Władysław Opolczyk zapisał się w historii jako zdrajca. Z Krzyżakami planował rozbiór Polski

W tym artykule:

1. Kiedy urodził się Władysław Opolczyk?
2. Początki kariery politycznej Władysława Opolczyka
3. Władysław Opolczyk jako palatyn węgierski
4. Władysław Opolczyk jako namiestnik na Rusi
5. Władysław Opolczyk jako namiestnik Królestwa Polskiego
6. Konflikt Władysława Opolczyka z Władysławem Jagiełłą
7. Władysław Opolczyk jako fundator klasztoru w Częstochowie
8. Śmierć Władysława Opolczyka

Za jego sprawą Krzyżacy zyskali strategiczne ziemie i stali się jeszcze większym zagrożeniem dla Królestwa Polskiego. Wdał się w konflikt z Władysławem Jagiełłą i był pomysłodawcą rozbioru Polski. Nic dziwnego, że nie tylko Jan Długosz, ale także wielu współczesnych historyków poddało Władysława Opolczyka negatywnej ocenie. To prawda, syn Bolka II opolskiego podjął wiele zgubnych dla siebie decyzji, ale nie można zapomnieć, że na podległych sobie ziemiach odznaczył się jako sprawny zarządca.

Kiedy urodził się Władysław Opolczyk?

Niewiele wiadomo na temat wczesnych lat życia najstarszego syna Bolka II opolskiego i Elżbiety świdnickiej. Historycy nie mają pewności co do daty jego urodzenia. Przyszły książę opolski, głogówecki, pszczyński i karniowski, palatyn węgierski, namiestnik Rusi i namiestnik Królestwa Polskiego najprawdopodobniej przyszedł na świat między 1326 a 1336 rokiem.

Miało to miejsce w czasie, kiedy Władysław Łokietek toczył boje z Janem Luksemburskim o zwierzchność nad Śląskiem. Bolko II opolski był jedynym władcą, który początkowo opierał się Luksemburgowi i odmówił mu złożenia hołdu lennego. W końcu jednak uległ czeskiemu monarsze i 5 kwietnia 1327 roku stał się jego lennikiem.

Początki kariery politycznej Władysława Opolczyka

W latach 60. XIV wieku Opolczyk zbliżył się do Ludwika Węgierskiego. Wyjechał na tamtejszy dwór, by pełnić misję dyplomatyczną. Szybko zdobył uznanie władcy i stał się istotną figurą w prowadzonej przez niego polityce zagranicznej.

W 1364 roku wziął udział w węgierskim orszaku w zjeździe władców w Krakowie. Jeszcze ważniejsze zadanie król powierzył mu w następnym roku. Władysław Opolczyk udał się na praski dwór, by negocjować warunki zaślubin Karola IV z Elżbietą Stefanówną. Za powodzenie misji Ludwik nagrodził go tytułem żupana bratysławskiego.

Władysław Opolczyk jako palatyn węgierski

W 1366 roku król nieoczekiwanie mianował go palatynem i w ten sposób uczynił Władysława drugą najważniejszą osobą świecką w państwie węgierskim. Pełniąc tę funkcję, stanął na czele sądów, a podejmowane przez niego decyzje mógł podważyć wyłącznie władca. Tytuł palatyna zwykle otrzymywali doświadczeni urzędnicy, którzy przysłużyli się państwu. Większość możnych węgierskich nie pogodziło się z decyzją króla, ale Ludwik był nieprzejednany w tej kwestii.

Jako węgierski palatyn, Władysław Opolczyk spisał się znakomicie. W ciągu pięciu lat zwołał 34 congregatio generalis, na których załatwiano sprawy sądowe. Nie zaniedbywał też polityki zagranicznej. Początkowo skupiał się na węgierskich interesach na Bałkanach. W tamtym czasie Królestwo Węgierskie przypuściło ekspansję na ziemie bułgarskie, ale dość szybko głównym celem stało się zdobycie wpływów w Czechach i Polsce.

Starania o węgierską sukcesję na polskim tronie

Gdy w 1370 roku do Węgier dotarła informacja, że Kazimierz Wielki dożywa swych dni, Ludwik polecił Władysławowi zabezpieczyć węgierską sukcesję na polskim tronie. Opolczyk doprowadził do obalenia testamentu polskiego króla w punktach dotyczących Kaźka Słupskiego i nieślubnych synów monarchy.

