Wojny peloponeskie to jeden z najkrwawszych konfliktów starożytnej Grecji. Dzięki niemu Sparta zyskała przewagę

W tym artykule:

1. Kiedy miały miejsce wojny peloponeskie?
2. Przyczyny I wojny peloponeskiej
3. Historia I wojny peloponeskiej
4. Pokój trzydziestoletni
5. Przyczyny II wojny peloponeskiej
6. Przebieg II wojny peloponeskiej
7. Skutki wojen peloponeskich

Tukidydes, naoczny świadek wojny peloponeskiej, w swojej monografii pisał, że wojna Spartan z Ateńczykami i ich sprzymierzeńców sprowadziła na Hellenów cierpienie, jakiego wcześniej nie zaznali. Nigdy wcześniej Grecy nie przelali tyle krwi, ani w walce z zewnętrznym wrogiem, ani w wojnie domowej. Nigdy tak wiele miast nie uległo zniszczeniu, nawet w wyniku najazdów plemion barbarzyńskich. Relacja greckiego historyka dobitnie pokazuje, jak tragiczny przebieg miały walki największych potęg klasycznej Hellady.

Kiedy miały miejsce wojny peloponeskie?

W antycznej historii Grecji doszło do wybuchu dwóch wielkich konfliktów między Spartą i Atenami – najpotężniejszymi polis Hellady. Pierwszy, nazywany I wojną peloponeską, rozpoczął się w 460 i trwał do 446 roku p.n.e. W tym czasie miał miejsce pięcioletni rozejm (w latach 451-446 p.n.e.). II wojna peloponeska, nazywana też wielką, rozpętała się w 431 i trwała do 404 roku p.n.e. Należy podkreślić, że stronami krwawego konfliktu nie były wyłącznie dwa najpotężniejsze miasta-państwa, ale także wspierające je polis, skupione wokół ateńskiego Związku Morskiego i spartańskiego Związku Peloponeskiego.

Przyczyny I wojny peloponeskiej

Nie ulega wątpliwości, że starożytna Grecja potrafiła zjednoczyć się w obliczu zagrożenia. Powstałe w 481 roku p.n.e. przymierze polis (Związek Helleński) odparło perski najazd i w 479 roku p.n.e. wyparło siły Kserksesa I z Grecji. Gdy walki przeniosły się na obszar Hellespontu i Azji Mniejszej Spartanie, którzy wcześniej przewodzili sojuszowi, musieli wycofać się z walk. Pierwszą siłą w Związku Helleńskim zostali wówczas Ateńczycy, którzy w ramach Związku Morskiego zdołali skupić wokół siebie większość polis z wybrzeża trackiego i wysp Morza Egejskiego.

Sekrety wierzeń starożytnych Greków. Szczegóły rytuałów były strzeżone pod karą śmierci

Starożytni Grecy wierzyli, że bogowie sprawują pieczę nad całym wszechświatem. Od wierzchołka Olimpu po dno Hadesu. Z czasem jednak wiara ta przybrała bardziej mistyczny i osobisty charakte...

Sojusz zawiązany w 478 roku p.n.e. znacząco wzmocnił pozycję Aten w świecie Hellady. Spartanie dostrzegali, że ich rywal rośnie w siłę, ale przez dość długi czas nie podejmowali żadnych działań, by temu zapobiec (poza nieskutecznym oprotestowaniem odbudowy ateńskich murów). Iskrą zapalną, która ostatecznie wywołała konflikt, były następstwa trzęsienia ziemi w Lakonii, największej katastrofy naturalnej na ziemiach starożytnej Sparty.

Miasto-państwo poważnie ucierpiało w wyniku wstrząsów. Tę sytuację wykorzystali heloci, czyli mieszkańcy terenów podległych Sparcie, którzy musieli świadczyć pracę na rzecz hegemona. Spartanie nie mogli poradzić sobie z buntem chłopów. Musieli więc wezwać na pomoc swoich sprzymierzeńców. Formalnie, Ateny wciąż pozostawały w sojuszu ze Spartą. Oddziały pod dowództwem Kimona dotarły do obleganej Messeni. Jednak zostały odprawione przez Spartan, którzy podejrzewali, że ci mogą wejść w układ z helotami.

W 461 roku Kimon, zwolennik ugodowej polityki wobec Sparty, został wygnany z miasta na 10 lat. Ateńczycy wypowiedzieli Spartanom przymierze i zawarli sojusz z Tessalią i Argos.

