Nieznany zamek piastowski doceniony. Trafił na prestiżową listę

Spis treści:

1. Zamek piastowski w Międzyrzeczu. Co o nim wiemy?
2. Pomniki historii – jakie zabytki znajdują się na tej liście?
3. Dzieje Międzyrzecza – wrota do Polski

Oprócz zamku ostatniego z władców piastowskich na tronie polskim na liście pomników historii umieszczono w listopadzie również sąsiadujący z nim nowożytny dwór starostów międzyrzeckich z parkiem na dawnym podgrodziu.

Zamek piastowski w Międzyrzeczu. Co o nim wiemy?

Międzyrzecz leży w woj. lubuskim. Ze względu na przygraniczne położenie tego miasta na przestrzeni dziejów znajdował się tam jeden z najdalej na zachód wysuniętych grodów piastowskich.

Murowaną twierdzę wzniesiono na wyspie grodowej u ujścia rzeki Paklicy do rzeki Obry w XIV w. Jej rozplanowanie dostosowano do warunków terenu. Jest dość nietypowe jak na twierdzę nizinną. Zamek postawiono na sztucznym wzniesieniu po dawnych obwałowaniach po grodzie słowiańskim. Mury przywodzą na myśl kształt podkowy.

W kolejnych stuleciach było to miejsce licznych walk o utrzymanie zachodnich granic Polski. Zamek poważnie ucierpiał w 1520 roku podczas wojny polsko-krzyżackiej. Szturmowały go z pomocą artylerii wojska najemne wspierające krzyżaków.

Obszar zamku i jego podgrodzia były również siedzibą regionalnej władzy administracyjnej: kasztelanii, a następnie starostwa niegrodowego. Budynek starostwa powstał obok ruin zamku w pierwszej połowie XVIII wieku.

Z tym miejscem związane są słynne postaci ważne dla historii Polski. Wśród nich byli hetmani wielcy koronni: Jan Zamoyski, Stanisław Żółkiewski oraz Stanisław Jabłonowski. Twierdza odgrywała ponadregionalną rolę warowni w systemie obronnym I Rzeczypospolitej.

Pomniki historii – jakie zabytki znajdują się na tej liście?

Na prestiżowej liście najcenniejszych zabytków Polski znajduje się już 130 obiektów i założeń urbanistycznych. Decyzję o nadaniu zabytkowi statusu pomnika historii podejmuje prezydent na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

Pomnik historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków. Wpis na tę listę jest zarezerwowany dla zabytków nieruchomych o wyjątkowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego Polski.

Wśród miejsc wpisanych w Polsce na listę pomników historii są:

• Biskupin – rezerwat archeologiczny;
• Gdańsk – Twierdza Wisłoujście;
• Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy;
• Kazimierz Dolny;
• Kraków – historyczny zespół miasta;
• Malbork – zespół zamku krzyżackiego;
• Ostrów Lednicki;
• Poznań – historyczny zespół miasta;
• Toruń – Stare i Nowe Miasto;
• Tyniec – zespół opactwa benedyktynów;
• Wieliczka – kopalnia soli;
• Wrocław – Hala Stulecia;
• Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna.

Dzieje Międzyrzecza – wrota do Polski

Międzyrzecz może pochwalić się długą i bogatą historią. Wspomniał o nim już biskup i kronikarz Thietmar w „Kronice” w 1005 roku. Opisał wizytę w Międzyrzeczu cesarza Henryka II podczas wyprawy wojennej przeciwko Bolesławowi Chrobremu w 1005 r. Gród wymieniany jest także w średniowiecznych kronikach Gala Anonima i Jana z Czarnkowa.

To w Międzyrzeczu znajdował się pierwszy w Polsce klasztor benedyktynów, o czym dowiadujemy się z żywotu św. Wojciecha, tzw. Pasji z Tegernsee z początku XI w. To stąd wywodzić miało się Pięciu Braci Męczenników. Byli to mnisi benedyktyńscy zamordowani na misji chrystianizacyjnej na terenach Polski w 1003 r. Od kilku lat na terenie Zespołu Muzealnego odbywa się coroczna Pielgrzymka Mężczyzn do sanktuarium Pierwszych Męczenników Polski.

Międzyrzecz swoją rangę zawdzięczał usytuowaniu na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. To tędy biegły drogi z Gniezna do Magdeburga, ze Szczecina do Wrocławia. Przez wiele lat była to strażnica zachodniej granicy Polski.

Po drugiej wojnie światowej Międzyrzecz powrócił w granice Polski. Budowle – zarówno starostwo, jak i pozostałości zamku – weszły w skład Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej im. Alfa Kowalskiego. W kolekcji muzealnej znajdują się prawdziwe unikaty, m.in. najbogatsza w Polsce kolekcja portretów trumiennych.

Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.