We Fromborku odkryto XVI-wieczny cyrkiel. Czy należał do Mikołaja Kopernika?

W tym artykule:

1. Mikołaj Kopernik we Fromborku
2. Kopernikański cyrkiel?
3. Co dalej z unikatowym znaleziskiem w postaci cyrkla?

Cyrkiel odkryto na początku sierpnia w ramach poszukiwań zorganizowanych przez fundację Misja Skarb i Warmińską Grupę Eksploracyjną. Ich celem było wykrycie w zabytkowych ogrodach kanonickich we Fromborku z pomocą georadaru podziemnych reliktów architektury.

Mikołaj Kopernik we Fromborku

Słynny polski astronom, Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu 19 lutego 1473 r. Gwiazdy i planety nie były jedyną pasją w jego życiu. Zajmował się również matematyką, medycyną, prawem, ekonomią. Studiował między innymi w Bolonii. Był duchownym katolickim i doktorem prawa kanonicznego. Bliskie były mu zagadnieniem związane ze strategią wojskową i kartografią.

W wieku 37 lat przeniósł się do Fromborka, który stał się jego domem aż do śmierci, chociaż często wyjeżdżał z tej miejscowości. To tam prowadził obserwacje astronomiczne, które umożliwiły stworzenie najgłośniejszej pracy: „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”), opublikowanej w 1543 r. To w niej astronom zaprezentował teorię heliocentrycznej budowy Układu Słonecznego.

Kopernikański cyrkiel?

Cyrkiel wykonany ze stopu miedzi odkryto w wykopie sondażowym zlokalizowanym w ogrodach kanonickich we Fromborku. Miejsce przylegało do narożnika niezachowanej kanonii św. Józefa. Szczęśliwym znalazcą okazał się Michał Antczak. To cyrkiel typu kroczek, który służył do pomiarów astronomicznych i kartograficznych. Cyrkiel pochodzi z XVI wieku. – Tak więc być może należał do samego Mikołaja Kopernika – powiedziała dziennikarzom tuż po odkryciu archeolożka Zorjana Polenik z fromborskiego muzeum.

– W ogóle Frombork pod względem znalezisk archeologicznych jest bardzo ciekawy, bo mamy tutaj rzeczy nietypowe, które funkcjonują na pograniczu Prus, państwa krzyżackiego i właśnie naszej Warmii – dodała.

Małgorzata Czupajło, kustoszka w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, przekazała National Geographic Polska, że cyrkiel mógł należeć do jednego z szesnastu kanoników fromborskich. Wśród nich był też Kopernik. – Wszyscy kanonicy byli ludźmi wykształconymi i majętnymi – podkreśliła.

Co dalej z unikatowym znaleziskiem w postaci cyrkla?

Warmińsko-Mazurski Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków przekazał cyrkiel do Muzeum Mikołaja Kopernika w depozyt. Kiedy będzie można go obejrzeć?

– Zanim zostanie wystawiony na widok publiczny, musi zostać poddany zabiegom konserwatorskim. Będą one polegały na oczyszczeniu i zabezpieczeniu przed dalszą korozją – przekazała Małgorzata Czupajło. Prawdopodobnie nastąpi to w kolejnym roku.

„Mikołaj Kopernik brudny” – zagadkowy napis na XVI-wiecznym obrazie przedstawiającym słynnego astronoma

„Nicolaus Copernic Puld”, czyli „Mikołaj Kopernik brudny” – taki napis odkrył zespół naukowców na tylnej stronie XVI-wiecznego obrazu przedstawiającego słynnego polskiego astronoma...

Ale nic straconego. Podobny cyrkiel (zaledwie jeden z trzech znanych z terenu Polski) można zobaczyć na stałej wystawie „Mikołaj Kopernik – życie i dzieło” w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku. Jest tam też cała masa innych, fascynujących obiektów, w tym rekonstrukcja stanowiska pracy astronoma.

Do Fromborka warto się wybrać, bo to tam słynny astronom spędził 30 lat swojego życia. W tym mieście zachowały się budowle, w których przebywał i pracował. Wśród nich są: katedra, kapitularz oraz wieża, która stała się jego mieszkaniem.

Cyrkiel znaleziono w parku, który przylegał do kanonii Kopernika. Być może tam znajdowało się stanowisko do prowadzenia obserwacji nieba w postaci pavimentum, czyli wypoziomowanego podestu, na którym astronom stawiał instrumenty pomiarowe. Do dziś nie udało się go zlokalizować mimo kilkukrotnych prób. Kiedyś sądzono, że Kopernik prowadził obserwacje ze swojej wieży, ale obecnie przeważa pogląd o lokalizacji w ogrodzie.

Źródła: Nauka w Polsce, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, National Geographic Polska.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.