Historia I wojny peloponeskiej

W 460 roku p.n.e. do sojuszu dołączyła Megara, polis pozostające w sporze z przychylnym Sparcie Koryntem. W kolejnym roku Ateńczycy przypuścili szturm na Korynt, a w 458 roku p.n.e. zdołali zająć Eginę i Trojzenę. W tym samym roku podjęli próbę zablokowania powrotu korpusu Spartan na Peloponez. Bitwa pod Tanargą zakończyła się zwycięstwem Sparty, jednak niebawem Ateńczycy wrócili do Beocji i odnieśli triumf w starciu pod Ojnofytą. W rezultacie przejęli kontrolę nad Beocją, Fokidą i Lokrydą Opuncką. W 454 roku p.n.e. Spartanom udało się wyprzeć zbuntowanych helotów z twierdzy Ithome. Ci jednak znaleźli schronienie w Nafpaktos. W konsekwencji Ateńczycy umocnili swoją pozycję w regionie.

Należy pamiętać, że na tle walk Spartan z Ateńczykami wciąż toczyły się potyczki z Persami. W 460 roku p.n.e. Ateny wsparły w Egipcie oddziały Inarosa. Artakserkses dążył do osłabienia ich sił, próbując przekonać Spartę, by ta przypuściła atak na Attykę. Spartanie nie przyjęli propozycji perskiego króla, ale jego wojska i tak poradziły sobie ze sprzymierzonymi siłami egipsko-greckimi. Ateńczycy ponieśli na tyle dotkliwe straty, że przez kilka lat nie byli w stanie angażować się w żaden konflikt.

Gdy w 451 roku zakończyło się wygnanie Kimona, zwaśnione polis zawarły rozejm. Ateny mogły więc powrócić do walki przeciwko Persom. Kimon zginął wówczas na polu walki, ale Atenom udało się odnieść ważny sukces w bitwie pod Salaminą Cypryjską.

Budowle starożytnej Grecji – najważniejsze wzniesione obiekty. Gdzie można je zobaczyć?

Budowle starożytnej Grecji to bez wątpienia jedna z największych atrakcji tego niezwykle pięknego kraju. Które z nich należy uznać za najważniejsze? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem prezen...

Formalny rozejm nie przeszkodził Sparcie i Atenom w prowadzeniu walk przeciwko innym miastom-państwom i rywalizowaniu o wpływy w Delfach. Pod koniec 446 roku p.n.e. Ateńczycy stracili kontrolę nad Cheroneją i Orchomenos, odbitymi z ich rąk przez beockie oddziały. Zdołali odzyskać Cheroneję, jednak w drodze powrotnej nie zdołali odeprzeć ataku Beotów. W rezultacie utracili kontrolę nad Beocją, Fokidą i Lokrydą.

Niebawem miało dojść do wybuchu antyateńskich buntów na Eubei i w Megarze. Oddziały dowodzone przez Peryklesa musiały zarządzić odwrót. Wówczas wkroczyła tam spartańska armia pod dowództwem Plejstoanaksa.

Pokój trzydziestoletni

Na przełomie 446 i 445 roku p.n.e. skonfliktowane strony zawarły trzydziestoletni pokój. Na mocy porozumienia Sparta i Ateny miały nie podejmować żadnych działań zbrojnych przeciwko sobie i sprawować nadzór nad sprzymierzonymi polis. Ze zdobytych terenów, Ateny mogły zachować Nafpaktos, Eginę i Chalkis Etolską. Postanowienia pokoju dopuszczały poszerzanie sojuszy, ale wyłącznie w formie przyjmowania dobrowolnych chętnych.

Przyczyny II wojny peloponeskiej

W praktyce pokój trzydziestoletni okazał się rozejmem, nie faktycznym pokojem. Obie strony nadal rywalizowały o hegemonię w Helladzie. Sparta i Ateny odbudowywały się po długich walkach. Postanowienia zawarte pod koniec 446 roku p.n.e. utrzymały się przez 15 lat.

Do wybuchu II wojny peloponeskiej przyczyniły się dwie kwestie. Pierwszą była wojna Koryntu z Korkyrą, która rozpętała się w 435 roku p.n.e. Przegrana floty korynckiej w bitwie pod Aktion sprowokowała peloponeskie polis do wmieszania się w konflikt. Wówczas do walk przystąpili Ateńczycy, którzy w 433 roku p.n.e. zawarli sojusz z Korkyrą.

Drugą przyczyną była zbrojna interwencja Aten w Potidai. Doryckie polis na Półwyspie Chalkidyckim było apoikią Koryntu (kolonią zachowującą niezależność od macierzystego miasta), ale jednocześnie należało do Związku Morskiego. Formalnie Korynt nie miał wpływu na politykę Potidai, ale każdego roku wysyłał tam swojego urzędnika. Jako przywódcy Związku Morskiego, Ateńczycy zakazali tej praktyki. Mało tego, zażądali też zburzenia części murów obronnych miasta. W konsekwencji Potidaja w 432 roku p.n.e. wystąpiła ze Związku, co sprowokowało interwencję Aten. Te szybko zyskały przewagę w walce.

