Zarazy, które dziesiątkowały ludzkość

Tekst: Agnieszka Budo

• Dżuma Justyniana

Zdaniem historyków w połowie VI w. Cesarstwo Bizantyjskie nawiedzone zostało przez epidemię dżumy dymieniczej, w wyniku której śmierć poniosło wówczas blisko 40% mieszkańców Konstantynopola. Jak uważają badacze, pandemia tej dżumy miała charakter ogólnoświatowy i dotarła m.in. do Afryki Północnej, środkowej części Azji i Europy, w której przyczyniła się do śmierci nawet 60% mieszkańców. Na całym świecie zabiła około 100 milionów osób.

• Czarna śmierć

Tak mówiono o epidemii dżumy, która wybuchła w średniowiecznej Europie i przyczyniła się do śmierci blisko 50 milionów jej mieszkańców. Wszystko zaczęło się na Krymie, z którego dżuma szybko rozprzestrzeniła się nie tylko na Europę, ale i Afrykę Północną, zabijając w sumie około 200 milionów ludzi. Czarna śmierć zapoczątkowała wielką falę epidemii dżumy, które pojawiały się na świecie regularnie aż do XVIII w.

• Wielka dżuma mediolańska 1629 roku

W pierwszej połowie XVII w. północną część Włoch opanowała epidemia dżumy, która uśmierciła około 280 tysięcy ludzi. Wielu historyków uważa, że za wybuch tej epidemii odpowiedzialni byli niemieccy i francuscy żołnierze, którzy "przywlekli" ją, wkraczając do miejscowości Mantua, podczas operacji związanej z trwającą w tym czasie wojną trzydziestoletnią. Tylko w Mediolanie z powodu dżumy zmarło około 60 tysięcy osób, natomiast w Wenecji epidemia uśmierciła prawie 46 tysięcy ludzi. W obu przypadkach była to niemal połowa populacji obydwu miast.

• Ospa prawdziwa

Ospa prawdziwa, nazywana inaczej czarną ospą (Variola vera) to wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu, wywoływana przez jedną z dwóch odmian wirusa ospy prawdziwej (variola minor lub variola maior).
Do największych epidemii tej choroby doszło w XVI wieku w Ameryce Południowej i Północnej. To właśnie ospa prawdziwa zdziesiątkowała społeczność Azteków - zabiła większość azteckich wojowników, władcę Cuitláhuaca i ponad 75% całkowitej populacji Meksyku. W imperium Inków przyczyniła się do śmierci 95% społeczeństwa. W 1633 roku epidemia czarnej ospy dotarła do Ameryki Północnej. W Plymouth w stanie Massachusetts chorobą zaatakowani zostali rdzenni Amerykanie. W 1636 roku zaraza dotarła do jeziora Ontario i ziemi Irokezów, zbierając milionowe żniwo śmierci. Najstraszniejsze epidemie (aż sześć) czarnej ospy miały jednak miejsce dopiero w Bostonie w latach 1636 – 1698.
Podczas pandemii, które przetoczyły się przez osiemnastowieczną Europę zmarło blisko 60 milionów ludzi.
W Polsce czarna ospa pojawiła się po raz ostatni w 1963 r. we Wrocławiu. Nie była to oczywiście epidemia rodzima - pierwszy chory przywlókł chorobę z Indii. Zachorowało wówczas 99 osób, z czego zmarło 7.
Ostatnim dużym zarzewiem ospy na starym kontynencie była epidemia w byłej Jugosławii, do której doszło w 1972 r. Ogniskiem zakażenia okazał się pielgrzym, który powrócił z Bliskiego Wschodu. Epidemia zaatakowała wówczas 175 osób, z których zmarło 35.
W chwili obecnej jedyne próbki ospy prawdziwej znajdują się w Instytucie Preparatów Wirusowych w Moskwie oraz w Centrum Kontroli Chorób w Atlancie i są pilnie strzeżone. Zawsze jednak istnieje ryzyko, że ktoś nieodpowiedzialny i pozbawiony wyobraźni użyje tych próbek, jako broni biologicznej, ze względu na: dużą śmiertelność, jaką mogą wywołać (do 80%), dużą zakaźność, brak odporności współczesnych populacji i trudności w jej rozpoznaniu we wczesnym etapie. Jak podają pewne źródła w samej tylko Rosji, wojskowe zapasy tego wirusa w latach 70. i 80. wynosiły około 20 ton.

• Wielka zaraza w Londynie 1665-1666r.

Zdaniem naukowców wszystko zaczęło się od Niderlandów, w których w 1654 roku pojawiła się nieznana zaraza. Jej bakteria przewieziona została do Anglii na holenderskich statkach handlowych. Do wybuchu wielkiej epidemii w Londynie doszło jednak dopiero w latach 1665-1666. Wielu badaczy uważa, że zarazą tą była dżuma, wywołana przez bakterię Yersinia pestis, której głównymi roznosicielami były wówczas szczury. W wyniku epidemii dżumy w stolicy Anglii śmierć poniosło ponad 100 tysięcy ludzi, czyli jedna piąta całej populacji miasta. W najgorszych tygodniach zaraza uśmiercała nawet około siedmiu tysięcy osób.