Żeby zmusić Luksemburgów do zaniechania planów politycznego podporządkowania Polski i Węgier, najechał Morawy. Węgierski monarcha zasiadł na polskim tronie, choć de facto faktyczną władzę nad Wisłą przez długi czas sprawowała jego matka, Elżbieta Łokietkówna.

Władysław Opolczyk jako namiestnik na Rusi

W 1372 roku Władysław podjął się misji mediacyjnej, mającej rozstrzygnąć spór między Ludwikiem Węgierskim a Karolem IV. Książę opolski sprzyjał Luksemburgom, za co król odwołał go z urzędu palatyna. W październiku został przeniesiony na Ruś, jako zarządca tych ziem.

Było to znacznie mniej prestiżowe stanowisko, które nie zapewniało mu dochodów, jakie osiągał jako węgierski palatyn. Mógł jednak zachować większość dóbr, które zdobył w trakcie pełnienia urzędu. Przydzielając Opolczykowi stanowisko namiestnika na Rusi, król ograniczył jego wpływy polityczne, ale tylko nieznacznie. Władysław otrzymał ogromne uprawnienia, na mocy których mógł sprawować władzę absolutną na podległych mu ziemiach.

Rządy Opolczyka na Rusi

Jako namiestnik ziemi halickiej, Opolczyk wykazał się dużym zaangażowaniem i zdolnościami. Jego rządy przyczyniły się do znacznego rozwoju gospodarczego powierzonych mu terytoriów. W czasie panowania Władysława, Lwów zyskał na znaczeniu, stając się ważniejszym ośrodkiem niż pobliski Halicz.

Najprawdopodobniej za jego namową doszło w 1374 roku do wydania przywileju w Koszycach, który miał zapewnić córkom Ludwika następstwo po ojcu. Rok później Władysław nadał przywilej lokacyjny Jarosławiowi, a w 1376 roku – Lubaczowowi.

Mówiąc o rządach Opolczyka na Rusi, nie można nie wspomnieć o udziale w wojnie z Litwą w 1377 roku, zainicjowanej przez Ludwika Węgierskiego. Władysław udał się do Krakowa, skąd wyruszyły połączone armie Polski i Węgier. Wyprawa zakończyła się powodzeniem, dzięki czemu książę opolski mógł powiększyć swój stan posiadania o większą część księstwa bełskiego i księstwo chełmskie.

Władysław Opolczyk jako namiestnik Królestwa Polskiego

Pod koniec 1376 roku relacje polsko-węgierskie uległy znacznemu pogorszeniu. 7 grudnia krakowskie mieszczaństwo wdało się w spór z dworzanami Elżbiety Łokietkówny. Przedmiotem kłótni był wóz z sianem. Węgrzy chcieli przywłaszczyć sobie transport, który miał trafić do krakowskiego marszałka. Na miejscu pojawił się Jan Kmita. Wojewoda krakowski przyjął rolę mediatora, ale zginął raniony strzałą wypuszczoną przez jednego z Węgrów. W mieście wybuchły rozruchy, a Elżbieta musiała opuścić Kraków. Wówczas rządy objął jej syn, ale nie na długo.

Pod koniec 1377 lub na początku 1378 roku Ludwik Węgierski przekazał Opolczykowi tytuł namiestnika Królestwa Polskiego. Ta decyzja nie spotkała się jednak z poparciem szlachty wielkopolskiej, która 28 marca 1378 roku, podczas zjazdu w Gnieźnie, odmówiła poddaństwa nowemu wielkorządcy.

Tę decyzję uargumentowali postanowieniami zawartymi w przywileju koszyckim, według których namiestnikiem nie mógł zostać cudzoziemiec ani Polak wywodzący się z książęcego rodu. Ludwik Węgierski nie miał innego wyjścia, jak tylko odebrać Opolczykowi tytuł namiestnika. Jako rekompensatę przekazał mu ziemię dobrzyńską i część Kujaw z Bydgoszczą, Inowrocławiem i Gniewkowem.

Konflikt Władysława Opolczyka z Władysławem Jagiełłą

Ziemie te leżały przy granicy z terenami zajmowanymi przez zakon krzyżacki. Niebawem książę opolski nawiązał bliskie kontakty z rycerzami zakonnymi. Pozwolił im na ściganie przestępców na swoich terenach. W 1391 roku za 50 tys. florenów zastawił im zamek w Złotoryi, a niebawem – całą ziemię dobrzyńską.

