Operacja Barbarossa to decydujące starcie II wojny światowej. Celem była totalna zagłada przeciwnika

W tym artykule:

1. Droga Hitlera do opanowania Europy
2. Ostatnie chwile przed burzą 22 czerwca 1941 roku
3. Dlaczego Stalin nie wierzył w atak Niemiec?
4. Niemieckie plany napaści na ZSRR
5. Operacja Barbarossa i wielkie sukcesy Niemców
6. Bitwa pod Moskwą i zatrzymanie Niemców przez Armię Czerwoną
7. Wojna totalna. Niemiecka eksterminacja ludności ZSRR
8. Plan głodowy i blokada Leningradu
9. Tragiczny los radzieckich jeńców w niemieckiej niewoli
10. Od wojny błyskawicznej do wojny na wyniszczenie

22 czerwca 1941 roku Adolf Hitler uprzedził Józefa Stalina i zadał mu potężny, nieoczekiwany cios. Tak zaczął się najbardziej krwawy epizod II wojny światowej. Operacja Barbarossa przeszła do historii jako początek wojny totalnej, której wynik zdeterminował przyszłość Europy na długie lata.

Droga Hitlera do opanowania Europy

Apetyt Adolfa Hitlera rósł w miarę jedzenia. W końcu niemiecki dyktator stanął przed podobnym dylematem, z którym miał do czynienia Napoleon Bonaparte. Podobnie jak cesarz Francuzów, także i nazistowski tyran postanowił wyeliminować z wojny Rosję jeszcze przed ostatecznym podporządkowaniem sobie reszty Europy.

Hitlerowskie Niemcy były świadome zaborczej i agresywnej natury Kraju Rad. Józef Stalin wykorzystał zaangażowanie III Rzeszy choćby w wojnę z Francją w 1940 roku. I dokonywał kolejnych agresji terytorialnych w Europie Środkowej.

„Brunatni księża” wspierali nazistów. Używali nawet pozdrowienia „heil Hitler”

Część księży używała w czasach III Rzeszy nazistowskiego pozdrowienia „heil Hitler”. Ich motywacje były różne. Tych, którzy pozostali w kapłaństwie i popierali narodowy socjalizm, ...

Nad Hitlerem wisiało widmo ataku od wschodu przez swojego tymczasowego, chwiejnego partnera. Ponadto zakładany przez niemieckich planistów wyprzedzający atak na ZSRR miał jeszcze jeden cel. Naziści mieli tym sposobem kontynuować tradycyjną niemiecką ideę Drang nach Osten. A więc parcia na wschód i zdobywania dla siebie przestrzeni życiowej

Ostatnie chwile przed burzą 22 czerwca 1941 roku

Sowiecka wierchuszka na scenariusz zderzenia z Niemcami poważnie szykowała się jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Stalina zaskoczyło jednak szybkie tempo, z którym Hitler postanowił przystąpić do próby sił.

Pakt Ribbentrop-Mołotow podpisany w sierpniu 1939 roku ustalał nie tylko podział stref wpływów w Europie Środkowej. Zakładał też bliską współpracę III Rzeszy i ZSRR na polu gospodarki. Do symboli początku inwazji Niemiec na Rosję w 1941 roku urosły wagony zaopatrzenia, które niemalże do ostatniej chwili zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami Sowieci dostarczali nazistom.

Trwający sojusz niemiecko-radziecki nie przeszkadzał jednak obu stronom w przygotowaniach do wojny. Sowieci zainwestowali duże środki w rozbudowę systemu fortyfikacji na nowej granicy z Niemcami na terytoriach zdobytych na Polsce. Umocnienia te nazywane są dziś przez historyków linią Mołotowa.

Dlaczego Stalin nie wierzył w atak Niemiec?

Jak wobec tych wszystkich faktów wytłumaczyć więc zadziwiającą postawę Stalina? Do końca nie wierzył w niemiecką napaść, rażąco obniżając w ten sposób zdolności obronne swojego państwa.

