Drzewa chronione w Polsce: lista gatunków będących pod ochroną

W tym artykule:

1. Brzoza ojcowska
2. Brzoza karłowata
3. Jarząb brekinia
4. Jarząb szwedzki
5. Cis pospolity
6. Sosna limba
7. Sosna drzewokosa
8. Sosna błotna
9. Sosna górska

Drzewa objęte ochroną gatunkową są unikatowymi, niezwykle cennymi elementami przyrody. Wśród nich można znaleźć gatunki endemiczne, czyli występujące wyłącznie na określonym obszarze, rzadkie i zagrożone wyginięciem. Ochrona prawna pozwala im rosnąć bez ingerencji człowieka i dzięki temu – przetrwać.

Rośliny pod ochroną zostały ujęte w Rozporządzeniu ministra środowiska z dnia 9 października 2014 r. Wykaz obejmuje aż 415 gatunków objętych ochroną ścisłą, ponad 300 podlegających ochronie częściowej i 12 chronionych częściowo z możliwością ich pozyskiwania. Na tej liście znajduje się także wiele gatunków drzew. Obowiązujące przepisy chronią je przed wycinką przez cały rok, zatem właściciele terenów, na których mają być wykonywane prace związane z usunięciem drzew, muszą upewnić się, czy gatunki rosnące w granicach nieruchomości są objęte ochroną. Jakie są drzewa chronione w Polsce?

Brzoza ojcowska

Naszą listę otwiera rzadka i wyjątkowo piękna odmiana brzozy brodawkowatej. Brzoza ojcowska (Betula pendula var. oycowiensis) po raz pierwszy została opisana w 1809 roku (przez Wilibalda Bessera). Pół wieku później ten niezwykły gatunek został odkryty w Siedmiogrodzie, jednak aż do 1920 roku nie został sklasyfikowany i ogłoszony.

Drzewo osiąga od 2 do 15 m wysokości. Pień pokryty jest białą, niełuszczącą korą. Liście są rombowate, osiągają długość do 4 cm i zbiegają się ostrym klinem wzdłuż ogonka. W drugim roku życia brzozy zawiązują się kwiatostany męskie. Okres kwitnienia przypada na kwiecień i maj.

Pojedyncze stanowiska brzozy ojcowskiej występują w Siedmiogrodzie, na Słowacji i w Ukrainie, Szwecji i Danii. W Polsce występuje na pięciu stanowiskach: w Dolinie Kobylańskiej i Hamerni (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska), Chojniku (Sudety), Czerwonej Górze (Wyżyna Sandomierska) i Skiełku (Beskid Wyspowy).

Brzoza ojcowska jest niezwykle rzadkim gatunkiem, który w Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Największym zagrożeniem dla niego są inne drzewa, które zakłócają brzozie dostęp do światła.

Brzoza karłowata

Kolejnym przedstawicielem rodziny brzozowatych w naszym zestawieniu jest brzoza karłowata, czyli Betula nana. Specyficzny wygląd tej niewysokiej krzewinki jest zasługą przystosowania do wzrostu w wyjątkowo niesprzyjających warunkach.

Brzoza karłowata dorasta do 100 cm, a jej szerokość zamyka się w przedziale 50–120 cm. Charakteryzuje się ciemnymi (niemal czarnymi) pędami, które pokrywają drobne pączki. Męskie kwiatostany rosną na wierzchołkach lub po bokach pędów, natomiast żeńskie – na bocznych krótkopędach. Małe, niemal okrągłe liście osiągają długość do 1,5 cm.

Ta piękna roślina występuje przede wszystkim na półkuli północnej (w tundrze). Izolowane stanowiska brzozy karłowatej można znaleźć także w Europie Środkowej, Południowej i Ameryce Północnej. W Polsce stanowi pozostałość okresu lodowcowego. Rośnie na trzech reliktowych stanowiskach: na Pojezierzu Chełmskim, w Górach Izerskich i Bystrzyckich. Kiedyś występowała także w polskich Karpatach.

