Infantka Maria Augusta Nepomucena Wettin. Kim była niedoszła królowa Polski?

W tym artykule:

1. Maria Augusta Nepomucena – pochodzenie
2. Przyszła królowa Polski
3. Możliwość powrotu do władzy
4. Maria Augusta Nepomucena w literaturze
5. Plany matrymonialne księżniczki
6. Dalsze życie i śmierć Marii Augusty Nepomuceny

Uchwalona 3 maja 1791 r. Konstytucja znosiła wolną elekcję i wprowadzała monarchię dziedziczną. Stanisław August Poniatowski nie miał ślubnego syna. Dlatego postanowiono przekazać władzę w kraju po jego śmierci księciu elektorowi Saksonii Fryderykowi Augustowi I z dynastii Wettinów (wnukowi króla Augusta III), a następnie jego potomkom.

„Gdyby zaś dzisiejszy elektor saski nie miał potomstwa płci męskiej, tedy mąż przez elektora za zgodą stanów zgromadzonych córce jego dobrany zaczynać ma linią następstwa płci męskiej do tronu polskiego. Dlaczego Marię Augustę Nepomucenę, córkę elektora, za infantkę polską deklarujemy, zachowując przy narodzie prawo, żadnej preskrypcji podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po wygaśnięciu pierwszego” – głosił zapis ustawy. Kim zatem była Maria Augusta Nepomucena i jak potoczyły się jej losy?

Maria Augusta Nepomucena – pochodzenie

Maria Augusta Nepomucena Antonia Franciszka Ksaweria Alojza urodziła się 21 czerwca 1782 r. w Dreźnie jako jedyna córka księcia Saksonii (od 1806 r. króla) Fryderyka Augusta I i Marii Amalii Augusty Wittelsbach. Przyjście na świat żywego dziecka po narodzinach dwojga martwych było wielką radością dla rodziców księżniczki. Choć Fryderyk August I liczył na to, że doczeka się męskiego potomka. Kolejny martwy poród Marii Amalii Augusty w 1797 r. ostatecznie pozbawił jednak parę książęcą nadziei na upragnionego dziedzica.

Przyszła królowa Polski

Jako kobieta Maria Augusta Nepomucena nie mogła dziedziczyć po swoim ojcu władzy w Saksonii. Jednak w 1791 r. za sprawą Konstytucji 3 maja pojawiła się szansa, że być może zostanie w przyszłości królową Polski. W czasie Sejmu Wielkiego polscy magnaci wysuwali więc kolejne propozycje kandydatów do jej ręki.

Już na początku 1790 r. stronnictwo patriotyczne (zwolennicy reform) wysunęło projekt małżeństwa infantki z księciem pruskim Fryderykiem Ludwikiem Karolem. Działający w interesie Rosji i przeciwny reformom hetman Franciszek Ksawery Branicki liczył z kolei na jej ślub z wnukiem cesarzowej Katarzyny II. Czyli z księciem Konstantym Romanowem, późniejszym niesławnym namiestnikiem Królestwa Polskiego. Król Stanisław August Poniatowski myślał zaś o wydaniu księżniczki za mąż za swojego bratanka Stanisława. Nie przeszkadzał mu nawet fakt, iż potencjalny narzeczony dziewięciolatki jest od niej o niemal trzydzieści lat starszy.

Możliwość powrotu do władzy

Żaden z tych projektów małżeńskich nie doszedł jednak do skutku. Po upadku konstytucji w 1792 r. Maria Augusta Nepomucena straciła status polskiej infantki. Już w czasach zaborów doszło do zaręczyn księżniczki z księciem Asturii Ferdynandem (przyszłym królem Hiszpanii Ferdynandem VII) z dynastii Burbonów. Jednak najpóźniej w 1802 r. zostały one zerwane.

Idea powrotu Wettinów do władzy w Polsce odżyła w lipcu 1807 r. Wtedy na mocy pokoju w Tylży powstało zależne od Cesarstwa Francuzów (choć formalnie niepodległe) Księstwo Warszawskie. Nawiązując do postanowień Konstytucji 3 maja uznano, że władzę książęcą obejmie w nim ojciec Marii Augusty Nepomuceny, Fryderyk August I.

W konstytucji księstwa umieszczono zaś zapis: „Korona książęca warszawska jest dziedziczną w osobie króla saskiego, jego potomków, dziedziców i następców, podług porządku następstwa ustanowionego w domu saskim”. Porządek następstwa w Saksonii wykluczał co prawda dziedziczenie władzy przez kobiety. Jednak wśród mieszkańców Księstwa Warszawskiego panowało powszechne przekonanie, że w przyszłości infantka Maria Augusta Nepomucena i jej ewentualny małżonek przejmą władzę w Polsce.

