Swastyka. Klucz do raju, znak odrodzenia i życia, ale też symbol faszyzmu

W tym artykule:

1. Co oznacza swastyka?
2. Jakie są rodzaje swastyki?
3. Co oznacza swastyka niemiecka?
4. Co grozi za namalowanie swastyki w Polsce?
5. Co oznacza swastyka w Indiach?
6. Swastyka w Ameryce Północnej
7. Swastyka wczesnochrześcijańska

Swastyka to bardzo prosty znak. Ma kształt równoramiennego krzyża o ramionach załamanych w połowie długości pod kątem prostym, w tym samym obrotowym kierunku, zwykle zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Co oznacza swastyka?

Odpowiedź na to pytanie wcale nie jest taka prosta. Okazuje się, że symbol ten ma różne znaczenia w zależności od miejsca, gdzie jest wykonywany. Z reguły swastyka związana jest z dobrobytem i szczęściem. Słowo to pochodzi od sanskryckiego svastika, oznaczającego „przynosząca powodzenie/dobrobyt”.

Jakie są rodzaje swastyki?

Możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaju swastyki: bardziej popularną prawoskrętną i drugą – lewoskrętną.

Prawostronna swastyka jest uważana za symbol solarny. Ma bowiem naśladować kurs obrany codziennie przez Słońce, które na półkuli północnej wydaje się przechodzić ze wschodu, a następnie z południa na zachód. Lewoskrętna swastyka częściej oznacza noc, w Indiach przerażającą boginię Kālī i praktyki magiczne.

Swastyki różnią się często detalami: długością wygiętych ramion i proporcjami. Symbole te wykonywano i wykonuje się różnymi technikami – maluje, rysuje, rzeźbi a nawet tka.

Najstarszy znany symbol swastyki odkryto na liczącej 15 000 lat figurce ptaka wykonanej z kłów mamuta. Przypuszcza się, że starożytny ryt był związany z magią.

Również na ziemiach obecnej Polski swastyki wykonywano setki, a nawet tysiące lat temu. Na przykład na cmentarzysku w Domasławiu pod Wrocławiem sprzed 2,8 tysiąca lat znaleziono naczynia z namalowanym symbolem trykwetru, czyli uproszczonej swastyki.

Także później, w czasach średniowiecza na naczyniach od czasu do czasu pojawiały się swastyki, ale w miejscach, które nie miały być widoczne. Były to wówczas zapewne tak zwane znaki garncarskie, czyli swego rodzaju podpisy wytwórców tych przedmiotów.

Co oznacza swastyka niemiecka?

Swastyka niemiecka jest szczególnego rodzaju symbolem, nazywanym też Hakenkreuz (z niem. hakowaty krzyż). Była to prawoskrętna swastyka, godło partii nazistowskiej NSDAP od 1919-1920; w latach 1933-1945 symbol nazistowskiej III Rzeszy i rzekomy emblemat domniemanej „rasy aryjskiej”. Już w 1910 r. poeta i ideolog nacjonalistyczny Guido von List zaproponował swastykę jako symbol dla wszystkich organizacji antysemickich.

Od czasów II wojny światowej swastyka w kulturze zachodniej uważana jest za symbol nienawiści i uprzedzeń rasowych. Jest często używana przez grupy grupy białych supremacjonistów i współczesne mutache partii nazistowskiej. Wraz z innymi symbolami stosowanymi przez partię NSDAP, użycie swastyki zostało zakazane w Niemczech.

Co grozi za namalowanie swastyki w Polsce?

Według artykułu 256 Kodeksu Karnego, kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W Polsce swastyka najczęściej kojarzona jest właśnie z symbolem faszystowskim i taki jest z reguły jej odbiór w przestrzeni publicznej.

Co oznacza swastyka w Indiach?

Symbol swastyki już w starożytnych Indiach oznaczał pomyślność i dobrobyt. Często stosowany jest wśród hinduistów, buddystów i dżajnistów. U tych ostatnich swastyka przypomina wiernym o czterech możliwościach odrodzenia się duszy: jako zwierzę, roślina, w piekle lub na Ziemi i w świecie duchów. Dla Buddystów swastyka to z kolei klucz do raju.

Z kolei dla hinduistów swastyka to symbol początku, otwarcia. Bywa też kładziona przed wejściem do domu jak amulet mający na celu ochronę przed pożarem i „złym okiem”. W Indiach wiele szkół lub stowarzyszeń ma w nazwie i w logotypie swastykę.

Swastyka w Ameryce Północnej

Swastyka była też znanym symbolem wśród rdzennej ludności Ameryki Północnej, na przykład w plemieniu Nawaho. Oznaczała obfitość, szczęście i pomyślność. Swastyka była utożsamiana z „wirującą kłodą” z opowieści Nawahów. To z jej pomocą bohater podróżował po dzisiejszej rzece San Juan. Kiedy dotarł do celu, bogowie wyciągnęli jego kłodę z wiru, w którym spotykają się rzeki i pomogli mu dotrzeć do brzegu.

Co symbolizuje krzyż ankh? Jeden z nich znaleziono w grobowcu Tutanchamona

Czym oryginalnie był krzyż ankh? Gdzie go używano i co oznaczał? Dzisiaj pod tą nazwą może kryć się gra planszowa, biżuteria albo zespół muzyczny.

Swastyka wczesnochrześcijańska

Swastyka pojawiła się również w sztuce wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej. Określano ją wówczas jako gammadion lub crux gammat (bo złożona z czterech liter greckich gamma przymocowanych do wspólnej podstawy) lub tetraskelion (z łac. czworonogi).

Źródła:

• Britannica
• HAF
• Natural History Museum of Utah
• Słownik Symbol, red. W. Kopaliński, Warszawa 1991

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.