Jezioro Bajkał owiane tajemnicami i legendami. Poznaj sekrety najstarszego jeziora świata

W tym artykule:

1. Gdzie leży jezioro Bajkał?
2. Jak powstał Bajkał?
3. Czym charakteryzuje się jezioro Bajkał?
4. Jezioro Bajkał: legendy

Gdzie leży jezioro Bajkał?

Jezioro Bajkał położone jest na granicy Buriacji i obwodu irkuckiego w azjatyckiej części Rosji. Otaczają je liczne pasma górskie nazywane bajkalidami: m.in. Góry Bajkalskie, Góry Przymorskie, Sajan Wschodni oraz Chamar-Daban. Wiele szczytów sięga blisko 3000 m n.p.m.

Jezioro leży w rowie tektonicznym określanym jako ryft bajkalski, czego skutkiem jest jego charakterystyczny, wydłużony kształt. Zbiornik osiąga maksymalną szerokość 79 km, a jego długość to 636 km. Dla porównania - gdybyśmy nanieśli go na mapę Polski, rozciągałby się od granicy z Litwą aż po Kotlinę Kłodzką.

Jak powstał Bajkał?

Bajkał jest według geologów najstarszym jeziorem na świecie - jego wiek szacuje się na 25 mln lat. Według najbardziej prawdopodobnej hipotezy jezioro powstało w wyniku odsuwania się amurskiej płyty tektonicznej od płyty euroazjatyckiej. Podczas tego procesu wytworzyło się pęknięcie, które najpierw wypełniło się materiałem osadowym budującym dno jeziora, a następnie wodą.

Ze względu na swoje pochodzenie Bajkał klasyfikowany jest jako jezioro tektoniczne. Pod jego dnem nieustannie trwają ruchy skorupy ziemskiej, które skutkują wstrząsami sejsmicznymi oraz powstawaniem kominów hydrotermalnych. Ze względu na przesuwanie się struktur geologicznych jezioro ulega ciągłym przemianom, zapadając się bądź wypiętrzając w niektórych rejonach.

Czym charakteryzuje się jezioro Bajkał?

Maksymalna głębokość jeziora Bajkał wynosi 1642 m, co czyni je najgłębszym jeziorem na Ziemi. Z uwagi na swoją objętość rzędu 23 tys. km³ zbiornik magazynuje 1/5 światowych zasobów niezamarzniętej słodkiej wody. Co ciekawe, jest ona tak czysta, że można pić ją wprost z jeziora. Niekiedy też poprzez krystaliczną taflę wody widać dno położone kilkaset metrów niżej. Jest to zasługa widłonogów z gatunku Epischura baikalensis, które odfiltrowują i usuwają zanieczyszczenia.

Praca niewielkich skorupiaków jest niezwykle cenna, gdyż wody Bajkału bardzo wolno ulegają wymianie. Do jeziora wpływa aż 336 rzek, a wypływa z niego tylko jedna - Angara, prawy dopływ Jeniseju. Niepozorne widłonogi odgrywają zatem kluczową rolę w samooczyszczaniu się akwenu.

Bajkał od 1996 roku jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, lecz jego ekosystemowi i tak nie udaje się uniknąć negatywnych skutków działalności człowieka. Z wody co roku wyławiane są zatopione kutry rybackie i samochody. Do jeziora nierzadko trafia także zużyte paliwo z silników.

Zagrożenie stanowią również nieodpowiedzialni turyści przybywający nad Bajkał. Wycieczki porzucają odpadki szkodliwe dla okolicznej flory i fauny. Ekosystem zanieczyszczają jednak przede wszystkim fabryki położone w przybrzeżnych miejscowościach. Najbardziej niebezpieczny Kombinat Celulozowo-Papierniczy w Bajkalsku zamknięto co prawda w 2013 roku, jednak pozostawił on po sobie aż 6,5 mln ton toksycznych odpadów.

Bajkał zimą zmienia się w niezwykły szlak komunikacyjny. Na powierzchni jeziora tworzy się lodowa powłoka o grubości przekraczającej 1 metr. Dzięki temu po Bajkale można przemieszczać się samochodem, co znacznie ułatwia życie okolicznym mieszkańcom.

Jezioro słynie również z unikatowej flory i fauny, której symbolem jest nerpa bajkalska - foka żyjąca wyłącznie w tych wodach. Łącznie w Bajkale zanotowano około 2630 gatunków roślin i zwierząt, z których ponad połowę stanowią endemity, czyli organizmy niewystępujące nigdzie indziej na świecie.

Typowym zjawiskiem dla Bajkału są silne wiatry, dla których miejscowi znaleźli około 30 nazw. Najmocniejszymi porywami charakteryzuje się sarma wiejąca przy ujściu rzeki o tej samej nazwie. Może osiągać prędkość ponad 40 m/s. Sztormy na jeziorze występują najczęściej pod koniec lata oraz jesienią. Nie przeszkadzają jednak prężnie działającej gospodarce rybackiej, która stanowi podstawowe źródło utrzymania dla mieszkańców regionu.

Jezioro Bajkał: legendy

Wycieczka nad Bajkał nie może obyć się bez poznania legend dotyczących jego niesamowitych głębin. Jedna z nich opisuje historię powstania jeziora oraz Angary, czyli jedynej wypływającej z niego rzeki.

Według opowieści u zarania dziejów Bajkał mieszkał ze swoją jedyną córką Angarą, która była jego oczkiem w głowie. Wyjątkowej urody dziewczyna zakochała się w młodzieńcu Jeniseju, przed którym strzegł jej zaborczy ojciec. Pewnego razu Bajkał zapadł w głęboki sen, co Angara postanowiła wykorzystać, aby uciec do ukochanego.

Kiedy jej ojciec wstał i zrozumiał, co się wydarzyło, w gniewie rozpętał potężną burzę i cisnął w stronę córki skałą zerwaną z pobliskiego górskiego szczytu. Zraniona dziewczyna poprosiła go o kilka kropel wody, aby ugasić pragnienie, lecz zrozpaczony Bajkał ofiarował jej tylko swoje łzy. Od tamtej pory Angara wciąż niesie je wprost w ramiona Jeniseja, swojej dawnej miłości.

Głaz, który Bajkał rzucił śladem Angary, miejscowi nazywają Szamańską Skałą. Składają na niej ofiary dla duchów, żeby zapewnić sobie bezpieczeństwo i pomyślność.

Inna legenda związana z powstaniem jeziora dotyczy bitwy ognia i wody, która rozgorzała z powodu gniewu bogów. W dawnych czasach tereny obecnego Bajkału były żyzną, zieloną doliną, w której ludzie żyli szczęśliwie. Bogowie postanowili zesłać na nią ogień i trzęsienie ziemi. Żywioł pochłaniał wszystko na swojej drodze, a przerażeni ludzie szukali ratunku.

Z pomocą przyszły im góry Chamar-Daban, z których na płonącą dolinę spłynęły potoki wody. W ten sposób narodziło się jezioro, które ludzie nazwali bai gaal, czyli Bogaty Ogień.

Według kolejnej opowieści Bajkał spadł prosto z nieba. Gdy pewnego razu Bóg leciał nad Syberią, chłód zmroził mu ręce, z których na Ziemię wypadły wspaniałe skarby. Najcenniejszym z nich okazał się właśnie Bajkał. Nie sposób temu zaprzeczyć - jezioro stanowi prawdziwą perłę Syberii i jest absolutnie unikatowym miejscem na mapie świata.