Mało tego, Ateny zamknęły swe porty dla statków z Megary, a Egina zarzucała im naruszenie neutralności. W 446 roku p.n.e. Spartanie i ich sprzymierzeńcy uznali, że postanowienia pokoju zostały złamane.

Przebieg II wojny peloponeskiej

O ile Sparta miała wyraźną przewagę na lądzie, to w na morzu Ateńczycy pozostawali bezkonkurencyjni. W początkowej fazie wojny Spartanie atakowali Attykę, ale te działania nie przynosiły im dużych korzyści. Perykles nie dążył do walnej bitwy. Jego strategia polegała na kontrolowaniu Morza Egejskiego i prowadzeniu akcji odwetowych u wybrzeży wroga.

W 430 roku p.n.e. Ateny wymusiły kapitulację na Potidai i odniosły duże sukcesy na Peloponezie. W tym samym roku w mieście wybuchła zaraza, będąca rezultatem przeludnienia i złych warunków sanitarnych. Osłabiona pozycja Aten stała się przyczyną wybuchu powstania w Mitylenie, które jednak zostało stłumione.

W 424 roku p.n.e. oddziały ateńskie zdobyły Kytherę, następnie port w Megarze i Nisaję. To zapewniło im dogodną pozycję do przypuszczenia ataku na Beocję, jednak poniosły klęskę w bitwie pod Delium. Sparta przejęła kontrolę nad Amfipolis. Ateńska kontrofensywa poniosła klęskę w 422 roku. W walkach zginęli przywódcy obu armii.

W 421 roku p.n.e. wynegocjowany został tzw. pokój Nikasza, który przywrócił stan sprzed wybuchu wojny. To spowodowało rozpad niektórych spartańskich sojuszy – Koryntianie, Beoci Elejczycy i Megarejczycy nie zaakceptowali postanowień porozumienia. Związek Peloponeski powrócił do dawnego kształtu w 418 roku p.n.e.

W 415 roku p.n.e. Ateny wysłały flotę przeciwko Syrakuzom na Sycylii. Wyprawa przyniosła im dotkliwą klęskę. Spartanie postanowili wykorzystać osłabienie wroga i w 413 roku p.n.e. ponownie wyprawili się na Attykę. Zdołali opanować Dekeleję, skąd mogli prowadzić dalsze najazdy. Coraz słabsza pozycja Aten sprowokowała sojuszników do wystąpienia ze Związku Morskiego. Jednocześnie Sparta sprzymierzyła się z Persją. Dysponując wsparciem finansowym i militarnym, w 405 roku p.n.e. Spartanie bez walki zdobyli niemal wszystkie ateńskie okręty w bitwie u ujścia Ajgospotamoj. Wiosną 404 roku p.n.e. Ateńczycy skapitulowali.

Skutki wojen peloponeskich

I wojna peloponeska nie miała jasnego zwycięzcy, przez co antyczna Grecja podzieliła się na dwie potężne strefy wpływów. Pokój trzydziestoletni okazał się niczym innym, jak okresem umacniania pozycji i przygotowania do kolejnego starcia. II wojna niemal doprowadziła do całkowitej zagłady Aten. Dawna jedność Hellady upadła.

Związek Morski przestał istnieć, a same Ateny z zajmowanej wcześniej pozycji hegemona zostały sprowadzone do roli przeciwwagi dla Koryntu i Teb. Demokratyczne rządy musiały ustąpić miejsca oligarchicznym rządom trzydziestu tyranów.

Dzieciobójstwo w starożytnej Grecji to mit. „Nie ma żadnych dowodów”

Jaka była Starożytna Grecja? Naukowcy obalają mity.

Jako że drugi konflikt spartańsko-ateński nie miał charakteru wyłącznie wewnętrznego, strefa zniszczeń objęła także obszary, na których znajdowały się bazy wojskowe i które dostarczały obu stronom najemników. Paradoksalnie, poza zniszczeniami i śmiercią, rezultatem działań na ziemiach peryferyjnych było także rozszerzenie kultury greckiej.

Po II wojnie peloponeskiej Sparta wysunęła się na pozycję hegemona w świecie Hellady. Należy jednak podkreślić, że jej dominacja nad pozostałymi polis nie była tak wyraźnie zarysowana, jak wcześniej dominacja ateńska.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.