Królowa Elżbieta Bośniaczka walczyła jak lwica o dobro swoich córek. Zamordowano ją na oczach jednej z nich

W tym artykule:

1. Elżbieta Bośniaczka – młodość
2. Królowa-skandalistka
3. Dzieci Elżbiety Bośniaczki
4. Polityka królowej
5. Walka o władzę na Węgrzech
6. Uduszona na oczach córki

Królowa Węgier i Polski Elżbieta Bośniaczka bardzo często pomijana jest w pocztach polskich królowych i księżnych lub zamieszcza się o niej jedynie krótką wzmiankę. Nigdy nie odwiedziła bowiem Królestwa Polskiego i nie została koronowana na polską królową (była nią tylko tytularnie). Sprawami związanymi z funkcjonowaniem kraju zainteresowała się dopiero, kiedy po śmierci króla Ludwika I ważyły się losy jej córek, Marii i Jadwigi Andegaweńskiej.

Zdecydowanie większą rolę odegrała natomiast w rozgrywkach politycznych na Węgrzech. Stanęła po stronie swojej córki Marii w jej walce o władzę z królem Neapolu Karolem III z Durazzo i jego stronnikami. Zaangażowanie monarchini w sprawę węgierskiej sukcesji miało zresztą dramatyczne konsekwencje i doprowadziło do jej tragicznej śmierci.

Elżbieta Bośniaczka – młodość

Elżbieta Bośniaczka urodziła się ok. 1340 r. jako jedyna córka bana Bośni Stefana II Kotromanicia i księżniczki gniewkowskiej Elżbiety z dynastii Piastów. Jeszcze w 1350 r. przebywała na dworze swojego ojca. Niedługo potem wzięła ją pod opiekę królowa Elżbieta Łokietkówna, wdowa po królu Węgier Karolu I Robercie i matka jego następcy, Ludwika I Wielkiego.

Bośniacka księżniczka znana była ze swojej nietuzinkowej urody. Nic więc dziwnego, że spodobała się węgierskiemu monarsze, który po przedwczesnej śmierci pierwszej żony Małgorzaty planował kolejne małżeństwo.

Królowa-skandalistka

Ślub króla Ludwika z Elżbietą odbył się 20 czerwca 1353 r. Węgierskie kroniki opisywały go jako zawarty w atmosferze wielkiego skandalu. Parę łączyło co prawda pokrewieństwo czwartego stopnia, lecz raczej nie to wzbudziło tak ogromne kontrowersje.

Część badaczy przypuszcza, że księżniczka w chwili ślubu była w ciąży. To tłumaczyłoby pośpiech nowożeńców, którzy nie czekali na dyspensę papieża Innocentego VI. Otrzymali ją dopiero 31 sierpnia 1353 r. Jeśli nawet Bośniaczka faktycznie spodziewała się dziecka, wkrótce po ślubie poroniła, a w kolejną ciążę zaszła dopiero siedemnaście lat później.

Nie byłby to zresztą jedyny skandal z udziałem Elżbiety. Kiedy wiele lat później zwiedzała kościół w Zadarze, pod wpływem nagłego impulsu postanowiła ukraść palec św. Symeona, który odłamała od reszty szczątków. Wkrótce pożałowała zresztą swojego czynu. Dostała silnych mdłości, co potraktowała jako karę z niebios. Ostatecznie nie tylko zwróciła relikwię kościołowi, ale też ufundowała srebrny sarkofag na szczątki świętego, który w 1380 r. wykonał mistrz Franciszek z Mediolanu.

Dzieci Elżbiety Bośniaczki

Chociaż królowa matka Elżbieta Łokietkówna odstąpiła synowej część swoich dóbr, Bośniaczka przez wiele lat żyła w cieniu wpływowej władczyni. W przeciwieństwie do niej nie angażowała się w międzynarodową politykę. Kiedy w listopadzie 1370 r. Ludwik został królem Polski, nie zdecydowała się na przyjazd do Krakowa i nigdy nie została koronowana na królową. Sam Andegaweńczyk interesował się zresztą przede wszystkim sprawami swojej ojczyzny. Powierzył władzę regencyjną Elżbiecie Łokietkównie, a sam powrócił na Węgry.

Kilka miesięcy wcześniej, w lipcu 1370 r. Bośniaczka wydała na świat swoje pierwsze dziecko, córkę Katarzynę (zmarłą w 1378 r.). Rok później na świat przyszła Maria, późniejsza królowa Węgier. A na początku 1374 r. Jadwiga Andegaweńska, która została królem Polski.

29 grudnia 1380 r. w Budzie zmarła teściowa Bośniaczki, a 10 września 1382 r. w Nagyszombat (obecnej Trnawie w Słowacji) jej mąż Ludwik. Monarchini rozpoczęła wówczas rządy regencyjne na Węgrzech w imieniu swojej małoletniej córki Marii, stając się najważniejszą postacią na węgierskim dworze.