Brzoza karłowata jest zagrożona przez ekspansywne gatunki drzew. Dużym zagrożeniem dla tej rośliny jest też osuszanie terenów podmokłych. Od 1983 roku podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Jarząb brekinia

Pierwszy przedstawiciel rodziny różowatych w zestawieniu to jarząb brekinia, czyli Sorbus torminalis. Osiąga do 25 m wysokości i do 100 cm pierśnicy. Charakteryzuje się rozpostartymi konarami i gęstą, szeroką koroną. Pojedyncze, klapowane liście mają ok. 10 cm długości. Białe kwiaty zbierają się w wyprostowane, luźne podbaldachy.

Jarząb brekinia rośnie w Europie, Azji Mniejszej, na Kaukazie i w Afryce Północnej. Najwyższe stanowiska tego drzewa są zlokalizowane na Kaukazie, natomiast najliczniejsze – w Europie Południowej. W Polsce jest gatunkiem rzadkim, występującym na rozproszonych stanowiskach. Najwięcej z nich znajduje się na niżu. Drzewo występuje też w Karpatach, ale tylko na dwóch stanowiskach: w Rożnowie i na Białowodzkiej Górze.

Roślina została ujęta w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii NT, co oznacza, że jest bliska zagrożenia. Z tego względu podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Jarząb szwedzki

Kolejny chroniony reprezentant rodziny różowatych to jarząb szwedzki – Sorbus intermedia. Osiąga wysokość do 20 m i charakteryzuje się szeroką koroną o regularnym kształcie. Pojedyncze liście, o długości do 10 cm, mają kształt eliptyczny lub odwrotnie jajowaty. Kwiatostany osiągają szerokość do 10 cm. Okres kwitnienia przypada na maj.

Jarząb szwedzki występuje w wielu krajach Europy. W Polsce, w stanie dzikim, rośnie wyłącznie między Kołobrzegiem a Gdynią, w nadbałtyckich lasach. Warto jednak podkreślić, że dzięki rozsiewaniu się drzew sadzonych na terenach zieleni, obecnie można spotkać ten gatunek niemal w całym kraju.

Na swoich naturalnych stanowiskach, jarząb szwedzki jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin figuruje w kategorii EN, czyli jako gatunek zagrożony.

Cis pospolity

Pierwszym drzewem iglastym w zestawieniu jest cis pospolity. Ten wiecznie zielony gatunek osiąga do 28 m wysokości i do 140 cm pierśnicy, choć warto podkreślić, że może rosnąć też w formie krzewu. Wówczas osiąga wysokość do 4 m. Ciemnozielona korona ma jajowato-stożkowy kształt. Pień (cis pospolity może być rośliną jedno- lub wielopienną) jest pokryty wiśniowo-szarą albo ciemnobrunatną korą. Skrętoległe igły są szablaste i spłaszczone. Ich długość zamyka się w przedziale 2–3 cm. Małe kwiaty żeńskie mają jajowaty kształt. Męskie (kuliste) są tylko nieznacznie większe.

Cis pospolity rośnie niemal w całej Europie. Wyjątek stanowi północna i wschodnia część kontynentu. Rozproszone stanowiska tych drzew znajdują się także w Polsce, jednak należy podkreślić, że na stanowiskach naturalnych jest gatunkiem rzadkim.

Warto wiedzieć, że ten gatunek cisa jest drzewem, które zostało najwcześniej objęte ochroną w Polsce. Ochrona została ustanowiona na mocy statutu warckiego, wydanego w 1423 roku przez Władysława Jagiełłę. Współcześnie cis pospolity jest nieprzerwanie chroniony od 1946 roku. Obecnie podlega ochronie częściowej.

