Styl koryncki: charakterystyczne cechy starożytnego porządku architektonicznego

W tym artykule:

1. Czym charakteryzował się styl koryncki?
2. Elementy porządku korynckiego
3. Przykłady budowli w stylu korynckim

Przyglądając się ewolucji porządków architektonicznych starożytnej Grecji, łatwo można dojść do wniosku, że budownictwo Hellady ewoluowało w kierunku lekkich, ozdobnych form. Styl dorycki, pierwszy z trzech głównych nurtów, narzucał ciężką, monumentalną formę. W porównaniu z surowymi i oszczędnie zdobionymi budowlami doryckimi styl joński wydawał się lekki, wręcz zwiewny. Na założeniach opracowanych w Jonii wyrósł porządek koryncki (na przełomie V i IV wieku p.n.e.).

Czym charakteryzował się styl koryncki?

Według Witruwiusza, rzymskiego architekta i konstruktora, głowicę koryncką, będącą najbardziej charakterystycznym elementem tego schematu, opracował ateński rzeźbiarz Kallimach. Miał go zainspirować kosz ofiarny ustawiony na grobie młodej dziewczyny. Po pewnym czasie kosz obrósł akantem. W ten sposób naturalnie powstała forma w kształcie kalatosu z roślinnymi zdobieniami.

Czy geneza stylu korynckiego rzeczywiście ma jakikolwiek związek z tą legendą? Tego nie wiemy. Jednak opowieść Witruwiusza idealnie wpisuje się w charakter budowli wzniesionych w stylu korynckim. Kapitel kolumny korynckiej był jeszcze bardziej ozdobny niż jońskiej. Dominowały na nim motywy roślinne, które całej konstrukcji przydawały lekkości. Kolumna była smuklejsza niż jońska. Co za tym idzie, cechy żeńskie obiektu stawały się zaakcentowane jeszcze wyraźniej.

Elementy porządku korynckiego

Tak jak porządek joński, schemat koryncki wymuszał zastosowanie bazy wspierającej trzon kolumny. Element umieszczony bezpośrednio na stylobacie pozostał całkowicie zgodny z założeniami kierunku attyckiego – miał konstrukcję trójczłonową, składającą się z dwóch torusów (kamiennych „wałków”) i rozdzielającego je elementu wklęsłego, czyli trochilusa.

Trzon kolumny, z nieznaczną entasis (czyli wybrzuszeniem na jednej trzeciej wysokości), był zdobiony 24 kanelurami. Cienkie żłobienia były ze sobą łączone subtelnymi stegami. Cały trzon wraz z podstawą pozostawał całkowicie zgodny z trzonem kolumny jońskiej. Różnice uwidaczniały się dopiero w konstrukcji głowicy, tj. kapitelu.

Kapitel koryncki miał kształt kalatosu, czyli wiklinowego koszyka, węższego u podstawy i rozszerzającego się ku górze (atrybut bogini Demeter). Element ten był uformowany z liści akantu, które wyraźnie rozchylały się na boki, tworząc coś w rodzaju rozłożystego pucharu. Ponad roślinnym zdobieniem znajdowały się równie ozdobne woluty (cztery) podtrzymujące szczytową część głowicy, czyli abakus. Pomiędzy każdą z czterech głównych wolut znajdowały się mniejsze, z których wyrastała palmeta, ewentualnie inny motyw roślinny.

Belkowanie było niemal całkowicie zgodne z założeniami porządku jońskiego. Składało się z trójczłonowego architrawu podtrzymującego belki stropu. Na nim opierał się bogato zdobiony fryz ciągły (czyli nieprzedzielony metopami). Powyżej umieszczano gzyms wieńczący, kluczową część belkowania. W wielu budowlach ten element był podparty wspornikami. I to właśnie ta cecha pozwala odróżnić belkowanie schematu korynckiego od jońskiego.

Świątynie korynckie były kryte dwuspadowym dachem (choć nie było to regułą), zamykanym przez szczytowy tympanon. Sima, czyli rynna, była zakończona ozdobnymi rzygaczami.

Przykłady budowli w stylu korynckim

Mimo że opracowane w Grecji, założenia stylu korynckiego dość rzadko znajdowały zastosowanie w budownictwie Hellady. Porządek będący rozwinięciem stylu jońskiego stał się popularny dopiero w starożytnym Rzymie, gdzie trafił wraz z kilkoma głowicami wywiezionymi przez Sullę z ateńskiej świątyni Zeusa Olimpijskiego. Od tego czasu porządek koryncki stał się typowym elementem rzymskiej architektury, a jego założenia znajdowały zastosowanie zarówno w obiektach sakralnych, jak i świeckich.

• Najstarszym znanym przykładem architektury spełniającej założenia stylu korynckiego jest świątynia Apollina Epikuriosa w Bassaj, a właściwie – jeden z jej elementów. Obiekt wzniesiony w drugiej połowie V wieku p.n.e. ku czci syna Zeusa i Leto należy do najlepiej zachowanych świątyń starożytnej Grecji. W tylnej części celli, najważniejszego pomieszczenia w świątyni, w którym stał posąg boga, znajdowała się kolumna koryncka, która najprawdopodobniej służyła wyróżnieniu świętego miejsca.
• Innym, już znacznie późniejszym przykładem budowli w stylu korynckim jest tolos w Delfach, prawdopodobnie pochodzący z 375 roku p.n.e. Świątynia z okrągłą cellą otoczoną kolumnadą wykazywała zarówno cechy doryckie, jak i korynckie. Podobny obiekt, z koryncką kolumnadą wewnątrz, został wybudowany w 350 roku p.n.e. w Epidauros.
• Wymieniając przykłady stylu korynckiego, warto wspomnieć o pomniku Lizykratesa w Atenach. Monument pochodzący z 334 roku p.n.e. jest zaopatrzony w sześć korynckich półkolumn.
• Powyższe przykłady tylko w niewielkim stopniu obrazują założenia korynckie. Obiektem, w którym ten styl wykorzystano na szeroką skalę, jest wspomniana wcześniej świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach. Obiekt, którego budowa zakończyła się dopiero w 132 roku n.e. był największą świątynią w Atenach, poświęconą najwyższemu ze wszystkich bóstw. Stylobat mierzył 41,12 m na 107,8 m. Wsparto na nim aż 108 kolumn, z czego do naszych czasów zachowało się zaledwie 15 (w średniowieczu ze świątyni pozyskiwano materiał budowlany). Zdaniem badaczy, w oryginalnym zamierzeniu była to budowla dorycka. Porządek zmieniono na koryncki dopiero w czasach Antiocha Epifanesa. Co warte podkreślenia, świątynia prawdopodobniej nie była przykryta dachem

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.