Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

W tym artykule:

1. Rongorongo (Wyspa Wielkanocna)
2. Pismo linearne A i dysk z Fajstos (Kreta)
3. Pismo protoelamickie (dzisiejszy Iran)
4. Języki tocharskie (Azja Środkowa)
5. Pismo cywilizacji Doliny Indusu
6. Kipu (Imperium Inków)
7. Manuskrypt Wojnicza (średniowieczna Europa)

Wymyślony i używany w naszej cywilizacji alfabet, czyli pismo głoskowe, w którym kolejne symbole przedstawiają różne dźwięki ludzkiej mowy, to oczywiście nie jedyny sposób zapisywania informacji przez ludzi. W Azji choćby bardziej upowszechniło się pismo piktograficzne i ideograficzne. W nim do zapisu czynności i przedmiotów korzysta się z obrazków (piktogramów), a do zapisu idei i pojęć abstrakcyjnych – z tzw. ideogramów.

Historia ludzkości zna jednak znacznie więcej systemów pisma. Niektórych z nich nadal nie potrafimy rozszyfrować. Oto 7 języków wciąż uznawanych za nieodczytane.

Rongorongo (Wyspa Wielkanocna)

To potoczna nazwa nierozszyfrowanego dotychczas pisma ludu Rapa Nui, rdzennie zamieszkującego Wyspę Wielkanocną. Nad jego odkodowaniem od ponad stu lat pracują lingwiści, archeolodzy, a ostatnio nawet informatycy. Do prac nad zrozumieniem tego starożytnego alfabetu zaprzęgnięto bowiem algorytmy komputerowe.

Co prawda w wersji mówionej język rongorongo jest wciąż w użyciu, ale jego współczesna odmiana to mieszanka lokalnych słów z mnóstwem zapożyczeń z hiszpańskiego i francuskiego. Jednym z pierwszych odnalezionych zabytków pisma jest fragment traktatu z 1770 r., podpisanego przez starszyznę wyspy. Wówczas jednak nie zadbano o przygotowanie tłumaczenia na żaden z europejskich języków. W ten sposób zaprzepaszczono szansę na bezpośredni przekład i odczytanie pisma. Sto lat później, kiedy dokonano odkrycia większości tekstów rongorongo, jego rodzimi użytkownicy już dawno nie żyli lub zostali uprowadzeni do Europy.

Pismo linearne A i dysk z Fajstos (Kreta)

Cywilizacja minojska z Krety osiągnęła szczyt rozwoju 1500 lat przed naszą erą. Była jedną z najbardziej zaawansowanych kultur swoich czasów i jako jedna z pierwszych opracowała własne pismo, zwane dzisiaj linearnym A.

Jednym z najsłynniejszych zabytków tego sposobu pisania jest słynny dysk z Fajstos. Na odnalezionym w 1908 r. naczyniu zapisano ciąg ideogramów, których do dzisiaj nie udało się odszyfrować. Cywilizacja minojska została zniszczona w wyniku wybuchu wulkanu Thira. Na jej gruzach powstało państwo Mykeńczyków, którzy opracowali nowy sposób zapisywania – pismo linearne B, odczytane w 1953 r.

Pismo protoelamickie (dzisiejszy Iran)

Elam to jedna z najmniej zbadanych starożytnych cywilizacji. Państwo Elamitów powstało ok. 2500 lat p.n.e. na terenie dzisiejszego Iranu, najbujniej rozwijając się na wybrzeżach Zatoki Perskiej.

Do dziś nie udało się zakwalifikować języka elamickiego do jakiejkolwiek dużej grupy językowej. Wiadomo tylko, że zarówno starożytne języki Elamu, jak i pismo znajdowały się pod wpływem sąsiedniej kultury sumeryjskiej. Istnieje teoria, że elamicki mógł być spokrewniony z językami drawidyjskimi z terenów dzisiejszych Indii. Używane przez Elamitów pismo, mimo zachowanych zabytków w postaci tablic klinowych, nie zostało do dziś odczytane, pozostawiając szczegóły na temat życia codziennego cywilizacji tajemnicą.

