Antoni Malczewski – poeta, prekursor romantyzmu i pierwszy Polak na Mont Blanc. Dlaczego warto zapamiętać to nazwisko?

W tym artykule:

1. Antoni Malczewski – kim był?
2. Antoni Malczewski – biografia
3. Antoni Malczewski – podróże
4. Antoni Malczewski – twórczość
5. Antoni Malczewski – osiągnięcia
6. Antoni Malczewski – ciekawostki

Antoni Malczewski znany jest dzisiaj głównie studentom polonistyki, zobowiązanym do zgłębiania tajników romantycznej powieści poetyckiej. Tymczasem z jego nazwiskiem wiąże się kilka ciekawych faktów i pojęć, które sprawiają, że warto je zapamiętać nawet wówczas, gdy zupełnie nie interesujemy się literaturą minionych epok.

Maria Konopnicka: biografia, wiersze, utwory

Maria Konopnicka to polska pisarka, uznawana za jedną z najwybitniejszych poetek okresu realizmu. Publicystka, tłumaczka, nowelistka, krytyczka literatury, aktywistka społeczna oraz autorka utwo...

Antoni Malczewski – kim był?

Antoni Malczewski to przede wszystkim poeta. Historycy literatury zaliczają go – obok Seweryna Goszczyńskiego i Józefa Bohdana Zaleskiego – do tzw. szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. Nazwa to określa dziewiętnastowiecznych twórców piszących w języku polskim, ale poruszających w swoich tekstach tematykę ukraińską.

Poeci tego nurtu opiewali piękno i grozę stepów, inspirowali się też lokalnym folklorem oraz pradawnymi, pogańskimi obrzędami. Warto przy okazji wspomnieć, że niektórzy badacze przyporządkowują szkole ukraińskiej także twórczość Juliusza Słowackiego, którego Sen srebrny Salomei nosi wyraźne piętno ukraińskich korzeni wieszcza.

Nazwisko Antoniego Malczewskiego pojawia się jednak także w kontekście osiągnięć polskiego alpinizmu. Był on bowiem pierwszym Polakiem (a zarazem ósmą osobą na świecie), któremu udało się zdobyć szczyt Mont Blanc. Pierwszy w historii wszedł także na północny, niższy szczyt w Alpach – Aiguille du Midi.

Antoni Malczewski – biografia

Malczewski wywodził się z poważanej rodziny szlacheckiej herbu Abdank (właściwie: Tarnawa), spowinowaconej z rodem królewskim i arystokracją. O jego życiu wiadomo niewiele. Urodził się 3 czerwca 1793 roku, prawdopodobnie w Warszawie (aczkolwiek inne źródła podają Kniahinin na Wołyniu). W Warszawie również zmarł, w dniu 2 maja 1826 roku; nie udało się ustalić dokładnego miejsca jego pochówku. Ojcem poety był uczestnik Targowicy, Jan Józef Malczewski, matką zaś – Konstancja z Błeszyńskich Haumanowa.

W wieku dwunastu lat podjął naukę w Gimnazjum Wołyńskim, przekształconym później w Liceum Krzemienieckie. W oczach pedagogów i szkolnych kolegów uchodził za pilnego ucznia, rozmiłowanego w językach obcych i matematyce.

Na końcowym świadectwie Antoniego, historyk Tadeusz Czacki napisał, że Malczewski stanowił przykład ambitnego młodzieńca, którego pasja i głód wiedzy pozytywnie wpływały na rozwój umysłowy pozostałych wychowanków placówki. Opinia Czackiego – współtwórcy Konstytucji 3 Maja – posiada dziś sporą wartość.

W tamtym okresie Malczewski spędzał wakacje u swoich ciotek Błeszyńskich, gdzie mieszkała także jego przyrodnia siostra, Filipina. Właśnie ona stała się obiektem pierwszych młodzieńczych westchnień Antoniego.

Jako osiemnastolatek Malczewski stwierdził, że pragnie podtrzymywać rodzinną tradycję wojskową. Wstąpił zatem do wojska Księstwa Warszawskiego, w którym rozpoczął służbę w randze podporucznika. Jednocześnie uczęszczał na zajęcia do wojskowej szkoły inżynieryjnej, a w wolnych chwilach bywał na salonach najznakomitszych domów stolicy. Tam nawiązywały się jego najcenniejsze przyjaźnie, między innymi z Karoliną z Walewskich Chodkiewiczową – żoną prawnuka sławnego hetmana Jana Karola Chodkiewicza.

Malczewski bardzo poważnie traktował swoją karierę wojskową. Wsławił się podczas obrony twierdzy Modlin w 1813 roku. Po kapitulacji przebywał nawet przez krótki czas w niewoli rosyjskiej.

Antoni Malczewski – podróże

Lata 1816-1821 upłynęły Malczewskiemu pod znakiem europejskich wojaży. Zwiedził Szwajcarię, Włochy i Francję, oddając się swojej pasji alpinistycznej. Opis wyprawy na Mont Blanc i Aiguille du Midi zawarł później w XIX tomie czasopisma Bibliothèque Universelle, wydawanego przez Uniwersytet Genewski.

