Imhotep to pierwszy na świecie znany architekt. Kiedy żył i co o nim wiadomo?

W tym artykule:

1. Zawód architekta w starożytnym Egipcie
2. Kim był Imhotep?
3. Dzieło Imhotepa i jego znaczenie
4. Kult Imhotepa

Od czasów starożytnych poznajemy autorów najbardziej imponujących budowli. Pierwszym bardziej znanym architektem był Imhotep. Jego twórczość stała się bardzo ważna dla przyszłej tradycji budowlanej w starożytnym Egipcie. To właśnie on zapoczątkował wielkie monumentalne założenia. Po śmierci Imhotep sam stał się patronem uczonych i pisarzy. Starożytni Grecy utożsamiali go nawet z Asklepiosem. Jego kult trwał niemalże 2000 lat.

Zawód architekta w starożytnym Egipcie

W mitologii egipskiej bóg Ptah był patronem architektów. Miał on przy sobie doradców w postaci siedmiu innych boskich architektów. Sam zawód architekta również był uważany za szczególny. A to dlatego, że osoba uprawiająca go odpowiadała za budowle będące symbolem wiecznego trwania i nieśmiertelności.

Samych architektów czasem rzeźbiono. Wówczas ukazywano ich ze zwojem mierniczego sznura. Podobnie jak wiele innych zawodów w tamtym czasie, ten też zwyczajowo był dziedziczny. W starożytnym Egipcie architekt nosił tytuł „mistrza rzeczy tajemnych”.

Państwo faraonów było dobrze zbiurokratyzowane. Dzięki temu wiemy, że istniała zróżnicowana hierarchia wśród architektów. Ten o najniższym statusie w źródłach nazywany był np. „kierownikiem prac w świątyni”. Z kolei ten z najwyższym tytułem to „kierownik wszystkich prac”.

Wielki Sfinks i zagadka jego kształtu. Kluczową rolę w rzeźbieniu posągu odegrał wiatr

Wielki Sfinks na Płaskowyżu Giza obok piramidy Cheopsa to jedna z najbardziej znanych rzeźb starożytności. Naukowcy już wiedzą, dlaczego Egipcjanie zdecydowali się wykonać ten monument. Ok...

Kim był Imhotep?

Pierwszy sławny architekt, Imhotep, żył w czasach III dynastii, za panowania faraona Dżosera (2650 – 2600 r. p.n.e.). Jego imię tłumaczy się: „przychodzący w pokoju”. Pochodził on z Heliopolis i był synem architekta. Poza architekturą zajmował się też rzeźbiarstwem, produkcją kamiennych naczyń oraz administrowaniem. Przypisuje mu się również stworzenie podstaw egipskiej medycyny.

Z inskrypcji wiemy, że Imhotep był osobą ważną w polityce państwa. Piastował następujące stanowiska:

• Kanclerz Króla Dolnego Egiptu
• Pierwszy po królu Dolnego Egiptu
• Administrator Wielkiego Pałacu
• Dziedziczny książę
• Arcykapłan z Heliopolis

Imhotep był nie tylko pierwszym znanym architektem, ale też największym w całej historii Egiptu. Niespotykanym później faktem jest umieszczenie obok imienia króla także imienia Imhotepa na postumencie wielkiego królewskiego posągu. Było to najwyższe, niedostępne dla zwykłego śmiertelnika i jedyne wyróżnienie, jakie mógł uzyskać zwykły człowiek w stosunku do ubóstwionego króla.

Dzieło Imhotepa i jego znaczenie

Najważniejszym dziełem Imhotepa jest zespół grobowy faraona Dżesera (Dżosera). Znaczącą innowacją, którą wprowadził dopiero Imhotep, było zastąpienie nietrwałej cegły suszonej na cegły z kamienia. Materiał ten miał zapewnić nieśmiertelność postawionej budowli. Dzięki temu pisano później, że Imhotep odkrył sposób cięcia kamienia dla budowli monumentalnych.

Najbardziej reprezentatywnym elementem grobowca jest piramida schodkowa. Była to nowa forma, która symbolicznie nawiązywała do drogi do nieba. Prawdopodobnie odnosiło się to do symbolu bogini Maat. Jego przekaz głosił, że prawda i sprawiedliwość są jedyną drogą do nieba.

Kolejną nową rzeczą w architekturze, był rozdział właściwego grobowca króla od zespołu kultu grobowego. Zespół grobowy w Sakkarze był wzorowany na wcześniejszych założeniach, ale sam Imhotep dokonał też od siebie pewnych innowacji. Stworzył dekorację rzeźbiarską z kolumn na zwieńczeniach w postaci kwiatu lotosu, a także fryzy ozdobione przedstawieniami zwierząt.

Bardzo możliwe, że królewski architekt przeżył swojego patrona i zaczął pracować nad grobowcem dla następnego faraona, Sechemcheta. Miał to być kolejny kompleks zwieńczony podobną piramidą schodkową jak w przypadku grobowca Dżesera. Z pewnych powodów piramidy nigdy jednak nie dokończono. Sam faraon Sechemchet rządził zaledwie 6 lat.

Wykorzystanie cegły z kamienia i stworzenie nowej formy piramidy schodkowej nadało architekturze egipskiej nowy tor rozwoju. Szczytową formą tych zmian były późniejsze piramidy o regularnej formie.

Kult Imhotepa

Po śmierci pamięć o Imhotepie wzrosła i to do rangi boskiej. Już na przełomie Starego i Średniego Państwa był on postrzegany jako syn boga mądrości i boskiego architekta Ptaha. W późniejszych czasach Grecy i Rzymianie nazwali Imhotepa Imuthes. Utożsamili go w ten sposób z Asklepiosem, bogiem medycyny. Imhotep był opiekunem sztuki medycznej, patronem uczonych i pisarzy.

Oto niektóre miejsca kultu Imhotepa:

• Asklepion w Sakkarze,
• Deir el-Bahari,
• Deir el-Medina,
• Wyspa File,
• Krnak.

Źródła:

Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, 1996, Warszawa

Ernest Niemczyk 1997, Architekt w starożytnym Egipcie i Grecji. Cieśla – geometra – kapłan, Architectus, nr 1 - 2

Nasz ekspert

Stanisław Szklarek

Zamiłowanie do historii sztuki zaprowadziło go na studia archeologiczne. Zawsze chciał zgłębiać tajemnicze zjawiska kultury i dzielić się pasjonującą wiedzą. Uzależniony smakosz herbat i trochę przynudzający adorator architektury.