Wódz ZSRR wszelkie doniesienia o ewentualnym ataku III Rzeszy odczytywał jako dezinformację i grę zachodnich wywiadów. W jego rozumieniu angielska agentura miała grać na jak najszybsze zderzenie Rosji i Niemiec. Wyjaśniające listy w tej sprawie do Stalina słał nawet osobiście sam Adolf Hitler.

Duże znaczenie dla postawy „czerwonego dyktatora” miała także subtelna gra niemieckich tajnych służb i trwająca rozgrywka w łonie sowieckiej wierchuszki. Niektórzy przedstawiciele kierownictwa partii z różnych względów nie chcieli burzyć u Stalina trwałego, wyrobionego już obrazu Niemiec. Przedstawiali je jako wiarygodnego sojusznika, który miał w 1941 roku rzekomo planować desant na Wielką Brytanię.

Jakby tego było mało, Armia Czerwona latem 1941 roku wciąż nie otrząsnęła się w pełni po pyrrusowym zwycięstwie nad Finlandią w wojnie zimowej. Sowietom udało się co prawda odsunąć graniczną linię spod Leningradu. Jednocześnie krwawa wojna z małą fińską armią obnażyła wszelkie braki radzieckiego oręża.

W dowództwie armii trwały rozliczenia i poszukiwania winnych takiego, a nie innego przebiegu walk. W wojsku nadal gorączkowo łatano kadrowe dziury po wielkiej czystce z lat 30. Wtedy Stalin przetrzebił dowódcze szeregi, pozbywając się kręgosłupa swojej armii.

Niemieckie plany napaści na ZSRR

Hitler planował zaskoczyć Stalina poprzez jak najszybszy atak, ale natrafił na przeszkody w realizacji tego planu. Niemcy zamiast atakować Związek Radziecki wiosną 1941 roku, musieli interweniować w Jugosławii i Grecji dla ochrony południowego frontu. Dopiero po spacyfikowaniu Bałkanów, Niemcy mogli skoncentrować się na przygotowaniu ataku na ZSRR. Jak się jednak później okazało, kilkumiesięczna zwłoka była dla III Rzeszy opłakana w skutkach.

Atak Niemiec na Polskę, czyli wrześniowa apokalipsa. Wtedy wszystko sprzysięgło się przeciwko nam

Atak Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku to jeden z najczarniejszych rozdziałów w polskiej historii. Trwająca nieco ponad miesiąc walka doprowadziła do upadku polskiej państwowości i d...

Zanim doszło do tragicznego dla Niemców finału, niezwyciężony dotąd Wermacht skoncentrował na granicach z ZSRR kolosalne siły. Dość powiedzieć, że na linii od frontu fińskiego, przez tereny okupowanej Polski, aż do Rumunii hitlerowcy zebrali blisko 4,5 mln żołnierzy, prawie 4 tys. czołgów, około 13 tys. dział. Sowieckie niebo miało szturmować ok. 3 tys. samolotów.

Jeszcze większe wrażenie może robić ilość sprzętu na stanie Armii Czerwonej. Sowieci tylko w swoich zachodnich okręgach wojskowych dysponowali imponująca liczbą ok. 13 tys. czołgów. W dużej mierze nie były one jednak przygotowane do działania, zwłaszcza w zakresie obrony. To samo można powiedzieć o stanie osobowym sowieckiego wojska. Dopiero opóźniona mobilizacja sprawiła, że pod bronią po kilku dniach od wybuchu wojny znalazło się 5 mln obywateli ZSRR. W żadnej dotąd wojennej operacji w historii nie zderzyły się ze sobą tak wielkie masy wojsk.

Operacja Barbarossa i wielkie sukcesy Niemców

Nad ranem 22 czerwca 1941 roku bez wypowiedzenia wojny Niemcy przekroczyli granicę z ZSRR i najechali na swojego dotychczasowego sojusznika. III Rzesza ruszyła do boju ze swoimi sojusznikami – z Finlandią, Węgrami, Rumunią. Plan Barbarossa zakładał błyskawiczne uderzenie na wroga zgodnie z doktryną Biltzkriegu, sprawdzoną choćby w kampanii polskiej czy francuskiej.