Czy Krzyżacy wykorzystywali religię jako parawan? Ich okrucieństwo zdecydowanie tego dowodzi

Na godło wybrali krzyż, nazywali siebie rycerzami Maryi, a kojarzą się z okrucieństwem, butą i żądzą władzy. Czy religia była dla nich tylko parawanem? Czy jednak wbrew stereotypom Krzy..

Krzyżacy zyskali w ten sposób tereny o znaczeniu strategicznym, które mogły stać się ważnym dla zakonu przyczółkiem. To w połączeniu z faktem, że książę opolski odmówił złożenia hołdu lennego Władysławowi Jagielle, doprowadziło do zaognienia stosunków z zasiadającym na polskim tronie Litwinem.

Początek konfliktu

Latem 1391 roku oddziały króla ruszyły na ziemie Opolczyka. Książę przebywał wówczas na węgierskim dworze, a jego ludzie nie byli w stanie mierzyć się ze świetnie przygotowanymi do walki i długotrwałego oblężenia wojskami polskimi. Władysław Jagiełło bez większego trudu zdobył księstwo wieluńskie i obsadził tam Jana z Płonkowa na stanowisku starosty. Opolczyk utracił nie tylko ziemię wieluńską, ale także dobrzyńską.

Plan rozbioru Polski

W tej sytuacji książę opolski postanowił jeszcze bardziej zbliżyć się do Krzyżaków. W 1392 roku zwrócił się do Konrada von Wallenrode, z propozycją rozbioru Polski pomiędzy zakon, Czechy i Węgry. Wielki mistrz odmówił, powołując się na zawarty z Królestwem Polskim pokój wieczysty.

Kolejne wojny Opolczyka z Jagiełłą

W styczniu 1393 roku doszło do kolejnego starcia między książęcymi i królewskimi oddziałami. W następstwie oblężenia przez wojska Jagiełły Opolczyk utracił zamek w Ostrzeszowie. W lipcu zwaśnione strony podpisały rozejm, ale pokój nie trwał długo.

W lutym 1394 roku Opolczyk podjął nieudaną próbę odbicia zamku Pławniowice. W lipcu 1396 roku doszło do ostatniego starcia. Po trwającym kilka dni oblężeniu królewskie wojska zdobyły Opole.

Władysław Opolczyk jako fundator klasztoru w Częstochowie

Książę opolski podjął szereg niewłaściwych decyzji, ale nie można oceniać jego panowania wyłącznie przez pryzmat błędów. Należy pamiętać, że podległe mu terytoria rozwijały się nie tylko gospodarczo, ale także kulturowo i religijnie.

W 1382 roku Władysław Opolczyk ufundował klasztor paulinów w Częstochowie. Budynek stanął na wzgórzu, które sześć lat później nazwano Jasną Górą. Książę nadał zakonnikom dziesięcinę zbożową i celną oraz dwie wsie. Fundacja klasztoru była formą zadośćuczynienia za spór z biskupem płockim Dobiesławem Sówką.

Żeby uczynić z klasztoru religijne centrum księstwa, w 1384 roku Opolczyk sprowadził z Rusi słynny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Mieszkańcy Śląska już w XVII wieku zaczęli odbywać pielgrzymki do klasztoru na Jasnej Górze i cudownego obrazu, choć należy wspomnieć, że zdaniem części historyków regularne pielgrzymowanie rozpoczęło się dwa stulecia wcześniej.

Śmierć Władysława Opolczyka

Przegrane wojny z Władysławem Jagiełłą pogrzebały imperialne plany Opolczyka. Książę opolski zmarł w maju 1401 roku, na swoim zamku. Spoczął pod kaplicą św. Anny w kościele Świętej Trójcy w Opolu.

Następcy księcia opolskiego

Opolczyk nie doczekał się męskiego potomka. Z dwóch małżeństw księcia, z Elżbietą wołoską i Eufemią mazowiecką, zrodziło się pięć córek. Pierwsza nie jest znana z imienia. Druga, Elżbieta, wyszła za margrabiego morawskiego Jodoka. Trzecia, Katarzyna, została żoną księcia żagańskiego Henryka VIII Wróbla, Jadwiga – księcia kierniowskiego Wigunta Aleksandra. Najmłodsza córka Opolczyka, Eufemia, nie dożyła dorosłości.

Wobec braku następcy, księstwo opolskie przejęli Bolko IV i Bernard niemodliński. Nie dostali jedynie Głogówka, który w ramach wdowiej oprawy otrzymała księżna Eufemia.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.