Dlaczego wieloryby śpiewają? O ich tajemniczych pieśniach nadal nie wiemy wszystkiego

W tym artykule:

1. Skąd się wzięły wieloryby?
2. Pieśni wielorybów
3. Migracje wielorybów
4. Pieśni miłosne humbaków
5. Dzieciństwo wielorybów
6. Pieśni wali grenlandzkich
7. Millennium Docs Against Gravity

Jakie największe zwierzęta zamieszkują obecnie Ziemię? Są to wieloryby. Rekordzista – płetwal błękitny – waży nawet 170 ton. Czyli tyle, ile 2700 ludzi. Nowo narodzony płetwal waży już 2–3 tony. Ten ssak jest większy nawet od wymarłych dinozaurów. To prawdopodobnie największe zwierzę, jakie kiedykolwiek istniało na naszej planecie.

Płetwal błękitny ma żołądek składający się z kilku komór. Może skonsumować nawet milion kalorii dziennie. Płetwale, jak inne wieloryby, sezonowo migrują. W czasie migracji pokonują nawet 8 tys. km. I, podobnie jak inne wieloryby, wyśpiewują złożone i skomplikowane pieśni. W filmie „Pieśni wielorybów” można usłyszeć, że wydawane przez nie odgłosy rozchodzą się nawet na tysiąc kilometrów.

Skąd się wzięły wieloryby?

Praprzodkowie dzisiejszych wielorybów nie mieli nic wspólnego z morzem. Wieloryby pochodzą od lądowych ssaków należących do rzędu parzystokopytnych. Są spokrewnione z indohyusem – wymarłym ssakiem, który przed ok. 50 mln lat zamieszkiwał dzisiejszą Azję. Zwierzę to przypominało świnkę skrzyżowaną ze szczurem. Nie miało żadnych cech, z którymi dzisiaj kojarzymy wieloryby.

Dlaczego ich przodkowie wybrali do życia wodne środowisko? Prawdopodobnie łatwiej było im tam znaleźć żywność i schronienie. W wodzie nie istniały zagrożenia, z którymi ssaki mierzyły się na lądzie – pożary, wybuchy wulkanów czy zlodowacenia.

Średniowieczne manuskrypty zdradzają sekretny sposób polowania wielorybów

Wieloryby wabią ryby do paszczy udając, że to bezpieczne miejsce. Sposób polowania wielorybów obserwowano już tysiące lat temu. Naukowcy przekonali się o tym, studiując średniowieczne man...

W ciągu 5–10 mln lat wieloryby przystosowały się do nowego środowiska. Nauczyły się wstrzymywać oddech. Ich tylne kończyny zanikły. Płetwa ogonowa powiększyła się i podzieliła na dwa charakterystyczne płaty. Skóra zgrubiała i wygładziła się. Dzięki tym i wielu innym przystosowaniom wieloryby pływają dziś z prędkością 80 km na godzinę. Mogą też wstrzymywać oddech nawet na sześćdziesiąt minut.

Pieśni wielorybów

W pewnym momencie wieloryby nauczyły się również śpiewać. Dzisiaj ich pieśni pokonują ogromne odległości z prędkością pięć razy większą niż prędkość dźwięku w powietrzu. W ten sposób wieloryby porozumiewają się ze sobą od 45 mln lat, tworząc złożone społeczne sieci.

Ich pieśni są zróżnicowane, w zależności od gatunku czy rodziny. Mają wręcz osobne dialekty. Odgłosy poszczególnych osobników też mają cechy charakterystyczne, dzięki czemu wieloryby mogą się po nich rozpoznawać. Czasami wieloryby spotykają się w sekretnych miejscach, żeby zapoznać się ze swoim repertuarem: wymienić się pieśniami.

Kaszaloty spermacetowe zanurzają się nawet na trzy kilometry pod powierzchnię oceanu. Wytrzymują ciśnienie nawet 500 atmosfer, czyli nacisk ćwierci miliona ton wody na ciało. By orientować się w atramentowych ciemnościach, używają echolokacji. Wydają przy tym dźwięki przypominające klikanie.

Są one nadzwyczaj głośnie. Ich natężenie może sięgać 230 decybeli, czyli są głośniejsze niż silnik startującego samolotu odrzutowego. To czyni kaszaloty najgłośniejszymi zwierzętami na Ziemi. Z pomocą klików kaszaloty namierzają ofiary. Inne zestawy dźwięków służą im do komunikacji i życia społecznego.

Migracje wielorybów

Większość wielorybów migruje między ciepłymi i zimnymi rejonami oceanów. Wyjątkiem są wale grenlandzkie, które przez cały rok pozostają na wodach arktycznych. Każda wielorybia rodzina na swoje własne trasy migracji między ciepłymi wodami, gdzie przychodzą na świat młode i gdzie się spędza zimę, a zimnymi, gdzie latem szuka się pożywienia.

Niedawno odkryty gatunek walenia jest zagrożony wyginięciem. Zostało tylko 51 osobników

Gatunek walenia został odkryty zaledwie w ubiegłym roku, a już okazuje się, że jest zagrożony. Zwierzę żyje w wodach Stanów Zjednoczonych, dlatego eksperci apelują do prezydenta Joe Biden...

