Meteoryty były znane w starożytnym Egipcie. Co o nich wiedzieli mieszkańcy kraju faraonów?

W tym artykule:

1. Egipskie wiedza o astronomii – niesłusznie niedoceniona
2. Teksty Piramid kluczem do zrozumienia zagadki
3. Jak czytać hieroglify?
4. Naukowcy o ustaleniach ekspertki

Trudno w to uwierzyć, ale ludzie bardzo długo nie zdawali sobie sprawy, skąd pochodzą meteoryty. Dopiero pod koniec XVIII wieku w Europie powoli upowszechniał się w tej sprawie konsensus: spadały z nieba. Tymczasem dr Victoria Almansa-Villatoro, egiptolożka z Uniwersytetu Harvarda w USA dowodzi, że starożytni Egipcjanie już 4,5 tysiąca lat temu zdawali sobie sprawę z pochodzenia meteorytów. Wskazywali na niebo.

Egipskie wiedza o astronomii – niesłusznie niedoceniona

Jak zauważa dr Almansa-Villatoro, w przeciwieństwie do Babilończyków i Greków, Egipcjanie przez większą część swojej historii nie używali modeli matematycznych do przewidywania zjawisk astronomicznych. Dlatego starożytni mieszkańcy Doliny Nilu nie cieszyli się uznaniem, na jakie zasługują.

Natomiast ich wiedza na temat meteorytów i żelaza meteorytowego nie została opisana w sposób naukowy. Nie zmienia to faktu, że jednak tego opisu dokonano, ale w bardziej zawoalowany sposób. Tak w każdym razie uważa dr Almansa-Villatoro.

Teksty Piramid kluczem do zrozumienia zagadki

Skąd zatem czerpiemy informacje na temat wiedzy Egipcjan na temat meteorytów, a w zasadzie dotyczącej jednego specyficznego ich rodzaju – meteorytów żelaznych? Z jednej z najstarszych ksiąg religijnych świata – z Tekstów Piramid.

Tak nazywa się zbiór napisów hieroglificznych, wykonanych we wnętrzach piramid. Pogrzebano w nich władców Egiptu, faraonów od około 2400 do 2100 roku p.n.e. Piramidy te położone są w Sakkarze. To nekropolia znajdująca się kilkadziesiąt kilometrów na południe od Kairu, czyli stolicy Egiptu.

– Najstarsze znane egipskie wzmianki o żelazie w powiązaniu z gwiazdami, meteoroidami i niebem pochodzą z Tekstów Piramid – podkreśla dr Almansa-Villatoro. Według niej teksty te odczytywano w czasie liturgii pogrzebowych, które kapłani odprawiali, aby pomóc zmarłemu członkowi rodziny królewskiej w dostaniu się do zaświatów i życia pozagrobowego.

Jak czytać hieroglify?

Egiptolożka zwróciła uwagę na to, że inskrypcje w piramidach ukazują niebo jako żelazną misę zawierającą wodę. Jej krople spadają na Ziemię w postaci meteorytów lub deszczu.

Ale wyciągniecie takiego wniosku jest trudne do zrozumienia na podstawie powierzchownej lektury tekstów, zwłaszcza w tłumaczeniu. Jak dowodzi ekspertka, treść ta jest zaklęta w metaforach. Dodatkowo fragmenty dotyczące meteorytów znajdują się w niepowiązanych ze sobą częściach Tekstów Piramid.

Jako dowód na poparcie swojej tezy egiptolożka przytacza m.in. taki fragment: „[Król] Unis chwyta niebo i rozłupuje jego żelazo”. – Zdanie to, zapisane hieroglifami w piramidzie liczącej 4400 lat, świadczy o tym, że starożytni Egipcjanie rozumieli pozaziemskie pochodzenie meteorytów bogatych w żelazo. Tysiące lat przed tym, zanim europejscy naukowcy doszli do tego samego wniosku – konkluduje.

Teksty hieroglificzne sugerują zatem, że mieszkańcy kraju faraonów rozumieli, że skały, które zawierały cenne żelazo, nie pochodziły z Ziemi

Naukowcy o ustaleniach ekspertki

Nie wszyscy badacze zgadzają się z tymi ustaleniami. Zwracają uwagę na to, że meteoryt uderzający w Ziemię jest rzadkim zjawiskiem. Trzeba mieć dużo szczęścia, by być jego świadkiem. Jak zatem kilka tysięcy lat temu można było zrozumieć pochodzenie wyjątkowej skały zawierającej dużo żelaza bez specjalistycznych analiz?

– Europejscy uczeni epoki oświecenia zaprzeczali ludowym podaniom o pozaziemskich meteorytach. Twierdzili, że tajemnicze „kamienie gromu” pochodzą z wulkanów lub uderzeń piorunów. Jednak doniesienia o spadających meteorytach i ich obróbce przez miejscowych znane są od średniowiecza. Podobnie jak starożytni Egipcjanie, ci nie-naukowcy prawdopodobnie poznali pochodzenie meteorytów – uważa egiptolożka.

Warto zwrócić uwagę, że ustalenie te dotyczą tylko meteorytów żelaznych, czyli stosunkowo niewielkiej grupy wszystkich znanych meteorytów. Egipcjanie cenili je sobie z tego względu, że zawierały rzadkie dla nich żelazo. To z takiego unikatowego surowca wykonywali przedmioty. Na przykład w grobowcu Tutanchamona znaleziono sztylet wykonany z żelaza meteorytowego.

Źródło: Smithsonian Magazine

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.