Klimat zwrotnikowy – czym się charakteryzuje i w jakich krajach panuje?

W tym artykule:

1. Czym jest klimat zwrotnikowy?
2. Jakie są cechy klimatu zwrotnikowego?
3. Rodzaje klimatu zwrotnikowego
4. Gdzie jest klimat zwrotnikowy?
5. Fauna i flora strefy zwrotnikowej

W niektórych strefach klimatycznych panują warunki, które nie mają nic wspólnego z występującym w Polsce klimatem umiarkowanym. W tym miejscu należy wskazać nie tylko na klimat okołobiegunowy i klimat równikowy, ale także na klimat podzwrotnikowy i klimat zwrotnikowy.

Ten ostatni charakteryzuje się wyraźnymi skrajnościami – na niektórych obszarach, na których występuje, przez lata nie spada nawet jedna kropla deszczu, natomiast inne są zalewane obfitymi opadami. Tak duże zróżnicowanie panujących warunków czyni tę strefę niezwykle ciekawą, warto więc przyjrzeć się jej nieco bliżej.

Czym jest klimat zwrotnikowy?

Strefa klimatów zwrotnikowych to druga z pięciu głównych stref klimatycznych, składających się na używaną przez polskich klimatologów klasyfikację opracowaną przez Wincentego Okołowicza. Swoim zasięgiem obejmuje obie strony równika.

Na półkuli północnej sąsiaduje ze strefą podzwrotnikową na północy i strefą równikową na południu. Stosunek ten odwraca się na półkuli południowej, gdzie na północy strefa zwrotnikowa sąsiaduje z równikową, a na południu – z podzwrotnikową. Jak wskazuje na to sama nazwa, strefa klimatów zwrotnikowych rozciąga się w pobliżu zwrotników Raka (na półkuli północnej) i Koziorożca (na półkuli południowej).

Zwierzęta pustynne - jakie gatunki żyją na pustyni? Sprawdź, ile o nich wiesz

Zwierzęta pustynne musiały przystosować się do życia w najtrudniejszych warunkach klimatycznych. Brak wody, ograniczony dostęp do pożywienia, deficyt naturalnych schronień, znaczne wahania ...

Ze względu na znaczną rozpiętość warunków pogodowych panujących w obszarze całego pasa klimatu równikowego, w tej strefie należy rozróżniać cztery rodzaje klimatów.

Jakie są cechy klimatu zwrotnikowego?

Wśród najbardziej charakterystycznych cech strefy klimatów zwrotnikowych na pierwszym miejscu trzeba wymienić panujące tam warunki termiczne. Średnie roczne temperatury powietrza w klimacie zwrotnikowym przekraczają 20 stopni Celsjusza, a w ujęciu miesięcznym są jeszcze bardziej zróżnicowane niż te, które panują w strefie klimatów równikowych.

W najchłodniejszym miesiącu, uśredniona temperatura zamyka się w przedziale od 10 do 20 Stopni Celsjusza. Z kolei w najcieplejszym miesiącu, temperatury nierzadko przekraczają 35 stopni Celsjusza i stanowią najwyższą wartość we wszystkich pięciu strefach klimatycznych globu. Należy też wspomnieć, że w strefie zwrotnikowej panują wysokie dobowe amplitudy temperatur. Występujące różnice najsilniej odczuwane są na pustyniach, gdzie wahania temperatur w cyklu dobowym mogą sięgać kilkudziesięciu stopni Celsjusza.

Warunki panujące w strefie klimatów zwrotnikowych są mocno zróżnicowane, zwłaszcza w kontekście średniej rocznej wysokości opadów. Dla obszarów lądowych charakterystyczne jest wysokie ciśnienie atmosferyczne wynikające z występujących tam wyżów okołozwrotnikowych. To sprawia, że panuje tam niewielka wilgotność i znikome zachmurzenie w miesiącach letnich. Tereny te są silnie nasłonecznione, więc latem panują tam wysokie średnie temperatury powietrza, przekraczające 20 stopni Celsjusza.

Taka charakterystyka przekłada się też na znikome opady atmosferyczne. To właśnie w obszarach lądowych strefy zwrotnikowej ukształtowały się największe pustynie świata i najsuchsze miejsca, w tym pustynia Atakama, gdzie w 2015 roku spadł pierwszy od ok. 500 lat deszcz.

Zachodnimi wybrzeżami strefy zwrotnikowej rządzą chłodne prądy morskie. Opady atmosferyczne występują tam tylko sporadycznie. Na strefę wschodnich wybrzeży wpływają z kolei wiatry wschodnie, które przynoszą tam masy wilgotnego powietrza znad oceanu. Najobfitsze opady (w odmianie monsunowej) dotyczą obszaru Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej.

Rodzaje klimatu zwrotnikowego

Ze względu na duże zróżnicowanie warunków pogodowych panujących w strefie zwrotnikowej i występowanie zjawisk charakterystycznych dla wybranych obszarów, należy wyodrębniać w niej cztery rodzaje klimatów:

• klimat wilgotny,
• klimat pośredni,
• klimat kontynentalny,
• klimat wybitnie suchy kontynentalny.

Dodatkowo, w odmianach wilgotnej, pośredniej i kontynentalnej występują też zjawiska monsunowe, więc należy mówić także o klimatach wilgotnym monsunowym, pośrednim monsunowym i kontynentalnym monsunowym.

