas lotu na południe może pokonywać nawet 4 tysiące kilometrów. To jedyny na świecie tak daleko migrujący owad. Co jeszcze o nim wiemy?

Nauka jest daleka od odkrycia wszystkich zamieszkujących Ziemię gatunków, a tym bardziej związków między nimi. W miarę badania kodu genetycznego coraz większej ilości organizmów okazuje się, że pokrewieństwo między nimi i ich ewolucja są bardziej skomplikowane, niż nam się wydawało. Systematyka więc także podlega ciągłym zmianom i modyfikacjom.

Współczesna klasyfikacja zwierząt i innych organizmów

Współczesna klasyfikacja organizmów nie jest bynajmniej jednomyślna – różni badacze proponują różny podział. Poczynając od najogólniejszej do najbardziej szczegółowej organizmy dzielimy na następujące grupy (taksony):

• domena lub cesarstwo,
• królestwo,
• typ/gromada/klasa,
• rząd,
• rodzina,
• rodzaj,
• gatunek,
• podgatunek.

W 1969 r. amerykański biolog Robert Whittaker podzielił świat żywy na pięć królestw: Animalia (zwierzęta), Plantae (rośliny), Fungi (grzyby), Protista (protisty) i Monera (prokarionty). System ten był niemal jednogłośnie stosowany przez naukę aż do lat 90. ubiegłego wieku, w wielu pracach i podręcznikach występuje do dziś. W roku 1990 Carl Woese ustanowił nowy podział. Wyróżnił 3 jeszcze obszerniejsze grupy organizmów – Archaea (archeony), Bacteria (bakterie) i Eucarya (eukarionty).

Funkcjonuje jeszcze jedna szeroko uznawana klasyfikacja, proponowana przez Thomasa Cavaliera-Smitha. On z kolei wyróżnia 2 cesarstwa: prokarionty i eukarionty. W skład tego pierwszego wchodzą 2 królestwa – bakterie i archeony. W skład drugiego wchodzi aż 6 królestw – zwierzęta, rośliny, grzyby, pierwotniaki i chromisty. Te ostatnie to przeważnie jednokomórkowe organizmy wodne, odżywiające się za pomocą fotosyntezy, m.in. glony, brunatnice i okrzemki. Jak widać klasyfikacja zwierząt i roślin to dziedzina dynamiczna i skomplikowana, a ten artykuł może w każdej chwili stracić aktualność.

Nasz ekspert

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.