Styl dorycki: czym się charakteryzował najstarszy grecki porządek architektoniczny?

W tym artykule:

1. Czym charakteryzował się styl dorycki?
2. Elementy porządku doryckiego
3. Przykłady budowli w stylu doryckim

Gdy epoka trzciny, gliny i drewna dobiegła końca, a prymitywne budowle ustąpiły miejsca znacznie trwalszym konstrukcjom z kamienia, w Grecji zaczęły się kształtować style architektoniczne, które obowiązywały w Helladzie przez wiele wieków. Najstarszy z trzech głównych porządków – styl dorycki – powstał w okresie archaicznym, kiedy po upadku kultury mykeńskiej zaczęła się rozwijać sztuka grecka. Jego założenia opracowano na Peloponezie, skąd rozprzestrzenił się na inne obszary cywilizacji greckiej.

Czym charakteryzował się styl dorycki?

Mówiąc o porządkach architektonicznych, mamy na myśli stylistyczno-konstrukcyjne założenia determinujące wygląd budowli. Będą to proporcje, kształt, zestawienie i zdobienia poszczególnych elementów. Trzy podstawowe porządki, które stanowiły punkt wyjścia dla wszystkich pozostałych, to styl dorycki, joński i koryncki. Pierwszy z wymienionych zaczął panować w VII wieku p.n.e.

Korzeni schematu doryckiego należy szukać w architekturze drewnianej. Styl ten w dużej mierze naśladował założenia architektoniczne monumentalnych megaronów, stanowiących centralną, najbardziej reprezentacyjną część mykeńskich pałaców. To w dużej mierze zdefiniowało podstawowe założenia tego kierunku. Funkcjonalizm miał w nim dominować nad kwestiami estetycznymi.

O ile styl joński, drugi z najstarszych porządków, był dość lekki i smukły, to porządek dorycki trzeba określać zupełnie innymi epitetami: ciężki, oszczędny w formie, wręcz surowy. Kolumny w tym porządku cechowały się znacznym obwodem względem wysokości i odległości między nimi. Właśnie to rozwiązanie, w połączeniu ze skromnym zdobieniem, wywoływało wrażenie ciężkości formy i proporcji.

Schemat dorycki opierał się na zasadzie tryglifu. Zgodnie z jej założeniami:

• Tryglif musiał występować nad każdą kolumną i interkolumnium (przestrzeń między kolumnami).
• Tryglif musiał znajdować się dokładnie nad środkiem kolumny i interkolumnium.
• Na krawędziach fryzu musiały się pojawić dwa tryglify, stykające się ze sobą pod kątem prostym.
  

Wyspy greckie – przewodnik po najpiękniejszych greckich wyspach i ich skarbach

Jak dobrze znasz wyspy greckie? Możesz się zaskoczyć! Są ich tysiące, a te najbardziej znane wcale nie muszą być najciekawsze.

Elementy porządku doryckiego

Podstawowym elementem budowli doryckich był stereobat, na który składał się fundament i trójstopniowa krepidoma, czyli najniższa widoczna część obiektu. O ile styl koryncki, podobnie zresztą jak joński, wymuszał zastosowanie bazy, to w budowlach doryckich bezpośrednim wsparciem dla kolumn był stylobat – górna powierzchnia krepidomy.

Kolumny w kanonie doryckim charakteryzowały się trzonem lekko zwężającym się ku górze. Mniej więcej w jednej trzeciej wysokości pojawiał się entasis, czyli lekkie wybrzuszenie. W ten sposób architekci eliminowali optyczne złudzenie wklęsłości i pochylania się kolumn, które występuje w przypadku zastosowania prostych linii boków. W tym miejscu należy jednak wspomnieć, że niektóre budowle wzniesione w porządku doryckim wspomnianej wypukłości nie miały.

Trzon kolumny był zdobiony kanelurami. Pod tym pojęciem kryją się pionowe żłobienia, stykające się ze sobą ostrymi krawędziami. Kapitel (czyli głowica) był zdobiony oszczędnie. Element ten składał się z echinusa i przykrywającej go czworobocznej płyty nazywanej abakusem.

Zewnętrzne kolumny w stylu doryckim były pogrubione, a ich górna część pochylała się w kierunku osi elewacji. Styloblat cechował się lekkim wybrzuszeniem w części środkowej. Podobnie jak zastosowanie wypukłości, te zabiegi służyły zniwelowaniu niepożądanych złudzeń optycznych.

Na belkowanie składał się pozbawiony ozdób architraw, fryz tryglifowo-metopowy i geison, czyli gzyms. Ten ostatni element mógł być zaopatrzony w simę – rynnę zdobioną antefiksami i rzygaczami. Architraw od fryzu oddzielała tenia – wąska pozioma listwa. Poniżej pod każdym tryglifem znajdowała się regula, czyli listewka z sześcioma łezkami. Nad fryzem umieszczano płytkę wspierającą gzyms nazywaną mutulusem. Całość przykrywał dwuspadowy dach.

Warto podkreślić, że rozmiary poszczególnych elementów budowli doryckich były ściśle określone. Jednostką miary był moduł, który najczęściej stanowił połowę średnicy trzonu kolumny u podstawy. Kolumna miała 12 modułów wysokości, kapitel i tryglif jeden, zaś metopa – 1,6 modułu.

Budowle starożytnego Rzymu. 11 najsłynniejszych obiektów, które warto zobaczyć

Budowle Starożytnego Rzymu na długie lata stały się wzorem dla architektów z całej Europy. Jakie budowle znajdowały się w Starożytnym Rzymie? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem najważniej...

Przykłady budowli w stylu doryckim

Pierwsze budowle doryckie pojawiły się na Peloponezie. Następnie założenia tego stylu rozpowszechniły się na całym terytorium Dorów. Z czasem surowe reguły tego kanonu dotarły do każdego zakątka, którym władali Hellenowie.

Wymieniając najbardziej reprezentatywne budowle doryckie, na pierwszym miejscu należy wskazać Partenon w Atenach. Świątynię poświęconą bogini Atenie wzniesiono na tamtejszym akropolu w V wieku p.n.e. Inne przykłady porządku doryckiego w architekturze starożytnej Grecji to m.in.:

• Herajon w Olimpii (wybudowany w 600 roku p.n.e.),
• Świątynie w Paestum – pochodząca z ok. 500 roku p.n.e. świątynia Ateny i dwie świątynie Hery, z 560 i 460 roku p.n.e.,
• Świątynia Apolla w Koryncie (datowana na 540 rok p.n.e.),
• Świątynia Afai na Eginie.

Porządek dorycki wyznaczał kierunek architektury starożytnej Grecji w okresach archaicznym i klasycznym, ale jego założenia były trudne do zrealizowania w dużych obiektach. Z tego względu w okresie hellenistycznym niemal całkowicie zaprzestano jego stosowania. Niemal, ponieważ świątynie Ateny w Pergamonie i Lindos zachowały elementy charakterystyczne dla tego surowego, monumentalnego kierunku.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.