Pobyt za granicą okazał się jednak istotny także dla rozwoju intelektualnego polskiego poety. Udało mu się na przykład poznać czołowego angielskiego romantyka, George'a Byrona, którego twórczością mocno się zainspirował we własnych literackich poszukiwaniach.

Malczewski zyskał na obczyźnie sposobność zetknięcia się z mesmeryzmem – wynalezionym w drugiej połowie XVIII wieku systemem leczniczym, stanowiącym zapowiedź hipnozy. Idee mesmeryzmu musiały wywrzeć na Polaku spore wrażenie, bo po powrocie do kraju (1821) sam zdecydował się podjąć działalność terapeutyczną.

Jego pacjentką została Zofia z Modzelewskich Rucińska – żona przyjaciela poety, którą Malczewski poznał po osiedleniu się na Wołyniu. Kobieta cierpiała na chorobę psychiczną, zaś Antoni wierzył, że metoda Franza Mesmera postawi ją na nogi. Stało się inaczej: Zofia nie zdołała pozytywnie zareagować na leczenie, natomiast uzależniła się od osoby swojego terapeuty. Połączył ich romans, z powodu którego Malczewski musiał ostatecznie uciekać do Warszawy.

Życie i twórczość Józefa Wybickiego. Wszystko, co warto wiedzieć o twórcy hymnu narodowego

Józef Wybicki przeszedł do historii jako twórca polskiego hymnu narodowego. Bardzo niewiele osób potrafiłoby natomiast przytoczyć jakiekolwiek fakty z jego długiego i bujnego życiorysu. Oka...

Antoni Malczewski – twórczość

Dzięki wysoko postawionym znajomym Antoniemu udało się objąć stanowisko w Ministerium Spraw Wewnętrznych. W tym samym czasie, w roku 1825, napisał i wydał „Marię” – powieść poetycką, uznaną przez potomnych za pierwsze doniosłe osiągnięcie krajowego romantyzmu. W momencie publikacji utwór cieszył się jednak znikomym rozgłosem, zaś jego autor zmarł niedługo później, w samotności i zapomnieniu.

Sam gatunek powieści poetyckiej stał się popularny w Europie za sprawą George'a Byrona, którego – jak już wcześniej wspomniano – Malczewski poznał osobiście. Najsłynniejsze utwory angielskiego romantyka (Giaur, Manfred, Kain) utrzymane są w posępnym, pesymistycznym tonie, zaś ich bohaterów cechuje postawa buntu, sprzeciwu wobec losu i rozpaczy. Postawa bajroniczna właśnie.

Te same elementy świata przedstawionego znajdujemy także i u Malczewskiego. „Marię” oparł poeta na kanwie rzeczywistych wydarzeń z roku 1771. Dotyczyły one mordu dokonanego na Gertrudzie Komorowskiej, pierwszej żonie Szczęsnego Potockiego. Kobietę zamordowano na polecenie teścia, Franciszka Salezego Potockiego, przeciwnego temu małżeństwu.

Zgodnie z duchem wybranego przez siebie gatunku, Malczewski przeniósł czas akcji do wieku XVII, a miejsce z Wołynia na ukraińskie stepy. Całość utworu zamyka się w dwóch pieśniach, poprzedzonych dedykacją dla Juliana Ursyna Niemcewicza.

Antoni Malczewski – osiągnięcia

Można się oczywiście spierać o to, czy Antoni Malczewski-alpinista dorównuje Antoniemu Malczewskiemu-poecie (a może go wręcz przewyższa?). Faktem pozostaje, że jego dokonania literackie nie spotkały się za życia twórcy z większym uznaniem, a i obecnie znane są niemal wyłącznie wąskiemu gronu specjalistów i studentów. Z kolei jako polski prekursor alpinizmu, Malczewski do dzisiaj może imponować kolejnym pokoleniom śmiałkom.

Nie da się jednocześnie zaprzeczyć, że biografia autora „Marii” jest niezwykle barwna i obfitująca w dramatyczne wydarzenia. Także i w tym sensie Malczewski zasłużył sobie w pełni na miano preromantyka. Połączenie arystokratycznego rodowodu, melancholijnego usposobienia i samotnego kresu życia czyni zeń znakomity przykład dziewiętnastowiecznego twórcy. Przykład na miarę uwielbianego przez Malczewskiego lorda Byrona, który legitymował się przecież dość podobnym do Polaka życiorysem.

Antoni Malczewski – ciekawostki

Twórczość Antoniego Malczewskiego wielokrotnie stawała się inspiracją dla innych artystów, na przykład Romana Statowskiego, który skomponował operę na podstawie powieści „Maria” o tym samym tytule. Uroczysta premiera odbyła się 1 marca 1906 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie.

Natomiast w czasie II Rzeczpospolitej funkcjonowało Państwowe Liceum i Gimnazjum w Sokalu (obecne terytorium Ukrainy).