Niemcy planowali rozgromić główne siły Armii Czerwonej na zachodzie ZSRR, zniszczyć sowiecką państwowość i dojść maksymalnie do linii Wołgi na południu i portu w Archangielsku nad Morzem Białym, bez planów marszu aż do Uralu. Niemcy od początku zakładali bowiem, że nie będą w stanie objąć swoim atakiem i przyszłą okupacją całego rozległego terytorium przeciwnika.

Zmasowany atak połączonych sił piechoty i lotnictwa niedzielnym rankiem zgodnie z założeniami zaskoczył radziecką armię. Niemcy najechali ZSRR poprzez ścisłe współdziałanie trzech głównych ugrupowań. Grupa Armii „Północ” ruszyła na Leningrad z terenów Finlandii. Na Moskwę miała za zadanie kierować się Grupa Armii „Środek”. Z kolei głównym założeniem Grupy Armii „Południe” było przeprowadzenie natarcia na Ukrainę z późniejszym wyjściem na Kaukaz.

Armie III Rzeszy szybko zaczęły odnosić oszałamiające wręcz sukcesy. Zdezorientowana Armia Czerwona chwiała się w posadach, a jej dowództwo nie mogło zbyt wiele poradzić na szybki marsz Niemców. W wielkich kotłach m.in. pod Mińskiem i pod Kijowem Wermacht wraz z siłami SS niszczył i brał do niewoli ogromne masy wojsk radzieckich. Dopiero pod Smoleńskiem Sowietom udało się postawić prącym do przodu Niemcom poważniejszy opór.

Bitwa pod Moskwą i zatrzymanie Niemców przez Armię Czerwoną

Hitlerowcy po kilku miesiącach wojny, we wrześniu 1941 roku, dotarli w końcu aż pod stolicę ZSRR. I to właśnie pod Moskwą wytracili w końcu impet uderzenia. Wielki wysiłek całego radzieckiego państwa i obywateli sprawił, że w końcu udało odrzucić się napastników. Znajdujący się w opałach Stalin zmienił retorykę, ogłaszając wielką wojnę ojczyźnianą całego „narodu radzieckiego”. W antyklerykalnej dotąd propagandzie sowieckiej znalazło się miejsce nawet na wątki religijne.

W najbardziej krytycznym punkcie walk Sowieci rzucili do walk pod Moskwą ściągnięte znad granicy z Japonią dywizje syberyjskie. Stało się po tym, gdy okazało się, że Japończycy nie planują ekspansji na terytoria ZSRR od wschodu.

Tajna wojna papieża. Czy Pius XII brał udział w spisku na życie Hitlera?

Pius XII, którego po wojnie oskarżono o proniemieckie sympatie, w rzeczywistości przez wiele lat brał udział w spisku na życie Hitlera i pośredniczył w tajnych negocjacjach admirała Canari...

Po stronie Stalina stanął także „generał mróz”, a jeszcze wcześniej jesienna słota. Stopniowe pogarszanie się pogody wyhamowało sunący nieprzerwanie do przodu Wermacht. Zatrzymanie wroga pod stolicą znacznie poprawiło morale broniących się czerwonoarmistów. Połączenie ideologii, patriotyzmu i przymusu sprawiło, że sowieccy obywatele zjednoczyli się wokół znienawidzonego dotąd wodza. I to pomimo wielu lat krwawego terroru, wielkiej czystki i kolektywizacji w latach 30. Postawa ludności ZSRR miała także swoje źródła w brutalnej polityce okupacyjnej Hitlera i jego dowództwa.

Wojna totalna. Niemiecka eksterminacja ludności ZSRR

Po doświadczeniach z bezwzględnej kampanii w Polsce, Adolf Hitler postanowił pójść w wojnie ze Stalinem o krok dalej. Niemieckie dowództwo wydało swoim żołnierzom szereg zbrodniczych rozkazów. Wpisywały się w obraz totalnej wojny dwóch totalitaryzmów. Wśród nich był m.in. rozkaz o komisarzach, który nakazywał żołnierzom natychmiastowe zabijanie komisarzy politycznych radzieckich oddziałów.

