Zaćmienie Słońca. Skąd się bierze, jak je bezpiecznie obserwować i kiedy będzie najbliższe?

W tym artykule:

1. Na czym polega zaćmienie Słońca?
2. Rodzaje zaćmień Słońca
3. Jak obserwować zaćmienie Słońca?
4. Co ile lat jest zaćmienie Słońca?
5. Historia obserwacji Słońca

Znikająca stopniowo tarcza słoneczna kiedyś budziła lęk i była wykorzystywana przez kapłanów jako boski znak. Dziś zaćmienie Słońca to atrakcja dla amatorów astronomii. To zjawisko może obserwować każdy, o ile wie, jak to robić w bezpieczny dla oczu sposób.

Na czym polega zaćmienie Słońca?

Czym jest zaćmienie Słońca? To po prostu zasłonięcie części lub całej tarczy słonecznej przez inne ciało, w tym przypadku Księżyc. Zaćmienie, zgodnie z definicją, to także przejście ciała niebieskiego, świecącego światłem odbitym przez obszar cienia, rzucanego przez inne ciało.

Występują także zaćmienia Księżyca, czyli przejście Księżyca przez cień lub półcień Ziemi, powodujące zmniejszenie blasku Księżyca. Wszystkie te zjawiska występują wtedy, gdy Księżyc podczas nowiu (przy zaćmieniu Słońca) lub pełni (przy zaćmieniu Księżyca) znajduje się w pobliżu jednego z węzłów swej orbity.

Rodzaje zaćmień Słońca

Wyróżniamy zaćmienia częściowe lub całkowite. Te drugie mają miejsce w przypadku zasłonięcia całej tarczy słonecznej przez Księżyc. Może też dojść do tzw. obrączkowego zaćmienia Słońca, zwanego inaczej zaćmieniem pierścieniowym. Wówczas wokół ciemnej tarczy Księżyca widać jasną obwódkę tarczy słonecznej. Dochodzi do tego w sytuacji, gdy Księżyc znajduje się najdalej od Ziemi, a Ziemia z kolei znajduje się blisko Słońca.

Zaćmienie Słońca jest praktycznie niezauważalne do momentu, gdy Słońce jest zasłonięte przez Księżyc w ponad 80 proc. Kiedy już 90 proc. tarczy słonecznej jest zakryte, robi się wyraźnie szaro i daje się odczuć ochłodzenie (o ile jest ciepło).

Budowa Słońca: narodziny i śmierć naszej najbliższej gwiazdy. Co się stanie ze Słońcem w przyszłości?

Jak wygląda budowa Słońca? Jest ono prawie idealną kulą gorącej plazmy, utrzymywaną przez grawitację i kształtowaną przez pole magnetyczne. A chociaż trzy czwarte jego masy stanowi lekki...

Najbardziej spektakularne jest całkowite zaćmienie Słońca. Przy 98 proc. zakrytej tarczy słonecznej zapada zmrok. W tym czasie temperatura w miejscu obserwacji (gdy jest upalnie i gorąco) może spaść o kilka, a nawet kilkanaście stopni Celsjusza.

Całkowite zaćmienia Słońca kiedyś znikną. Nasz Księżyc stopniowo oddala się od Ziemi w tempie około czterech centymetrów rocznie. To oznacza, że za około 600 mln lat średnica kątowa tarczy Księżyca stanie się na tyle mała, że całkowite zaćmienia Słońca przestaną występować. Wówczas na Ziemi będzie można obserwować jedynie zaćmienia częściowe i obrączkowe.

Jak obserwować zaćmienie Słońca?

Uwaga! Bezpośrednie patrzenie na Słońce, nawet przez przydymione szkło, grozi utratą wzroku. Unikajcie tego i przekazujcie tę wiedzę innym.

W dniach zaćmień Słońca można wziąć udział w profesjonalnych obserwacjach. Organizują je m.in. planetaria i centra nauki.

