Wacław II był traktowany w Polsce jak obcy król. Jednak to Czech zainicjował zjednoczenie naszego kraju

W tym artykule:

1. Z jakiej dynastii pochodził Wacław II?
2. Kim był Wacław II?
3. Jak Wacław II został królem Czech?
4. Droga do władzy w Polsce
5. Koronacja Wacława II
6. Obszar panowania Wacława II
7. Zmierzch panowania
8. Skutki objęcia tronu przez Wacława II

Józef Ignacy Kraszewski podnosił, że Wacław II objął rządy w Polsce „ujarzmieniem, najazdem, przemocą i zawojowaniem”. Współcześni historycy znacznie łagodniej obchodzą się z czeskim monarchą. Trzeba bowiem pamiętać, że czesko-polski mariaż był tak naprawdę pierwszą w pełni dojrzą unią personalną w historii Polski. Praski władca był w istocie tym, który zapoczątkował zjednoczenie pogrążonych w chaosie polskich ziem.

Z jakiej dynastii pochodził Wacław II?

Wacław II, król Czech i traktowany jako „obcy” król Polski, wywodził się z dynastii Przemyślidów. Założycielem rodu miał być legendarny Przemysł Oracz, mąż Libuszy. Historyczny okres panowania Przemyślidów w Księstwie i Królestwie Czech zapoczątkował w 871 roku Borzywoj I. Główna linia dynastii wygasła w 1306 roku, gdy Wacław III został zamordowany w Ołomuńcu na Morawach. Boczna linia, którą zapoczątkował Mikołaj I, nieślubny syn Przemysła Ottokara II, panowała w księstwach śląskich do 1521 roku.

Kim był Wacław II?

Wacław II, syn króla Przemysła Ottokara II i księżniczki halickiej Kunegundy, urodził się 27 września 1271 roku. Zasiadał na czeskim tronie w latach 1278–1305 i rządził Polską od 1300 do 1305 roku.

Jak czeski monarcha objął rządy nad Wisłą i kiedy dokładnie miała miejsce koronacja Wacława II na króla Polski? Zanim odpowiemy na te pytania, warto przypomnieć drogę do władzy Wacława II w Czechach.

Jak Wacław II został królem Czech?

Przemysł Ottokar II został zabity w 1278 roku, tuż po bitwie pod Suchymi Krutami. W momencie śmierci ojca, Wacław II miał zaledwie siedem lat i de facto znalazł się na łasce Rudolfa I Habsburga.

Regencja Ottona Długiego

W wyczerpanym walkami kraju władzę miał objąć regent mianowany przez niemieckiego króla. O tę funkcję ubiegało się wielu kandydatów, między innymi Henryk IV Prawy. Habsburg zdecydował się powierzyć ją margrabiemu brandenburskiemu Ottonowi Długiemu.

Dla margrabiego była to dobra okazja do wzbogacenia się, tym bardziej, że miał po swojej stronie czeskich magnatów, którzy chcieli wykorzystać tę sytuację na swoją korzyść. Wacława przewieziono do Berlina (następnie został przewieziony do Szpandawy) jako zakładnika. Miało to zapobiec sprzeciwowi Czechów, którzy nie godzili się na rabunkową politykę Brandenburczyków.

Regencja Kunegundy Halickiej

Do Pragi powrócił w 1283 roku, gdy Otton zrezygnował z regencji. Wówczas rządy nad Czechami i Morawami w imieniu małoletniego monarchy zaczęła sprawować jego matka. Tylko teoretycznie, bo realną władzę dzierżył Zawisza z Falkenštejnu, jej kochanek.

Koniec regencji

Okres regencji skończył się w 1285 roku, gdy Rudolf Habsburg przydzielił Wacławowi w lenno Czechy i Morawy. Na mocy wcześniejszych ustaleń, władca poślubił Gutę – córkę Rudolfa. W marcu 1288 roku Wacław II zrezygnował z pretensji do ojcowskich zdobyczy w Austrii w zamian za obietnicę pomocy w ekspansji na północ.

