Od lunety Galileusza do teleskopów kosmicznych

Człowiek prowadził obserwacje astronomiczne w starożytności i średniowieczu bez profesjonalnych urządzeń i dopiero wynalezienie lunety w 1608 r. było prawdziwym przełomem w poznawaniu wszechświata. Informacja o nowym sposobie oglądania nieba dotarła do Galileusza, wybitnego włoskiego uczonego, który rok później skonstruował własny przyrząd.

Ulepszona luneta Galileusza pozwoliła na wiele ciekawych odkryć dotyczących Słońca i planet naszego Układu Słonecznego. Kilka lat później niemiecki astronom Jan Kepler zaproponował inny model lunety. Keplerowskie urządzenia znalazły szerokie zastosowanie w badaniach astronomicznych.
Początkowo lunety używano tylko jako przyrządu obserwacyjnego, ale z czasem takie przyrządy, jak mikrometry, noniusze czy koła ze skalą, umożliwiły przekształcenie lunety w przyrząd pomiarowy. W XVII wieku, w Polsce obserwacje lunetą prowadzili m.in. Jan Heweliusz oraz jezuita Karol Malapert.
W wieku XVIII i XIX powstawały coraz większe i doskonalsze lunety z lepszą optyką, gdzie średnica obiektywów sięgała nawet 1 metra. Pod koniec XIX wieku zbudowano największą lunetę (refraktor) na świecie, która znajduje się w Obserwatorium Yerkesa w Stanach Zjednoczonych. W Polsce największy refraktor znajduje się w Planetarium Śląskim w Chorzowie, a powstał w pierwszej połowie lat. 50 XX w. w zakładach Carl Zeiss Jena.
Ze względu na techniczne trudności w wykonywaniu obiektywów soczewkowych o dużych średnicach wykorzystywanych w refraktorach, zaczęto stosować zwierciadła wklęsłe, w ten sposób powstały teleskopy zwierciadłowe. Rozwój techniki w XIX i XX wieku sprawił, że konstruowane teleskopy pozwalały na obserwacje coraz mniej jasnych obiektów.
W połowie XIX wieku w astronomii zastosowano nowy wynalazek – fotografię, która znacząco poszerzyła możliwości pomiarowe i obserwacyjne teleskopów. Współcześnie kamery CCD wykorzystywane w astrofotografii są standardowym wyposażeniem wszystkich większych teleskopów.
Obecnie potężne teleskopy na świecie mające zwierciadła o średnicach nawet ok. 10 m znajdują się na Hawajach, w Chile, w RPA. Na terytorium Polski nie ma dobrych warunków klimatycznych do prowadzenia obserwacji astronomicznych, dlatego największy polski teleskop należący do Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego został usytuowany w Chile w Obserwatorium Las Campanas.
Minęła już era, w której astronom dokonywał nowych odkryć spoglądając na niebo przez okular teleskopu, bowiem pomiary i obserwacje astronomiczne nie ograniczają się dzisiaj do światła widzialnego, ale obejmują fale elektromagnetyczne – od promieniowania gamma do fal radiowych. Stąd najważniejsze teleskopy, które wykonują zdjęcia i pomiary, budowane są w miejscach, które zapewniają najlepsze warunki do obserwacji albo wysyłane są w przestrzeń kosmiczną.
Oprócz refraktorów i teleskopów zwierciadłowych w ubiegłym stuleciu były konstruowane również teleskopy soczewkowo-zwierciadłowe, charakteryzujące się dużą średnicą pola widzenia. Pierwszy teleskop tego typu powstał w 1930 roku w Hamburgu, a skonstruował go estoński optyk Bernhard Voldemar Schmidt. Urządzenie nazywane jest kamerą Schmidta i przeznaczone jest przede wszystkim do fotografowania nieba.
Prowadzenie obserwacji astronomicznych z powierzchni Ziemi nie zawsze pozwala na uzyskanie ostrego i wyraźnego obrazu ciał niebieskich, dlatego wykorzystuje się sztuczne satelity Ziemi. Wśród orbitalnych obserwatoriów astronomicznych na szczególną uwagę zasługuje Kosmiczny Teleskop Hubble`a. Jak dotychczas jest to największy i nadal pracujący w przestrzeni kosmicznej teleskop optyczny, który dostarczył znakomitych fotografii ciał niebieskich i przyczynił się do najnowszych odkryć w astronomii. Wśród obserwatoriów kosmicznych ważną funkcję pełnią automatyczne sondy kosmiczne przeznaczone do obserwacji Słońca.

Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, ul. Sandomierska 1, tel. 15 844 85 56
czynne wt. 8-18; śr. , czw., pt., 8-15, sob. niedz. 16-19
www.muzeum.stalowawola.pl