Natomiast ci, którzy zdecydują się oglądać zaćmienie samodzielnie, powinni założyć na swoje teleskopy specjalne filtry słoneczne np. z mylaru. Można je kupić w sklepach optycznych.

Najłatwiejszą metodą obserwowania zaćmienia jest rzutowanie obrazu Słońca na jakąś białą powierzchnię. Można do tego celu użyć małej lunety, albo lornetki i zwykłej kartki papieru. Instrukcje można znaleźć np. na stronie Uniwersytetu Wrocławskiego.

Co ile lat jest zaćmienie Słońca?

Zaćmienie Słońca zależy od wzajemnego ustawienia tej gwiazdy, naszej Ziemi i Księżyca. To dość skomplikowany układ, dlatego zaćmienia nie zdarzają się regularnie, np. co ileś lat. Poza tym zaćmienia Słońca są widoczne tylko z określonego obszaru kuli ziemskiej. Często jest to obszar bezludny lub mało zaludniony, bo ogromna część naszej planety to oceany.

Częściowe zaćmienie Słońca 2022 będzie miało miejsce we wtorek 25 października. Maksimum zaćmienia przypadnie na godz. 12:17. Wówczas tarcza słoneczna będzie zakryta w 34 procentach. Następne częściowe zaćmienie widoczne z terenu Polski będzie miało miejsce 12 sierpnia 2026 r.

15 stycznia 2010 roku, w godzinach porannych, doszło do jednego z najdłuższych w tym tysiącleciu zaćmień obrączkowych Słońca. Maksymalny czas trwania fazy obrączkowej wynosił 11 minut i 8 sekund. Całe zjawisko najlepiej było widoczne na Oceanie Indyjskim, w Afryce Środkowej i Południowej, prawie całej Azji a także w południowo-wschodniej Europie. Na kolejne tak dobrze widoczne zaćmienie obrączkowe, będziemy musieli poczekać do 23 grudnia 3043 roku.

Pierwszy raz w historii sonda NASA „dotknęła” Słońca

Sonda NASA „Parker” bada koronę słoneczną, żeby poznać nieznane dotąd szczegóły dotyczące centralnej gwiazdy Układu Słonecznego.

Na całkowite zaćmienie widoczne z terytorium Polski trzeba poczekać bardzo długo. Dojdzie do niego dopiero 7 października 2135 r. Pas całkowitego zaćmienia pokryje wówczas tylko południowe obszary naszego kraju.

Historia obserwacji Słońca

Oto najważniejsze daty w historii obserwacji słonecznych:

• 3340 r. p.n.e. – pierwszy obraz przedstawiający zaćmienie Słońca (Loughcrew, Irlandia);
• 467 r. p.n.e. – Anaksagoras jako pierwszy opisuje plamę na Słońcu (Grecja);
• 968 r. – pierwszy opis obserwacji korony słonecznej podczas zaćmienia (Konstantynopol);
• 1611 r. – Galileusz, Fabricius, Harriot i Scheiner rozpoczynają metodyczne obserwacje plam;
• 1859 r. – Richard Harrington obserwuje wielki rozbłysk słoneczny (Devil’s Jump, Anglia);
• 1904 r. – w obserwatorium Mount Wilson instalowany jest działający do dziś teleskop Snow Solar Telescope (USA);
• 1959 r. – wystrzelona przez ZSRR sonda Łuna 1 jako pierwsza rejestruje wiatr słoneczny w kosmosie;
• 1973 r. – obserwatorium Apollo Telescope Mount na amerykańskiej stacji orbitalnej Skylab fotografuje gwałtowne słoneczne eksplozje;
• 1995 r. – amerykańsko-europejska sonda Solar and Heliospheric Observatory (SOHO) rozpoczyna stałe monitorowanie Słońca.

1 z 1

zacmienie2.jpg__Obrazek_JPEG__640x469_pikseli__1263561767337_kopia