Gwiazdozbiór Smoka to jedna z największych konstelacji na niebie. Ma związek z egipskimi piramidami

W tym artykule:

1. Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Smoka?
2. Charakterystyka gwiazdozbioru Smoka
3. Pochodzenie gwiazdozbioru Smoka
4. Mitologia i znaczenie

Gwiazdozbiór Smoka był obserwowany już w starożytności. Jako pierwszy opisał go Ptolemeusz, w II stuleciu n.e. Mimo że zajmuje znaczny obszar nieba, nie jest zbyt dobrze widoczny. Składa się ze słabo świecących gwiazd. Jednak jeżeli wiemy, gdzie szukać, z całą pewnością uda się natrafić na charakterystyczny wężowy kształt, zakończony masywnym łbem.

Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Smoka?

Smok (Draco) to gwiazdozbiór dalekiej północy. Sąsiadują z nim następujące konstelacje:

• gwiazdozbiór Wolarza,
• gwiazdozbiór Herkulesa,
• gwiazdozbiór Lutni,
• gwiazdozbiór Łabędzia,
• gwiazdozbiór Cefeusza,
• gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy,
• gwiazdozbiór Żyrafy,
• gwiazdozbiór Małej Niedźwiedzicy.

Kometa Halleya, najsłynniejsza z komet. Jak ją odkryto i kiedy ponownie powróci na nasze niebo?

Jądro komety Halleya pokrywają wzgórza, doliny i kratery. Krąży po wydłużonej, eliptycznej orbicie i pojawia się w okolicach Słońca średnio raz na 76 lat. Niegdyś sądzono, że jej poja...

Smok jest konstelacją okołobiegunową. Oznacza to, że nigdy nie zachodzi poniżej horyzontu i z obszaru Polski może być obserwowany przez cały rok. Należy jednak podkreślić, że najlepsze ku temu warunki panują w ciepłych miesiącach, wiosną i latem. A i wtedy trzeba wykazać się znajomością firmamentu, bo gwiazdy tworzące Draco nie świecą zbyt jasno.

W warunkach dobrej pogody, nieuzbrojonym okiem uda się zaobserwować ok. 80 gwiazd. Smok tworzy charakterystyczny łuk okalający Małą Niedźwiedzicę, który zaczyna się przy gwiazdozbiorze Cefeusza, a kończy obok Wielkiej Niedźwiedzicy. „Łeb gada” jest natomiast zlokalizowany obok Lutni i Herkulesa.

To właśnie „łeb” stanowi punkt, w którym najlepiej rozpocząć poszukiwania. Należy wypatrywać czterech gwiazd zlokalizowanych na północ od konstelacji Herkulesa.

Dane obserwacyjne:

• rektascensja – 15 h,
• deklinacja – 65 stopni.

Charakterystyka gwiazdozbioru Smoka

Smok to jeden z największych gwiazdozbiorów nieba północnego. Zajmuje powierzchnię niemal 1083 stopni kwadratowych, co czyni go ósmą największą konstelacją z 88 uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną.

Najjaśniejsze gwiazdy tej konstelacji charakteryzują się wielkością gwiazdową na poziomie 2 mag. Alfą Smoka jest Thuban, której arabska nazwa dosłownie oznacza „wąż”. Mówimy tu o gwieździe spektroskopowo podwójnej. Jej niewidoczny składnik (najprawdopodobniej czerwony lub biały karzeł o niewielkiej masie) obiega ją w odległości ok. 0,22 AU, w czasie 51,4 dnia. Gwiazda jest oddalona od Ziemi o 310 lat świetlnych. Jej masa pięciokrotnie przekracza masę Słońca.

Warto wspomnieć, że alfa Smoka w 2700 roku p.n.e. była gwiazdą biegunową. W tym czasie Egipcjanie wznosili piramidy. Thuban nigdy nie znikał z nieba, więc starożytni widzieli w nim symbol nieśmiertelności. Z tego względu, jeden z tuneli w grobowcu faraona Cheopsa był wymierzony właśnie w tę gwiazdę. Inny „celował” w Alnitak – jedną z najjaśniejszych gwiazd konstelacji Oriona. Ten gwiazdozbiór był interpretowany przez Egipcjan jako postać Ozyrysa, boga zmarłych.

Najjaśniejszą gwiazdą konstelacji jest Eltanin. Jej nazwa pochodzi od arabskiego „Al Rās al Tinnīn” co oznacza „głowa smoka”. Wielkość obserwowana tego obiektu to 2,24 mag. Mówimy tu o pomarańczowym olbrzymie, który jest oddalony od Słońca o 148 lat świetlnych. Warto wspomnieć, że obserwując tę gwiazdę, James Bradley odkrył w 1728 roku zjawisko aberracji światła.