Maria Augusta Nepomucena w literaturze

Postać infantki wspominana była zresztą w kilku utworach, które powstały na okoliczność przyjazdu Fryderyka Augusta I z żoną i córką do Warszawy 21 listopada 1807 r. Jednym z nich była napisana w językach hebrajskim, polskim, francuskim i niemieckim „Oda z okoliczności przybycia najjaśniejszego Fryderyka Augusta króla saskiego, książęcia warszawskiego”. Anonimowy żydowski autor tak pisał w niej o infantce:

„I ta, co na kształt bujnej i złotej jabłoni,
Co jest najdroższym szczepem rodzicielskiej dłoni,
Co dziś jak róża kwitnie w tym rajskim ogrodzie,
Co jest najdroższą perłą w słowiańskim narodzie,
Której kwiatu i miłe, i przyjemne wonie,
Nie w jednej wzbudza zakus królewskiej koronie,
Której dojrzały owoc uświetni świat cały,
Którą za następczynię Sarmaty obrały,
Co jej imię bez serca nie wymienią usta,
Niech równej pieczy dozna, Maria Augusta”.

Na temat Marii Augusty Nepomuceny pisał również literat Julian Ursyn Niemcewicz. „Królewna świeża, lecz nadto otyła. Tłustość ta szkodzi rysom twarzy, które, kształtne i szczupłe, gubią się w obfitości liców. Królewna posiada wszystkie przymioty umysłu i serca, jest przy tym grzeczna, dobra i wesoła” – wspominał polską infantkę w pamiętnikach.

Plany matrymonialne księżniczki

W latach 1807–1811 Maria Augusta Nepomucena czterokrotnie odwiedzała Księstwo Warszawskie. Za każdym razem zatrzymywała się z rodzicami na Zamku Królewskim. Chętnie brała udział w zamkowych balach, na których – jak wspominał oficer wojsk Księstwa Warszawskiego Prot Lelewel – „nawet mazura żwawo tańcowała, nie odmawiała swej ręki”.

W czasach Księstwa Warszawskiego znów pojawili się kandydaci do jej ręki, m.in. młodszy brat Napoleona Hieronim Bonaparte i cesarz Franciszek I Habsburg. Jednak księżniczka odrzucała kolejne matrymonialne propozycje. Wzdychała ponoć do księcia Józefa Poniatowskiego. Ten jednak wiódł kawalerski żywot bawidamka i ignorował niezbyt atrakcyjną Wettinównę. W szkicu poświęconym księciu historyk Kazimierz Rzewuski pisał, iż już w czasie ich pierwszego spotkania Maria Augusta Nepomucena „tajnym pociągiem serca zwracała się ku szlachetnej męskiej jego postaci”.

Tragiczna śmierć Poniatowskiego w wodach Elstery w 1813 r. położyła ostateczny kres złudnym nadziejom księżniczki. Powiadano, że po jego zgonie poprzysięgła sobie, że nigdy nie wyjdzie za mąż, mając w pamięci obraz ukochanego.

Dalsze życie i śmierć Marii Augusty Nepomuceny

Chociaż w 1815 r. Księstwo Warszawskie przestało istnieć, a władzę w nowo utworzonym Królestwie Polskim przejęli Romanowowie, księżniczka cały czas interesowała się losem Polaków. Po powstaniu listopadowym zaangażowała się w działalność filantropijną na rzecz polskiej emigracji w Dreźnie.

Dużym dramatem była dla niej śmierć w bliskim odstępie czasu obojga rodziców – Fryderyka Augusta I w 1827 r. i Marii Amalii Augusty rok później. W listopadzie 1828 r. „Gazeta Warszawska” informowała o zgonie jej matki, dodając, że „królewna Maria Augusta, córka, znosi ten cios z religijnym poddaniem się woli Boskiej”.

Po śmierci ojca infantka pozostała na zamku w Dreźnie, najwięcej uwagi poświęcając… hodowli kurcząt. „W Pillnitz i w Dreźnie ma swoje kurniki i książęcą ręką kokosze nasadza i pisklęta tuczy. Dobra by z niej gospodyni była” – pisała o niej Klementyna z Tańskich Hoffmanowa w swoim przewodniku „Drezno i jego okolice”.

Maria Augusta Nepomucena zmarła 14 marca 1863 r. w Dreźnie, w którym spędziła większą część swojego życia. Została pochowana w krypcie Wettinów w tamtejszej katedrze Świętej Trójcy.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.