Piramidy na Antarktydzie: Skąd się wzięły tajemnicze struktury na szóstym kontynencie?

Kiedy w 2016 roku fotografie tajemniczego obiektu na Antarktydzie obiegły świat, pojawiło się wiele pytań. Ogromny stożek jako żywo przypominał egipskie piramidy z płaskowyżu w Gizie. Czy...

Języki tocharskie (Azja Środkowa)

Tocharianie zamieszkiwali dorzecze Pamiru od ok. 2000 r p.n.e. Szczątki wielu przedstawicieli tego ludu odnaleziono zmumifikowane w piaskach tamtejszej pustyni. Naukowcy zgadzają się, że Tocharianie mogli być najdalej na wschód osiadłym ludem indoeuropejskim, spokrewnionym z Celtami.

Do dziś kojarzeni są ze spiczastymi czapkami kobiet, które później spopularyzowały się również w średniowiecznej Europie. Pismo Tocharian wymarło prawdopodobnie w IX w. n.e., a tochariańskie manuskrypty wciąż w znacznym stopniu pozostają nierozszyfrowane.

Pismo cywilizacji Doliny Indusu

Znaki pisma z Doliny Indusu, znalezione na małych glinianych tabliczkach, pochodzą sprzed 4,5 tysiąca lat z pierwszej historycznej cywilizacji, jaka rozwinęła się na obszarze subkontynentu indyjskiego. Cywilizacja doliny Indusu powstawała prawie równocześnie z kulturą Mezopotamii i starożytnego Egiptu.

Obrazki, symbole i znaki tzw. pisma cywilizacji Doliny Indusu zostały oficjalnie w 2004 r. uznane za piktogramy o znaczeniu religijnym i politycznym. Przeprowadzona analiza komputerowa dowiodła, że jest inaczej. Logiczna struktura pisma jest po prostu odzwierciedleniem języka mówionego. Badaczom jednak do dzisiaj nie udało się odszyfrować znaczenia poszczególnych znaków tego pisma.

Kipu (Imperium Inków)

Językiem używanym do powszechnej komunikacji w Państwie Inków był keczua – język do dzisiaj używany na terenie Peru, Boliwii i Ekwadoru. Inkowie nie używali jednak żadnego systemu pisania. Zamiast tego korzystali z kipu, czyli specjalnie zaszyfrowanych węzełków, do wysyłania wiadomości na duże odległości.

Wraz z zagładą Inków przepadła możliwość odczytania tego niezwykłego sposobu szyfrowania informacji. Kolorowe sznurki z supełkami wykonane z bawełny lub włosia lamy i alpaki zachowały się do dziś. Nikt nie ma jednak pojęcia, jakie zapisano w nich wiadomości.

Zagadka starożytnej chińskiej receptury rozwiązana. Pochodzi z księgi sprzed ponad 2300 lat

Kao Gong Ji to najstarsza na świecie znana encyklopedia technologii i rzemiosła. Powstała w starożytnych Chinach. Znajdują się w niej opisy, jak wytwarzać przedmioty, takie jak broń czy ins...

Manuskrypt Wojnicza (średniowieczna Europa)

Manuskrypt Wojnicza to średniowieczna księga powstała między 1404 a 1438 rokiem. Przed zastosowaniem metody datowania radiowęglowego autorstwo manuskryptu przypisywano m.in. filozofowi Rogerowi Baconowi, alchemikowi Edwardowi Kelleyowi i okultyście Johnowi Dee.

Do dnia dzisiejszego przetrwało 120 kart manuskryptu zawierających skomplikowane rysunki i opisane tajemniczym pismem. W 1912 roku manuskrypt odkrył Michał Wojnicz, znany też jako Wilfried M. Voynich – polsko-amerykański bibliofil i antykwariusz. Mimo wielu prób podjętych zarówno przez kryptologów, jak i amatorów, nikomu nie udało się rozszyfrować nawet krótkiego fragmentu Manuskryptu Wojnicza.

Nasz ekspert

Łukasz Załuski

Redaktor naczelny „National Geographic Polska". Uważny obserwator zmieniającego się świata i nowych trendów w technologiach. Miłośnik tenisa i europejskich stolic.