Także na początku wojny niemiecko-radzieckiej w aktywną fazę weszła zagłada Żydów. Specjalnie utworzone oddziały policyjne Einsatzgruppen podążały ślad w ślad za regularną armią. Metodycznie zabijały żydowską ludność jeszcze przed oficjalnym postanowieniem niemieckim o tzw. ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej.

Plan głodowy i blokada Leningradu

Całość niemieckich zamiarów zawojowania ZSRR spinał bestialski plan głodowy. Hitlerowcy docelowo zakładali śmierć z głodu kilkunastu milionów Rosjan, Ukraińców, Białorusinów i innych obywateli Związku Radzieckiego. A także zmuszenie dużej części z nich do emigracji na Syberię. Wszelkie nadwyżki żywności produkowane przez swoich słowiańskich niewolników naziści zamierzali przeznaczać na utrzymanie swojej armii i państwa.

Rezultatem takiej polityki była choćby ludobójcza blokada Leningradu, która trwała aż 3 lata. Wermacht wykorzystując pomoc swoich fińskich sojuszników umyślnie starał się zagłodzić ludność tego miasta, co w dużej mierze osiągnął. Szacuje się, że głównie w wyniku głodu i mrozu zginęło tam wówczas nawet do 1 mln ludzi.

Tragiczny los radzieckich jeńców w niemieckiej niewoli

Żniwa śmierci Niemcy rozpętali także w obozach jenieckich. Po wielkich zwycięstwach na polach Ukrainy i Białorusi do niewoli trafiły setki tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej. Szacuje się, że łącznie podczas wojny niemiecko-radzieckiej Niemcom poddało się prawie 6 mln czerwonoarmistów.

Najstraszniejsze zbrodnie ludzkości. Kiedy zginęło najwięcej ludzi? Ten ranking daje do myślenia

W której wojnie zginęło najwięcej ludzi? Czy liczba jej ofiar śmiertelnych była wyższa niż liczba ofiar niewolnictwa? Jak w tym kontekście ocenić europejski imperializm? Oto najstraszniej...

Ze względu na głodowe racje żywnościowe, katastrofalne warunki sanitarne i eksterminacyjną politykę niemieckiego dowództwa śmierć poniosło ponad 3 mln żołnierzy Stalina. Sytuacja radzieckich jeńców była na tyle zła, że walki o najmniejszy kawałek chleba były codziennością. Kanibalizm stał się w obozach czymś powszechnym.

Od wojny błyskawicznej do wojny na wyniszczenie

Przeprowadzona w sposób błyskawiczny Operacja Barbarossa nie zakończyła się pełnym sukcesem Niemców. Rozciągnięte linie zaopatrzenia, pogarszająca się pogoda i krzepnący opór Sowietów sprawił, że wojna jeszcze przed styczniem 1942 roku zupełnie zmieniła swój obraz. Armia Czerwona z wielkim wysiłkiem odepchnęła Wermacht kilkaset kilometrów na zachód.

Wykrystalizowała się wówczas linia frontu. Przełom w całej wojnie niemiecko-radzieckiej przyniosła dopiero bitwa pod Stalingradem na południowym obszarze teatru wojennego. Pod koniec 1942 roku i na początku 1943 potężne niemieckie siły zostały okrążone w niezwykle krwawej i zaciętej bitwie. Od tego czasu inicjatywę w wojnie z Hitlerem przejął Stalin. Nie wypuścił jej z rąk już do maja 1945 roku.

Skala poświęcenia żołnierzy Armii Czerwonej w walce z hitlerowcami poraża swoimi rozmiarami. Pomiędzy czerwcem a grudniem 1941 roku na każdego zabitego Niemca przypadało 20 zabitych obywateli ZSRR. Poza utratą blisko 3 mln jeńców, niemieccy żołnierze zabili lub ranili niemal drugie tyle Rosjan, Ukraińców, Białorusinów i przedstawicieli innych nacji ZSRR. Niemieckie straty osobowe w czasie Operacji Barbarossa to ponad 700 tys. zabitych, rannych lub zaginionych.

Źródła:

• N. Davies, Europa walczy. 1939-1945, Kraków, 2008.
• T. Snyder, Skrwawione ziemie, Warszawa, 2011.