• XIX- wieczna fala zachorowań na dżumę

W XIX wieku dżuma zaczęła niebezpiecznie rozprzestrzeniać się w prowincji Junnan w Chinach. Po upływie kilku miesięcy opanowała kolejne kontynenty. W samych tylko Indiach i Chinach zabiła przeszło 12 milionów ludzi. Dzisiaj pandemia ta uznawana jest za największą pandemię dżumy zaraz po dżumie Justyniana i czarnej śmierci.

• Ataki cholery w XIX wieku

Od 1816 roku do wczesnych lat 60. XIX wieku cholera zdziesiątkowała mieszkańców Indii, Europy i Ameryki Północnej. Od 1817 roku przez kolejne cztery dekady przyczyniła się w Indiach do śmierci około 40 milionów ludzi. W Europie i Ameryce Północnej spowodowała zgon ponad 100 tysięcy osób.
Cholera (Cholerae) to ostra, zaraźliwa choroba przewodu pokarmowego, której przyczyną jest spożycie pokarmu lub wody skażonej Gram-ujemną bakterią – szczepami przecinkowca cholery (Vibrio cholerae), produkującego enterotoksynę. W 2001 roku WHO odnotowało na świecie 184 311 przypadków cholery, w wyniku której zmarło 2728 osób.

• Tyfus dziesiątkuje Europę w XX wieku

Do dnia dzisiejszego najwięcej zachorowań na tyfus plamisty, nazywany inaczej durem plamistym (Typhus exanthematicus), odnotowuje się w Afryce i w Azji, gdzie co roku liczba chorych sięga kilku tysięcy. Wyróżniamy dwa rodzaje tyfusu: tyfus plamisty europejski, wywołany przez Rickettsia Prowazeki, a przenoszony przez wszy ludzkie - o charakterze epidemicznym i tyfus plamisty szczurzy, wywołany przez Rickettsia Prowazeki varietas mooseri, przenoszony przez pchły, o charakterze endemicznym.
Historycy twierdzą, że to właśnie epidemia tyfusu przyczyniła się bezpośrednio do odwrotu Napoleona z Rosji. W wyniku tej zarazy śmierć poniosło wówczas ponad 400 tysięcy żołnierzy. W XX wieku szacuje się, że tyfus spowodował śmierć wielu milionów ludzi w Europie. Tylko podczas I wojny światowej w wyniku choroby zmarło trzy miliony osób. Jak łatwo zauważyć do największych epidemii tyfusu dochodziło przede wszystkim podczas wojen i klęsk żywiołowych. Bardzo często tyfus pojawiał się również w więzieniach.
W latach 20. XX wieku polski biolog, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Rudolf Stefan Weigl, opracował szczepionkę przeciwtyfusową, która do czasu wymyślenia antybiotyków była jedyną ochroną przed tą chorobą.

• Grypa 1918-1919

Ptasia i świńska grypa to nic w porównaniu z największą pandemią grypy w historii ludzkości, która uderzyła w 1918 r. „Hiszpanka”, bo tak ją nazwano, zaatakowała niemal wszystkie kontynenty, zabijając ponad 100 milionów ludzi.

• Ebola – gorączka krwotoczna

Ebola, zaliczana do wirusowych gorączek krwotocznych, to choroba zakaźna o bardzo wysokiej śmiertelności. Pierwsze przypadki tej choroby odnotowano w 1976 r. w Zairze, w okolicach Yambuku nad rzeką Ebolą. Spośród 318 chorych zmarło 280 osób. Wirus pojawił się nagle i równie nagle zniknął. W tym samym roku ebola pojawiła się również w Sudanie, zabijając ponad 50% chorych ludzi. W 1994 r. epidemia spowodowana biotypem Ebola-Zaire wystąpiła w kopalniach złota, położonych w lasach deszczowych na terenie Gabonu. Spośród 52 zarażonych osób, zmarło 31. Rok później, w 1995 r. doszło do wybuchu kolejnej dużej epidemii w pobliżu Kikwit w Zairze. Zanotowano tam 315 zachorowań i aż 250 zgonów. W lata 2000-2003 epidemia eboli wybuchła w Afryce Środkowej. W sumie, podczas czterech epidemii, zakażeniu uległo 300 osób, z czego 253 zmarły. W 2007 r. doszło do wybuchu epidemii w Demokratycznej Republice Konga i w Ugandzie, w której laboratoryjnie potwierdzono występowanie nowej odmiany wirusa u 9 osób.
I tak oto wielkie epidemie od stuleci niosą śmierć milionom mieszkańców naszej planety. Miejmy tylko nadzieję, że wirusy zamknięte w doskonale pilnowanych laboratoriach nigdy nie wydostaną się na światło dzienne.