Sosna limba

Czas na pierwszego przedstawiciela rodziny sosnowatych. Sosna limba, czyli Pinus cembra, osiąga ok 25 m wysokości, przy czym należy podkreślić, że w niektórych przypadkach roczne przyrosty sięgają zaledwie 20 cm. Korona jest wąska, stożkowata lub jajowata, i może sięgać aż do podłoża. U młodych osobników jest gładka, ale z wiekiem traci regularność. Igły drzewa są sztywne i ostro zakończone. Kwiatostany męskie osiągają do 1,5 cm długości, natomiast żeńskie – do 1 cm. Dojrzałe szyszki (o długości ok. 8 cm) mają jasnobrązowy kolor.

Sosna limba to europejski endemit. Występuje w piętrze subalpejskim w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Francji i we Włoszech. Rośnie też na izolowanych stanowiskach w wyższych położeniach górskich. W Polsce, w stanie dzikim, występuje wyłącznie w Tatrach. Drzewa rosną pojedynczo, wśród kosodrzewiny. Idealnym podłożem dla limby są skaliste, mocno nasłonecznione zbocza, choć warto zaznaczyć, dobrze czuje się też na glinianych glebach. Sztucznie nasadzane stanowiska limby znajdują się w Tatrach, Sudetach i szczytowych partiach Beskidu Śląskiego.

Od 1946 do 2014 roku sosna limba podlegała w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Obecnie jest objęta ochroną częściową.

Sosna drzewokosa

Sosna drzewokosa (Pinus ×rhaetica Brūgger) jest mieszańcem międzygatunkowym sosny górskiej i sosny zwyczajnej. Charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem pod względem morfologicznym i genetycznym. To sprawia, że występuje zarówno w formie drzewiastej, jak i krzewiastej. Te pierwsze mogą osiągać wysokość do 20 m. Pokrój i budowa nie są cechami, które pozwalają odróżnić sosnę drzewokosą od gatunków rodzicielskich. Jej cechą szczególną jest natomiast liczba aparatów szparkowych, która na 5-milimetrowym odcinku środkowej, wypukłej części igły powinna wynosić od 50 do 55.

Roślina występuje na obszarze Europy Środkowej i Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce można ją spotkać niemal wyłącznie na wielkim Torfowisku Batorowskim, w Sudetach, Tatrach i Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej. Na niżu występuje wyłącznie w Borach Dolnośląskich.

W Polsce ma status rośliny zagrożonej i jest objęta ochroną ścisłą.

Sosna błotna

Kolejny interesujący gatunek z rodziny sosnowatych, który podlega ochronie prawnej, to sosna błotna, czyli Pinus rotundata. Jest mieszańcem dwóch podgatunków sosny górskiej: Pinus mugo subs. mugo i Pinus mugo subs. uncinata. Roślina może mieć formę krzaczastą lub drzewiastą. Osiąga do 15 m wysokości.

Sosna błotna występuje w Alpach, Karpatach i śladowo w Pirenejach. W Polsce można ją spotkać w Górach Stołowych, Bystrzyckich i Borach Dolnośląskich.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody nadała temu podgatunkowi kategorię zagrożenia EN. W Polsce sosna błotna jest objęta ochroną ścisłą.

Sosna górska

Naszą listę zamyka sosna górska, czyli Pinus mugo Turra. To drzewo (występuje też jako krzew) charakteryzuje się niskim, płożącym pniem, który osiąga wysokość dochodzącą do 3,5 m. Szpili (o długości do 8 cm) wyrastają po dwie z krótkopędu. Dojrzałe szyszki osiągają ok. 5 cm długości.

Sosna górska występuje w krajach Europy Środkowej i południowej, od centralnych Alp, aż po Karpaty. W Polsce można spotkać ją w Tatrach, Sudetach i Beskidzie Żywieckim.

Od 1954 do 2014 roku gatunek ten podlegał ścisłej ochronie. Obecnie jest objęty ochroną częściową.

Czy drzewa posiadają świadomość?

Wszyscy sądzimy że w świecie ożywionym to zwierzęta są najbardziej rozwinięte. Nowa teza postawiona przez filozofa Emanuele Coccia z Uniwersytetu w Trieście jednak, umieszcza rośliny na sz...