Droga do władzy w Polsce

W tym czasie Polska znajdowała się pod rządami kilkunastu piastowskich książąt. Większość zadowalała się władzą w swoich prowincjach, ale kilku chciało zagarnąć dla siebie gród Kraka i założyć na skronie królewską koronę.

W 1288 roku zmarł bezpotomnie książę krakowski Leszek Czarny, żonaty z Gryfiną, ciotką Przemyślidy. Wówczas wybuchły walki między Henrykiem IV Prawym, kandydatem krakowskich możnych, a Władysławem Łokietkiem, przyrodnim bratem Leszka. Ten pierwszy opanował większą część Małopolski z Krakowem, jednak nie zdołał wyprzeć Łokietka z Sandomierza.

Hołd lenny Kazimierza bytomskiego

Henryk Prawy zaczął przedstawiać zakusy w stronę dzielnicy władanej przez swojego kuzyna Kazimierza. Książę bytomski bał się utraty władzy. By oprzeć się swojemu krewniakowi, musiał szukać silnego protektora. Takiego upatrywał w osobie Wacława II. W styczniu 1289 roku złożył Przemyślidzie hołd lenny, jako królowi Polski. Niebawem tak samo postąpili jego trzej bracia: Bolko I opolski, Mieszko cieszyński i Przemysław raciborski.

Przejęcie władzy w Małopolsce

W 1290 roku zmarł Henryk Prawy. Krakowski i wrocławski książę nie pozostawił po sobie potomka. W swoim testamencie zwrócił Wacławowi ziemię kłodzką, którą uzyskał w 1278 roku. To otworzyło Przemyślidzie drzwi do starań o polską koronę. Dzielnicę krakowską zapisał księciu wielkopolskiemu Przemysłowi II, który nie cieszył się poparciem krakowskich możnych. Dla nich znacznie lepszym kandydatem był bogaty i potężny Wacław II, który przecież był krewnym wdowy po Leszku Czarnym. Przemysł II zrezygnował z pretensji do Małopolski na rzecz Przemyślidy. Ten zyskał pretekst, by wkroczyć do grodu Kraka.

Władysław Łokietek stawił opór czeskim siłom, jednak w obliczu miażdżącej przewagi musiał (w 1292 roku, pod Sieradzem) zrezygnować ze swoich praw do Małopolski. Wraz z Kazimierzem II złożył Wacławowi hołd lenny z Sieradza, Łęczycy i Brześcia Kujawskiego. Przemyślidę poparł książę mazowiecki Bolesław II, któremu oddał za żonę swoją siostrę, Kunegundę Czeską.

Przywilej w Litomyślu

Żeby zyskać przychylność panów krakowskich i opanować niestabilną sytuację, 1 września 1291 roku Przemyślida wystawił w morawskim Litomyślu przywilej. W ten sposób zagwarantował sandomierskiemu i krakowskiemu rycerstwu „zachowanie dawnych i racjonalnych praw, zwyczajów i wolności”. Wacław II zobowiązał się między innymi do wypłacania żołdu rycerzom „według starego zwyczaju” i do nienakładania nowych podatków.

Śmierć Wacława II

Przemysł II, który wcześniej ustąpił Przemyślidzie miejsca w Małopolsce, sukcesywnie rósł w siłę. W 1294 roku objął we władanie Pomorze Gdańskie. Wspierany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę, w 1295 roku uzyskał papieską zgodę na koronację.

8 lutego 1296 roku król został zamordowany. Za zamach odpowiedzialni byli Brandenburczycy. Większość ziem po nich przejął Władysław Łokietek. Jednak w 1299 roku poddał się władzy Wacława II, a posiadane ziemie przyjął jako lenno. Niezadowoleni z tego Wielkopolanie przegnali księcia i dokonali elekcji Wacława. Przemyślida objął też we władanie Pomorze Gdańskie.

Koronacja Wacława II

Żeby zyskać jeszcze mocniejsze podstawy do polskiej korony, w trakcie wielkopolskiej elekcji zdecydował się na poślubienie Elżbiety Rysky, jedynej córki Przemysła II (Piastówna była jeszcze małoletnia, więc właściwy ślub odbył się 26 maja 1303 roku). Dzięki skutecznie prowadzonej polityce, w 1300 roku Wacław II założył na skronie koronę, mimo sprzeciwu papieża Bonifacego VIII. Ten nigdy nie uznał władzy Przemyślidy w Polsce.

