Gwiazdozbiór Żyrafy nie był znany w starożytności. Dawni astronomowie widzieli w tym miejscu puste niebo

W tym artykule:

1. Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Żyrafy?
2. Charakterystyka gwiazdozbioru Żyrafy
3. Pochodzenie gwiazdozbioru Żyrafy
4. Mitologia i znaczenie

Konstelacja Żyrafy należy do dość bladych gwiazdozbiorów, a w jej umownych granicach nie znajdują się żadne obiekty z katalogu Messiera. Nie oznacza to jednak, że nie warto wypatrywać jej charakterystycznego kształtu na nocnym niebie. Przeciwnie, bo gwiazdozbiór Żyrafy gromadzi wiele interesujących gwiazd i sporo wartych uwagi obiektów głębokiego nieba.

Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Żyrafy?

Żyrafa (Camelopardalis) to gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba północnego. Jest zlokalizowany między Gwiazdą Polarną a konstelacją Woźnicy. Poza wspomnianą, z Żyrafą sąsiadują następujące konstelacje:

• gwiazdozbiór Smoka,
• gwiazdozbiór Małej Niedźwiedzicy,
• gwiazdozbiór Cefeusza,
• gwiazdozbiór Kasjopei,
• gwiazdozbiór Perseusza,
• gwiazdozbiór Rysia,
• gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy.

Omawiana konstelacja może być obserwowana na szerokościach geograficznych pomiędzy 8° S a 90° N. Z obszaru Polski, Żyrafa jest widoczna przez cały rok. Należy jednak podkreślić, że najlepsze warunki do obserwacji stwarzają miesiące zimowe. Wówczas, około godziny 21:00, gwiazdozbiór znajduje się najbliżej zenitu. W sprzyjających warunkach pogodowych, nieuzbrojonym okiem można dostrzec około 50 gwiazd.

Konstelacja Żyrafy jest dość blada – w jej umownych granicach nie ma gwiazd jaśniejszych niż cztery magnitudo. Dodatkowo odszukanie wzoru przypominającego zniekształcony trójkąt z linią odchodzącą z wierzchołka jest o tyle trudne, że w okolicy asteryzmu znajduje się sporo gwiazd o zbliżonej jasności. Jak zatem znaleźć Żyrafę na nocnym niebie?

W pierwszej kolejności należy odszukać Gwiazdę Polarną i wyznaczyć linię łączącą ją z gwiazdą Kapella w gwiazdozbiorze Woźnicy. Nieopodal znajduje się Żyrafa.

Dużym ułatwieniem będzie też odszukanie Małej Niedźwiedzicy i Smoka. Łeb wyobrażonego zwierzęcia jest skierowany prosto w te konstelacje.

Dane obserwacyjne:

• rektascensja: 6 h,
• deklinacja: 70 stopni.

Charakterystyka gwiazdozbioru Żyrafy

Żyrafa jest dość rozległą konstelacją. Jej powierzchnia to niemal 757 stopni kwadratowych. Gwiazdozbiór pokrywa 1,83 proc. powierzchni nieba. To zapewnia mu 18. miejsce na liście 88 konstelacji oficjalnie uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Dla porównania, gwiazdozbiór Wagi, uznawany z małą konstelację, ma powierzchnię ok. 538 stopni kwadratowych i w tym samym zestawieniu zajmuje 29. pozycję. Jeszcze mniejszy układ, gwiazdozbiór Barana, zajmuje ok. 441 stopni kwadratowych i plasuje się na 39. miejscu.

Konstelacje najczęściej nie układają się we wzory, do których nawiązują ich nazwy. Z Żyrafą jest nieco inaczej. W asteryzmie tworzonym przez główne gwiazdy układu rzeczywiście można doszukać się sylwetki najwyższego ze wszystkich zwierząt lądowych. Gdy uda się namierzyć kreślony na niebie wzór, w oczy od razu rzucą się długie kończyny i jeszcze dłuższa szyja.

Najjaśniejszą gwiazdą w konstelacji Żyrafy jest Beta Camelopardalis. Obiekt oddalony od Słońca o ok. 869 lat świetlnych jest głównym składnikiem układu podwójnego. Mowa tu o żółtym nadolbrzymie lub jasnym olbrzymie zaliczanym do typu widmowego G. Wielkość obserwowana gwiazdy to 4,03 magnitudo. Jej masa jest 6,5 razy większa od masy Słońca. Obiekt „narodził się” na Ciągu Głównym, jako gwiazda o typie widmowym B. W przyszłości przeistoczy się w czerwonego nadolbrzyma.

