Lasy równikowe – niepowtarzalne bogactwo zwierząt i roślinności. Dlaczego są zagrożone i jak je chronić?

W tym artykule:

1. Co warto wiedzieć o lasach równikowych?
2. Lasy równikowe: zwierzęta
3. Lasy równikowe: rośliny
4. Lasy równikowe: ciekawostki
5. Wycinanie lasów równikowych
6. Dlaczego i jak należy chronić lasy równikowe?

Co warto wiedzieć o lasach równikowych?

Strefa lasów równikowych rozciąga się w centralnym pasie obszaru międzyzwrotnikowego. Obejmuje głównie Kotlinę Konga w Afryce, dorzecze Amazonki w Ameryce Południowej oraz Archipelag Malajski położony w Azji Południowo-Wschodniej. Częściowo sięga także do Ameryki Środkowej, Afryki Zachodniej, Madagaskaru i północno-wschodniej Australii.

Wilgotne lasy równikowe niekiedy nazywane są lasami deszczowymi, puszczą tropikalną lub dżunglą. Każde z tych określeń trafnie oddaje cechy tego wyjątkowego środowiska. Warunki panujące w lesie równikowym rzeczywiście mają wiele wspólnego z deszczem. Ich charakterystyczną cechą są bowiem codzienne popołudniowe opady, które trwają krótko, lecz są bardzo intensywne. Roczna suma opadów w puszczy tropikalnej wynosi ponad 2000 mm. Dla porównania - w Polsce średnia to około 600 mm.

Klimat lasów równikowych wyróżnia się brakiem następujących po sobie pór roku. Ze względu na dużą wilgotność powietrza i stałą temperaturę utrzymującą się w przedziale 25–28 °C każdy dzień wygląda niemal identycznie. Podobne warunki utrzymują się również w nocy.

Lasy równikowe: zwierzęta

Zwierzęta wilgotnych lasów równikowych są niesamowicie zróżnicowane. Dziewicze tropikalne puszcze gromadzą połowę istniejących gatunków fauny. Wiele jest wśród nich ptaków, ssaków i gadów, lecz najliczniejszą grupę mieszkańców lasu deszczowego stanowią bezkręgowce.

Do często spotykanych widoków należą siedliska termitów, czyli niewielkich, społecznych owadów odżywiających się drewnem. Zdecydowanie bardziej spektakularne są tropikalne motyle o barwnych skrzydłach osiągających nawet 25 cm rozpiętości. Las równikowy jest również siedliskiem jadowitych pajęczaków, takich jak ptaszniki i skorpiony.

Bujna roślinność stanowi również ostoję dla wielu rodzajów ptactwa. W tej sferze wyróżnia się zwłaszcza Amazonia, w której żyje ponad 1/5 wszystkich gatunków ptaków występujących na świecie. Wśród nich spotkać można m.in. tukany, kolibry, papugi oraz drapieżne harpie.

Zwierzęta lasów równikowych to także liczne ssaki. Charakterystyczne dla tych regionów są zwłaszcza małpy, które zwinnie poruszają się w koronach drzew. W Afryce zaobserwować można goryle i szympansy, w Azji orangutany, a w Ameryce Południowej kapucynki i pigmejki. Do ich naturalnych wrogów należą drapieżne koty - lamparty, jaguary czy oceloty.

Nie sposób wymienić wszystkich rodzajów zwierząt zamieszkujących las równikowy. Wiele jest wśród nich endemitów występujących tylko w jednym miejscu na świecie. Część gatunków skrytych w tropikalnej puszczy natomiast nadal czeka na odkrycie.

Lasy równikowe: rośliny

Roślinność lasów równikowych przypomina wiecznie zieloną gęstwinę, która pokrywa niemal każdy dostępny fragment gruntu. Szacuje się, że tropikalne puszcze są domem dla 2/3 wszystkich gatunków roślin występujących na Ziemi. W żadnym innym miejscu na świecie nie występuje tak wielka różnorodność.

Rozrostowi tak bujnej flory sprzyja bardzo szybki rozkład materii organicznej, typowy dla wilgotnego i gorącego klimatu. Podłoże w puszczy tropikalnej jest jednak bardzo ubogie - pokrywa je nieurodzajna gleba laterytowa. Wszystkie substancje odżywcze są natychmiast wchłaniane przez rośliny.