W czasie migracji wieloryby kierują się temperaturą wody i prądami oceanicznymi. Znają też zarysy dna morskiego oraz wygląd nocnego nieba. Mają zmysł magnetyczny – reagują na ziemskie pole magnetyczne, które pomaga im orientować się w czasie migracji. Jeśli dochodzi do zaburzeń w ziemskim polu magnetycznym – np. na skutek większej aktywności Słońca – może to dezorientować wieloryby.

Pieśni miłosne humbaków

Humbaki – czyli dwupłatowce oceaniczne – jak inne wieloryby migrują sezonowo. Te z południowej półkuli lato spędzają w pobliżu Antarktyki. Mogą przetrwać nawet osiem miesięcy bez pokarmu. By go złapać, ustawiają wodne pułapki: wypuszczają spirale składające się z bąbli. W ten sposób zanęcają do środka krewetki i kryl, a potem wyławiają pokarm. Po sezonie letnim wracają na ciepłe wody tropikalne w miejsca swojego urodzenia. Tam odbywają gody.

W ich trakcie ważne są odgłosy wydawane przez humbaki. Według informacji z filmu „Pieśni wielorybów”, pieśni miłosne humbaków są znane z tego, że są długie i głośne. Wokół samicy zbiera się grupa admiratorów. Prezentują oni swoje możliwości, np. wyskakując ponad wodę. Słabsze i mniej wytrwałe samce rezygnują, ich miejsce zajmują następne. Zostaje ten, który wypuszcza największe bąble i wydaje najgłośniejsze dźwięki. W czasie sezonu godowego samica kopuluje z różnymi samcami – by zwiększyć swoją szansę na urodzenie potomstwa.

Dzieciństwo wielorybów

Młode wielorybów żywią się mlekiem matki: w zależności od gatunku od kilku miesięcy do roku. Matka opiekuje się młodym długo. Często pomagają jej w tym krewne, siostry, ciotki albo kuzynki.

To matka uczy młode wszystkiego, co musi umieć wieloryb. Czyli oddychać, pływać, komunikować się czy naśladować dźwięki wydawane przez dorosłe osobniki. W tym ostatnim przypadku młode prowadzone są w okolice piaszczystego dna. Tłumi ono pierwsze nieporadne próby śpiewania. Chodzi o to, by odgłosy młodych nie rozprzestrzeniały się za daleko i nie ściągnęły drapieżników.

Wieloryby są wielkie od niedawna. Jak do tego doszło?

Zmiany klimatu i pojawienie się ogromnych ilości pożywienia przed trzema milionami lat uczyniły z niedużych wielorybów największe zwierzęta w historii Ziemi – informuje pismo "Proceedings...

Walenie bardzo przywiązują się do swoich matek. Mają z nimi silne więzi, powstające podczas pierwszych wspólnych lat życia.

Pieśni wali grenlandzkich

Wale grenlandzkie, w przeciwieństwie do innych gatunków, nie migrują w stronę równika. Cały rok spędzają w zimnych wodach. Może to być przyczyną ich długowieczności. Wieloryby te podobno dożywają nawet 240 lat. Kiedy wiosną Arktyka zaczyna rozmarzać, otwierają się drogi, którymi wale mogą pływać ze wschodu na zachód.

Ich pieśni zmieniają się co roku – wale komponują je w ciągu długiej zimy. Jak u innych wielorybów, pieśni służą im do nawigacji, komunikacji i do celów społecznych. W czasie sezonu godowego stają się długie i skomplikowane.

Millennium Docs Against Gravity

Film „Pieśni wielorybów” będzie można premierowo zobaczyć w podczas festiwalu Millennium Docs Against Gravity. Jubileuszowa 20. edycja największego polskiego festiwalu filmowego odbędzie się w dniach 12–21 maja w kinach w 8 polskich miastach (Warszawa, Wrocław, Gdynia, Poznań, Katowice, Łódź, Bydgoszcz i Lublin) oraz od 23 maja do 4 czerwca online na mdag.pl.

Niezapomnianym filmowym podróżom będą tradycyjnie towarzyszyły spotkania z twórcami i bohaterami oraz debaty wokół ważnych tematów zaprezentowanych na ekranie. W tym roku po raz pierwszy powstanie także „safe space” – inkluzywna przestrzeń do rozmów o psychologii oraz seksualności w warszawskiej Kinotece. Będą się tam także odbywały dyżury psychologiczne dla wszystkich osób, które w szczególny sposób poczuły się dotknięte przez festiwalowe filmy.

Hasło tegorocznej edycji MDAG brzmi „Nie bądź obojętny_a” i odwołuje się do słynnych słów Mariana Turskiego, które stały się także hasłem obchodów 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim organizowanych przez Muzeum POLIN. Te słowa korespondują z misją Millennium Docs Against Gravity oraz prezentowanym na festiwalu od lat programem filmowym. To wyraz wartości, które towarzyszą festiwalowi od początku istnienia – uważności i wrażliwości na otaczających nas ludzi.

„National Geographic Polska" jest patronem medialnym festiwalu Millennium Docs Against Gravity.

Nasz ekspert

Magdalena Salik

Dziennikarka naukowa i pisarka, przez wiele lat sekretarz redakcji i zastępczyni redaktora naczelnego magazynu „Focus". Wcześniej redaktorka działu naukowego „Dziennika. Polska, Europa, Świat”. Pasjami czyta i pisze, miłośniczka literatury popularnonaukowej i komputerowych gier RPG. Więcej: magdalenasalik.wordpress.com