Inne ciekawe gwiazdy w konstelacji Żyrafy to:

• 7 Cam – pod tą nazwą kryje się układ potrójny, w którym składnikiem A jest układ podwójny spektroskopowy. Obserwowana jasność tego obiektu zmienia się, od 4,47 magnitudo do 4,5 magnitudo. Okres zmienności to niecałe 4 dni. Składnik B jest oddalony od składnika głównego o ok. minutę, natomiast składnik C – o 26 sekund łuku;
• CS Cam – to gwiazda wykazująca zmienność Alfa Cygni, o jasności około 4,29 magnitudo;
• CE Cam i BK Cam – oba obiekty są zaliczane do grupy nieregularnych gwiazd zmiennych typu Gamma Cas.

W gwiazdozbiorze Żyrafy można wyróżnić też kilka interesujących obiektów głębokiego nieba. Jednym z nich jest NGC 1502. To niewielka, dość zwarta gromada otwarta, tworzona przez około 45 gwiazd. Jasność obiektu to około 6,9 magnitudo. Od Słońca jest oddalona o ok. 3,3 tys. lat świetlnych. Można ją obserwować przez lornetkę. Posługując się tym przyrządem, dostrzeżemy dość długi łańcuch słabo świecących gwiazd. Ten asteryzm, prowadzący w kierunku Kasjopei, jest znany jako Kaskada Kemble'a.

Inny ciekawy obiekt to NGC 2403. Pod tą nazwą kryje się galaktyka spiralna dziewiątej wielkości, oddalona o ok. 8 milionów lat świetlnych. Można ją obserwować przy pomocy niewielkiego teleskopu. Jawi się wówczas jako obiekt przypominający kometę. Warto podkreślić, że NGC 2403 jest jedną z najbliższych nam galaktyk spoza Grupy Lokalnej. Wypada też wspomnieć, że to właśnie ten obiekt jest pierwszą galaktyką, w której naukowcy odkryli gwiazdę typu cefeida, czyli zmiennego pulsującego olbrzyma, którego jasność znacząco przewyższa jasność Słońca.

W Żyrafie coś dla siebie znajdą też osoby zainteresowane obserwacją meteorów. Mowa o Kamelopardalidach. Jest to jednak skąpy rój, który pozwala zaobserwować zaledwie kilka zjawisk w ciągu godziny.

W gwiazdozbiorze istnieją trzy gwiazdy ze znanymi planetami. Próżno jednak szukać w nim jakichkolwiek obiektów z katalogu Messiera.

Pochodzenie gwiazdozbioru Żyrafy

Starożytni obserwatorzy znali wiele spośród 88 gwiazdozbiorów, które dziś są oficjalnie uznawane przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Nie dotyczy to jednak Żyrafy. Ta konstelacja została wyznaczona dopiero w 1613 roku, przez Petrusa Planciusa – holenderskiego astronoma, kartografa i teologa. 11 lat później niemiecki astronom Jakub Bartsch umieścił ten gwiazdozbiór w atlasie nieba. Konstelacja, o której mowa, jest też przypisywana Janowi Heweliuszowi, który umieścił ją w atlasie „Firmamentum Sobiescianum” (wydanym w 1690 roku, już po śmierci Heweliusza).

Mitologia i znaczenie

Dlaczego gwiazdozbiór Żyrafy nie został opisany przez starożytnych obserwatorów nocnego nieba? To proste – gwiazdy tworzące konstelację nie są większe niż czwarta wielkość gwiazdowa. W związku z tym, starożytni, w tym także greccy astronomowie, sądzili, że ten fragment nocnego nieba jest pozbawiony jakichkolwiek gwiazd. Co za tym idzie, nie ma żadnych mitów, które byłyby związane z tą konstelacją.

W tym miejscu warto jednak wspomnieć, że początkowo gwiazdozbiór był określany także jako Wielbłąd. Jakub Bartsch, który jako pierwszy skatalogował omawiany układ, opisał go jako wielbłąda, na którym Rebeka, córka Betuela, wjechała na swój ślub z Izaakiem, synem Abrahama i Sary. Konstelacja Żyrafy nie ma związku z mitologią grecką ani rzymską, za to wiąże się ze starotestamentową „Księgą Rodzaju”.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.