Dobrym obiektem do obserwowania jest o Dra – znajdujący się w odległości 322 lat świetlnych układ składający się z dwóch gwiazd o różnych jasnościach i kolorach. Takie zestawienie prezentuje się niezwykle ciekawie i oryginalnie.

Wymieniając interesujące obiekty w gwiazdozbiorze Smoka, nie można pominąć mgławicy planetarnej NGC 6543, czyli mgławicy Kocie Oko. To jeden z najjaśniejszych tego typu obiektów. Mgławica znajduje się w odległości 3500 lat świetlnych od Ziemi. Jest zlokalizowana niemal w samym biegunie ekliptyki, więc nie podlega ruchowi precesyjnemu. Obserwowana średnica (razem z halo) to ok. 5'. Średnica rzeczywista to natomiast 5 lat świetlnych.

Ciekawie przedstawiają się też galaktyki, zwłaszcza soczewkowata NGC 5866, która jest skierowana krawędzią dysku do obserwatora. Interesująco prezentuje się też galaktyka spiralna NGC 5907. Obie można zaobserwować przez 20-centymetrowy teleskop.

Gwiazdozbiór Perseusza słynie z radiantu Perseidów. Wypada jednak wspomnieć, że także w obszarze Smoka występuje ciekawe zjawisko. Mowa o Drakonidach – corocznym roju meteorów.

Ich aktywność rozpoczyna się 6 października, a kończy – 10 października. Maksimum przypada na 8 października. To pozostałość komety 21P/Giacobini-Zinner. Radiant roju znajduje się właśnie w Smoku. Najczęściej udaje się zaobserwować kilka meteorów na godzinę, jednak w latach powrotu komety w okolice Słońca aktywność znacząco się zwiększa. W 1933 roku w ciągu minuty pojawiało się 350 meteorów, podobnie 13 lat później. Drakonidy przypominają o sobie także w styczniu, marcu i we wrześniu.

Pochodzenie gwiazdozbioru Smoka

Postaci smoków pojawiały się w wielu starożytnych kulturach. Latające, zionące ogniem gady najbardziej kojarzą się z mitologią chińską. Nie można jednak zapomnieć, że są też mocno zakorzenione w legendach i podaniach Starego Kontynentu, także w mitologii greckiej. Gadzi strażnik pojawił się choćby w micie o Perseuszu – strzegł dostępu do ogrodu Atlasa. Nazwa konstelacji wywodzi się jednak z innej opowieści.

Mitologia i znaczenie

Draco ma związek z opowieścią o dwunastu pracach Heraklesa. W ramach kary nałożonej przez wyrocznię delficką, heros miał podjąć się zadań wykraczających ponad siły zwykłego śmiertelnika. Jedno z nich polegało na wykradnięciu złotych jabłek z ogrodu Hesperyd – trzech córek Atlasa, strażniczek jabłoni w ogrodzie bogini Hery.

Do strzeżenia cennego drzewa, Hera wyznaczyła nie tylko trzy nimfy, ale także Ladona – stugłowego smoka. Żeby wykonać zadanie, Herakles poprosił o pomoc Atlasa. Zaoferował mu, że w zamian za przysługę, na jakiś czas weźmie na swoje barki ciężar dźwigania kuli ziemskiej (taką karę na tytana nałożył sam Zeus, za udział w tytanomachii).

Gwiazdy znikają z nieba i robią to coraz szybciej. Dlaczego tak się dzieje? To, niestety, nasza wina

Gwiazdy znikają z pola widzenia człowieka w zadziwiającym tempie. Taki wniosek płynie z analizy przeprowadzonej przez program naukowy Globe at Night.

Atlas przystał na propozycję. By zgładzić bestię, wypuścił ze swego łuku strzałę. Udało się. Grot śmiertelnie ugodził strażnika drzewa, a tytan bez przeszkód mógł wejść do ogrodu i zerwać złote jabłka. Hera cierpiała po stracie Ladona. By upamiętnić smoka o stu głowach, umieściła go na nieboskłonie.

Starożytni Rzymianie wierzyli natomiast, że gwiazdozbiór przedstawia jednego z olbrzymich tytanów. Ci mieli przez dziesięć lat walczyć z olimpijskimi bogami. Bogini Minerwa miała pochwycić Smoka i rzucić go w niebo. Znalazł się w w okolicy bieguna północnego, gdzie zamarzł i pozostał na wieki.

Warto wspomnieć, że gwiazdozbiór Smoka pojawia się też w mitologii babilońskiej. Tamtejsi astronomowie widzieli w konstelacji postać bogini Tiamat. Z kolei starożytni Chińczycy kojarzyli go dobrą siłą sprawczą.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.