Polityka królowej

28 stycznia 1383 r. w Grazu złożyła z kolei deklarację księciu austriackiemu Leopoldowi III Habsburgowi, że władzę w Polsce obejmą Jadwiga i jego syn Wilhelm, od 1378 r. zaręczony z królewną. Tymczasem wolą jej męża było, aby to Maria została polską królową, a Jadwiga węgierską.

Z czasem Elżbieta zaczęła też zmieniać decyzje swojego męża dotyczące przyszłych małżeństw ich dzieci. Choć jeszcze w lipcu 1385 r. potwierdziła układ z Leopoldem III, wkrótce wsparła pomysł ślubu Jadwigi z wielkim księciem litewskim Władysławem Jagiełłą. Miała również nadzieję, że uda jej się zerwać zaręczyny Marii z elektorem brandenburskim Zygmuntem Luksemburskim i wydać ją za mąż za królewicza francuskiego Ludwika Orleańskiego, który niegdyś był zaręczony z jej najstarszą córką Katarzyną.

Wiosną 1385 r. zmusiła Luksemburczyka do powrotu do Brandenburgii, lecz elektor zamierzał walczyć o swoją narzeczoną. We wrześniu 1385 r. oblegał zamek w Bratysławie, w którym przebywała Elżbieta i Maria, aby wymusić na Bośniaczce zgodę na ślub. W końcu królowa uległa i 15 września 1385 r. Andegawenka została żoną Luksemburczyka.

Walka o władzę na Węgrzech

Nie był to jednak koniec kłopotów Bośniaczki i jej córki. Znaczna część węgierskiego możnowładztwa, na czele z wpływowym magnatem Jánosem Horvátem, była bowiem przeciwna rządom Marii w kraju i wspierała pretensje do tronu jej kuzyna, króla Neapolu Karola III z Durazzo. W końcu w grudniu 1385 r. pozbawił on Andegawenkę tronu i został koronowany na króla jako Karol II w katedrze w Székesfehérvár. Bośniaczka i Maria brały co prawda udział w uroczystości i założyły nowemu władcy przysięgę wierności, lecz na znak protestu ubrały żałobne suknie.

Wdowa po królu Ludwiku nie miała jednak zamiaru patrzeć na upokorzenia, jakich zaznaje jej córka. Porozumiała się z zaufanym palatynem Mikołajem z Gary. Na jej zlecenie wraz z grupą sprzyjających Andegawence rycerzy ciężko ranił i pojmał Karola, który 24 lutego 1386 r. zmarł w więzieniu na skutek zakażenia krwi.

Po jego śmierci Maria ponownie objęła władzę na Węgrzech, a Elżbieta sprawowała w jej imieniu regencję. Musiała jednak liczyć się z tym, że zwolennicy króla Neapolu będą żądni zemsty za jego morderstwo i zaczną dążyć do osadzenia na tronie jego syna Władysława.

W obliczu zagrożenia ze strony wrogów politycznych, Bośniaczka i jej córka poprosiły o pomoc Zygmunta Luksemburskiego i jego brata, króla Czech Wacława IV. Spotkały się z nimi 12 maja 1386 r. w Győr. Nie kwapili się oni jednak do pomocy królowym, więc Elżbieta postanowiła porozumieć się z drugim zięciem Władysławem Jagiełłą. 9 czerwca 1386 r. królowe zawarły pakt z Jadwigą i Jagiełłą, w którym obie strony zobowiązały się do wzajemnej obrony przed wrogami. Wkrótce ze względu na napiętą sytuację w kraju schroniły się w posiadłości Mikołaja z Gary na południu Węgier.

25 lipca 1386 r. w pobliżu miasteczka Diakonova János Horvát i jego poplecznicy pojmali Elżbietę i Marię oraz zamordowali Mikołaja. Przyparta do muru Bośniaczka przyznała się wówczas do zaplanowania zamachu na życie Karola II, prosząc jednocześnie Horváta, by oszczędził jej córkę.

Uduszona na oczach córki

Elżbieta Bośniaczka i Maria Andegaweńska zostały uwięzione w zamku Novigrad nad Adriatykiem. Tam z niepokojem czekały na decyzję o swoim dalszym losie. Pod koniec 1386 r. ruszył im z pomocą Zygmunt Luksemburski, którego wspierały m.in. wojska weneckie, lecz na ratunek starszej królowej było już za późno.

W pierwszej połowie stycznia 1387 r. Bośniaczka została uduszona przez zwolenników Durazzów na oczach swojej córki Marii na zamku w Novigradzie. Jej zwłoki wywieszono na wieży, grożąc, że podobny los spotka Andegawenkę. Szczęśliwie Zygmunt Luksemburski zdążył uratować przynajmniej swoją żonę.

Pogrzeb Bośniaczki odbył się 9 lutego 1387 r. w kościele św. Chryzogona w Zadarze. W styczniu 1390 r. przeniesiono ciało do grobu jej męża Ludwika I w Székesfehérvárze.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.