Uroczystość odbyła się w katedrze gnieźnieńskiej. Kto koronował Wacława II? Dokonał tego Jakub Świnka, który wcześniej był zagorzałym przeciwnikiem czeskiego monarchy. Skąd ta zmiana frontu? Arcybiskup najprawdopodobniej zrozumiał, że priorytetową sprawą jest zjednoczenie kraju, a wówczas mógł tego dokonać wyłącznie Przemyślida.

Kiedy odbyła się koronacja Wacława II?

W opracowaniach dotyczących Przemyślidy pojawia się kilka dat jego koronacji, najczęściej lipiec, sierpień i listopad 1300 roku. Większość historyków przyjęła za właściwą tę ostatnią. W świetle obecnych informacji wydaje się jednak, że bardziej prawdopodobnym miesiącem jest wrzesień.

Do takich wniosków doszedł Libor Jan. Czeski badacz uznał, że na podstawie dokumentów wystawionych przez króla (wówczas każdy taki dokument zawierał informację o latach, które upłynęły od koronacji), których datowanie nie budzi żadnych wątpliwości, uda się zawęzić datę wydarzenia.

Ostatni dokument z pierwszego roku panowania Przemyślidy jest opatrzony datą 30 sierpnia 1301 roku. Pierwszy z drugiego roku rządów zawiera datę 14 września. To wskazuje, że Wacław II został koronowany na króla Polski między 30 sierpnia a 14 września. Taka uroczystość mogła się odbyć wyłącznie w dzień świąteczny, więc czeski historyk doszedł do wniosku, że Przemyślida został wyniesiony na polski tron 4 września, 8 września albo 11 września.

Obszar panowania Wacława II

W 1301 roku Wacław II objął władzę regencyjną nad Świdnicą, Jaworem, Wrocławiem i Legnicą. Nastąpiło to po śmierci Bolka I, księcia jaworskiego i świdnickiego, który we Wrocławiu i Legnicy sprawował opiekę nad synami Henryka V Brzuchatego. Wacław II miał we władaniu niemal całą Polskę. Niemal, bo opierał mu się Henryk III głogowski.

Zmierzch panowania

W 1304 roku pozycja Wacława II nad Wisłą nie była już taka silna. Władysław Łokietek, wspierany przez węgierskich magnatów i książąt halickich opanował Wiślicę. Zyskał poparcie Leszka Przemysła i Kazimierza III. Przemyślida stracił też poparcie Bolesława mazowieckiego. Król zmarł 21 czerwca 1305 roku na gruźlicę.

Skutki objęcia tronu przez Wacława II

Nawet przeciwnicy Przemyślidy nie mogli zaprzeczyć, że jego rządy nad Wisłą przynosiły korzyści nie tylko Czechom. Wacław II wprowadził w Polsce urząd starosty, co znacząco przyczyniło się do usprawnienia funkcjonowania administracji. Bezpieczeństwo kraju uległo ogromnej poprawie i nastąpił wzrost dochodów skarbu. Przemyślida wprowadził grosz praski – wówczas najsilniejszą walutę w tej części Europy. Nadał prawo górnicze, co dodatkowo wzmocniło gospodarkę kraju. Wreszcie, Wacław II jako pierwszy zasiadł na tronie zjednoczonego kraju, który po śmierci Bolesława Krzywoustego pogrążył się w chaosie rozbicia dzielnicowego.

Z drugiej strony, wielu historyków oceniło rządy Przemyślidy jako przejaw obcej dominacji. Nie ulega wątpliwości, że inne „obce” postaci, które weszły w poczet królów Polski, nie były poddawane tak surowej ocenie. Wystarczy powiedzieć, że Władysław Jagiełło, który przecież wywodził się z obcej kultury i wyznawał zupełnie inną religię, stał się jednym z najbardziej ikonicznych władców. Znany jest jako założyciel potężnej dynastii i pogromca krzyżackiej potęgi w bitwie pod Grunwaldem.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.