Rośliny Australii – poznaj niesamowitą florę Australii

Rośliny Australii są reprezentowane przez ok. 20 tys. gatunków naczyniowych i 14 tys. gatunków nienaczyniowych. Jakie gatunki reprezentują roślinność Australii? Poniżej wymieniamy i opisu...

Na obszarach wilgotnych najwyższe opady są odnotowywane w półroczu letnim. Roczna suma opadów zamyka się tam w przedziale od 1000 do 2000 mm. Minimalna temperatura powietrza przekracza 10 stopni Celsjusza, a amplituda kształtuje się na poziomie poniżej 10 stopni Celsjusza. Na obszarach pośrednich roczna suma opadów jest wyraźnie niższa i wynosi od 250 do 1000 mm.

Na obszarach suchych pada tylko sporadycznie lub wcale. W tych rejonach suma opadów nie przekracza 250 mm. W strefie suchej odnotowywane są najwyższe temperatury na Ziemi. Latem termometr niezwykle rzadko pokazuje wartość niższą niż 30 stopni Celsjusza. Należy podkreślić, że dotyczy to temperatur panujących w ciągu dnia, bo dobowe amplitudy nierzadko przekraczają 40 stopni Celsjusza.

Warto wspomnieć o zjawiskach monsunowych występujących w strefie klimatów zwrotnikowych. Na terenach Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej sezon letni jest czasem obfitych opadów. Ich źródłem jest monsun – sezonowy układ wiatrów między oceanem a lądem, który o każdej porze roku zmienia swój kierunek na przeciwny.

Latem monsun morski (wiejący w stronę lądu) przynosi na te obszary deszczową pogodę, która jest uwarunkowana wysokim ciśnieniem atmosferycznym nad morzem i niskim nad lądem. Z koli zimą mamy do czynienia z monsunem lądowym (wiejącym w stronę oceanu), który sprowadza suchą pogodę, związaną z niskim ciśnieniem nad morzem i wysokim nad lądem.

Na obszarach monsunowych amplitudy temperatur wynoszą ok. 20 stopni Celsjusza.

Gdzie jest klimat zwrotnikowy?

Strefa klimatów zwrotnikowych rozciąga się w południowej części Ameryki Północnej, centralnym pasie Ameryki Południowej (łącznie z wąskim fragmentem wybrzeża pacyficznego, który rozciąga się między 30 stopniem szerokości geograficznej południowej a równikiem), północnej i południowej Afryce (z wyłączeniem wybrzeża śródziemnomorskiego na północy i południowego krańca kontynentu), na Półwyspie Indyjskim i Indochińskim, Półwyspie Arabskim, Bliskim Wschodzie i w Australii (z wyłączeniem północnych i południowych krańców).

Strefa klimatu zwrotnikowego suchego obejmuje kraje Półwyspu Arabskiego, Wyżynę Meksykańską, południową część USA i środkową Australię. Klimat wilgotny występuje natomiast w niektórych stanach USA (m.in. na Florydzie), północnej części Meksyku i na niektórych obszarach Australii. Kraje Azji Południowej i Południowo-Wschodniej to natomiast strefa monsunowa.

Fauna i flora strefy zwrotnikowej

W strefie zwrotnikowej suchej panują skrajnie nieprzyjazne warunki do życia. Ekstremalnie wysokie temperatury, deficyt opadów i związany z tym niedobór wody, intensywne wietrzenie fizyczne i znikome chemiczne – to wszystko nie sprzyja tworzeniu gleb i rozwojowi organizmów żywych.

Szata roślinna obszarów suchych jest skąpa i składa się przede wszystkim z roślin efemerycznych, suchorośli, słonorośli i sukulentów. Te grupy przystosowały się do czerpania wody z rosy i mgieł, a w okresach znacznego niedoboru mogą przez długi czas pozostawać w stanie uśpienia. W niektórych miejscach pojawiają się też rośliny jednoroczne, ale cykl ich życia kończy się wraz z ustaniem pory opadów.

Wciąż zaskakują surową pięknością. Sawanny – poznaj zamieszkujące je zwierzęta i roślinność

W obszarze międzyzwrotnikowym występują sawanny. Jak powstają i czym się charakteryzują? Jakie gatunki roślin i zwierząt znajdziemy na sawannach? Kto zamieszkuje te obszary? W artykule pozn...

W królestwie fauny dominują bezkręgowce. Charakterystycznymi mieszkańcami tych obszarów są też gady. Ssaki i ptaki występują mniej licznie.

W kontekście różnorodności gatunkowej, strefa zwrotnikowa wilgotna znajduje się na przeciwległym biegunie. Odpowiednia wilgotność, korzystne warunki termiczne i występujący tam proces wietrzenia chemicznego sprzyjają procesom glebotwórczym, co przekłada się na występowanie rozbudowanej szaty roślinnej.

Występują tam wielopiętrowe lasy tworzone przez gatunki liściaste, przypominające lasy równikowe. W strefach monsunowych, biomasa lasu to ok. 410 t/ha, a jej roczny przyrost utrzymuje się na poziomie 23-25 t/ha. Występowanie poszczególnych gatunków zmienia się stosownie do regionu.

W obszarach wilgotnych fauna jest znacznie bardziej zróżnicowana niż na terenach suchych. Występują tam przedstawiciele wszystkich gromad, wśród których wyróżnia się wiele gatunków endemicznych.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.