Charakterystyczną cechą roślinności lasów tropikalnych jest jej warstwowy układ. Poszczególne piętra lasu równikowego są skutkiem konkurencji o światło słoneczne. W tej rywalizacji wygrywają przede wszystkim pojedyncze drzewa przestojowe, które górują nad całym lasem i mogą osiągać wysokość nawet 80 m. Do najwyższych należy puchowiec pręcikowy, inaczej drzewo kapokowe.

Niżej znajdują się korony niższych drzew, które stanowią centrum życia puszczy. Wśród nich znaleźć można m.in. mahoniowce, hebanowce i palmy. Ich konary oplatają liany, a między gałęziami wyrastają inne rośliny, czyli tzw. epifity - najczęściej storczyki, paprocie, grzyby i mchy.

Jako kolejne warstwy lasu równikowego wyróżnia się piętro średnie z niewielkimi drzewami o nagich pniach oraz piętro najniższe, do którego dociera niewiele światła słonecznego. Z tego względu rosną na nim głównie grzyby oraz nieliczne rośliny cieniolubne.

Lasy równikowe: ciekawostki

Lasy równikowe pokrywają zaledwie 6% powierzchni Ziemi, lecz równocześnie obejmują ponad 30% wszystkich terenów zalesionych na świecie. Ponad połowa istniejących puszczy tropikalnych porasta Amazonię.

Krajobraz lasu równikowego wydaje się egzotyczny i odległy, jednak tak naprawdę codziennie stykamy się z jego zasobami. Ponad 25% surowców kosmetycznych i farmaceutycznych pochodzi właśnie z dżungli. Podobnie jest z popularnymi przyprawami, takimi jak pieprz, wanilia czy cynamon. W przemyśle meblarskim cenione jest natomiast tropikalne drewno - mahoń, heban oraz palisander.

Ciekawym typem równikowej puszczy są lasy mgliste, które występują na obszarach górskich. Zgodnie z nazwą ich charakterystyczną cechą są utrzymujące się w powietrzu opary chmur i mgły. Jest to skutek stałej kondensacji pary wodnej. Lasy mgliste porastają nietypowe, wykrzywione drzewa i rośliny czerpiące wodę z powietrza.

Wycinanie lasów równikowych

Wilgotne lasy równikowe znikają z powierzchni Ziemi każdego dnia. Rocznie wycina się ich nawet 3 mln hektarów, z czego ponad 1/3 tej liczby dotyczy samej Amazonii. Każdego dnia w wyniku wycinki drzew lub wypalania gleby umierają dziesiątki gatunków roślin i zwierząt.

Wykarczowane tereny lasów równikowych są zastępowane przez hodowle bydła oraz plantacje roślin: bananowców, kawy, trzciny cukrowej i palmy kokosowej. Tropikalne gleby laterytowe ulegają szybkiemu wyjałowieniu nawet mimo nawożenia, dlatego wciąż potrzeba nowych obszarów pod uprawę. Właśnie z tego powodu połacie wiecznie zielonej dżungli znikają tak szybko.

Dlaczego i jak należy chronić lasy równikowe?

Lasy równikowe są źródłem tlenu, jednak wbrew pozorom nie jest to ich najważniejsza funkcja. Tropikalne puszcze produkują kilkanaście procent światowych zasobów tego pierwiastka, lecz jednocześnie pochłaniają go niemal tyle samo. Większość tlenu na Ziemi powstaje w oceanach.

Wilgotne lasy równikowe należy chronić z innego powodu. Ich zniknięcie doprowadziłoby do światowej katastrofy zagrażającej ludzkości. Do atmosfery dostałyby się znaczne ilości dwutlenku węgla, a ponadto nastałaby globalna susza. Jeśli zatrzymamy proces wylesiania, mamy szansę temu zapobiec.

Podjęcie działań w tym kierunku nie jest jednak łatwe. Karczowanie lasów tropikalnych jest często głównym źródłem dochodu okolicznych mieszkańców, a ponadto napędza krajową gospodarkę. Pomoc niesiona puszczom opiera się zatem głównie na edukacji. Przyrodnicy z fundacji WWF nawiązują współpracę z lokalnymi władzami, organizacjami oraz rolnikami i pomagają im znaleźć bardziej ekologiczne metody upraw, które pozwalają ograniczyć wycinkę lasów.