Monumentalne świątynie w Abu Simbel. Święte przybytki, które pocięto na kawałki

W tym artykule:

1. Świątynia Ramzesa II w Abu Simbel, czyli Wielka Świątynia
2. Wnętrza Wielkiej Świątyni Ramzesa II
3. Mała świątynia w Abu Simbel. Świątynia Nefertari
4. Pocięte świątynia. Akcja ratunkowa z polskim akcentem

Starożytny Egipt kojarzony jest najczęściej z piramidami, grobowcem Tutanchamona i wspaniałą skalną świątynią w Abu Simbel na południowych krańcach kraju. Warto jednak pamiętać, że w Abu Simbel faraon Ramzes II Wielki rozkazał wznieść dwie podobne do siebie świątynie. Jedną, większą dla bogów Re-Horachty i Amona i drugą dla małżonki, Nefertari i jednocześnie dla bogini Hathor.

Świątynia Ramzesa II w Abu Simbel, czyli Wielka Świątynia

Świątynię wykuto w piaskowcowej ścianie skalnej. Powstawała bardzo długo, zapewne około 35 lat, a więc dłużej niż słynna Wielka Piramida wzniesiona przez Cheopsa. Uważana jest za jedną z najpiękniejszych i najbardziej oryginalnych świątyń egipskich.

Do XIX wieku świątynia była w dużej części przysypana piachem. Dopiero wówczas europejscy badacze ją odsłonili.

Przy pierwszym spojrzeniu na świątynię rzucają się w oczy cztery monumentalne, ponad dwudziestometrowe siedzące posągi – jedne z największych wykutych w historii Egiptu. Świątynia ukazywała potęgę faraona. Cała fasada ma ponad 30 m wysokości. Figury ukazują Ramzesa II w podwójnej koronie egipskiej. O tym, że jest to faraon, świadczą obłe ramki, czyli kartusze, w które wpisano hieroglifami jego imię. Wykuto je na ramionach i klatce piersiowej władcy.

Przy stopach króla znajdują się niewielkie posągi bliskich władcy – żony Nefertari, jego matki i kilkora dzieci. Natomiast pod stopami faraon miażdży przedstawienia dziewięciu łuków. W taki symboliczny sposób ukazywano wrogów Egiptu.

Nieco na uboczu, bo za południowym posągiem faraona, znajduje się stela, czyli kamienna tablica, która informuje o poszerzeniu rodziny. Czytamy na niej, że Ramzes poślubił hetycką księżniczkę, córkę Hattusilisa. Hetyci władali wielkim imperium ze stolicą w dzisiejszej centralno-północnej Turcji. Egipcjanie początkowo z nimi wojowali, po czym podpisali trwały pokój.

Cztery posągi przedstawiające Ramzesa to było za mało. Król rozkazał, aby nad wejściem do świątyni wykonać jeszcze dwie płaskorzeźby, na których oddawał cześć bogowi Re. Jego wizerunek znajduje się dokładnie nad wejściem. To postać ludzka z dyskiem słonecznym nad głową.

Wnętrza Wielkiej Świątyni Ramzesa II

Wiele osób kojarzy świątynię tylko z wielkimi posągami widocznymi na jej fasadzie. Tymczasem góra skrywa w sobie szereg wykutych pomieszczeń na głębokość 60 m. Każde kolejne jest coraz mniejsze i węższe, co odwzorowuje wygląd innych egipskich świątyń. W pierwszym po bokach widać cztery pary stojących posągów Ramzesa w formie boga Ozyrysa. Na ścianach wykonano płaskorzeźby ukazujące tryumfującego faraona na placu boju.

W najgłębszej części świątyni, na jej głównej osi prowadzącej od wejścia, znajdują się cztery siedzące posągi bogów Ptaha, Amona, Re i deifikowanego faraona.

Świątynia powstawała kilkadziesiąt lat zapewne dlatego, że w czasie prac miało miejsce trzęsienie ziemi, które uszkodziło część posągów wewnątrz i na zewnątrz świątyni. Budowniczowie skrzętnie dokonali napraw, ale pochłonęły sporo czasu.

Mała świątynia w Abu Simbel. Świątynia Nefertari

Znajduje się ok. 100 m na wschód od świątyni Ramzesa II. Jest poświęcona królowej Nefertari, czyli żonie faraona i bogini Hathor. Formą przypomina monument poświęcony Ramzesowi, ale jest niższa. W jej fasadzie wyrzeźbiono tym razem sześć kroczących postaci o wysokości około 10 m. Wśród nich dwie przedstawiają Nefertari, pozostałe – jej męża. Pośrodku znajduje się wejście do świątyni.

Wewnątrz rozplanowanie przypomina świątynię Ramzesa II. Pierwsza komnata wsparta jest na sześciu kolumnach, która prowadzi do westybulu. Dalej jest już najgłębsze i zarazem najmniejsze pomieszczenie, czyli sanktuarium. W nim posąg bogini Hathor opiekuje się faraonem.

Płaskorzeźby w świątyni są dowodem na to, że Nefertari była zrównana z bogami. Na jednym z przedstawień widać nad jej głową sistrum, czyli grzechotkę stosowaną w kulcie bogini Hathor. Oznacza to, że żona Ramzesa II przeobraziła się w boginię.

Pocięte świątynia. Akcja ratunkowa z polskim akcentem

W latach 60. XX wieku w Egipcie dokonała się rewolucja. Po wielu tysiącach lat Nil przestał jak co roku wylewać ze swojego koryta, co było naturalnym zjawiskiem. Władze państwowe postanowiły uregulować rzekę i postawiły w południowej części kraju Wielką Tamę Asuańską. W konsekwencji zalane zostały olbrzymie obszary i powstał sztuczny zbiornik, czyli Jezioro Nasera.

Z tego powodu, tuż przed zalaniem w teren ruszyły liczne ekspedycje archeologiczne, które badały nieznane stanowiska sprzed tysiącleci. Wówczas okazało się, że pod wodą mogą znajdować się świątynie w Abu Simbel. Dlatego pod kierunkiem UNESCO stworzono zespół, którego zadaniem było ich uratowanie. Kierownikiem był prof. Kazimierz Michałowski, uważany za twórcę polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej. Były różne koncepcje, ale czasu brakowało, bo lustro wody coraz szybciej podchodziło pod święte przybytki.

Ostatecznie postanowiono… pociąć obie świątynie na kawałeczki. Następnie stworzono sztuczne wzgórza w bliskiej okolicy, ale 60 metrów wyżej od pierwotnej lokalizacji. Ich fundamenty tworzą olbrzymie betonowe kopuły. Tylko wprawne oko dostrzeże, że wzgórze wykonano ręką ludzką.

Zadbano o to, aby świątynie ucierpiały w jak najmniejszym stopniu. Na przykład stosowano bardzo cienkie piły o grubości maksymalnie 6 mm. Poza tym precyzyjnie ustawiono Wielką Świątynię Ramzesa II według stron świata. Dzięki temu tak samo, jak w pierwotnej lokalizacji, światło dwukrotnie w ciągu wschodów słońca zagłębia się aż do jej najgłębszych zakamarków. Miało to znaczenie symboliczne i religijne.

Źródła:

• Kitchen K.A., Ramzes Wielki i jego czasy, Warszawa 2002
• Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1996
• Wikinson R.H. The Complete Temples of Ancient Egypt, London 2000

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.