Hadrian, cesarz sprawiedliwy. Co wiemy o władcy Rzymu uznawanym za jednego z Pięciu Dobrych Cesarzy?

W tym artykule:

1. Rodzina i młodość Hadriana
2. Hadrian przejmuje władzę
3. Rządy Hadriana
4. Projekty budowlane
5. Związek Hadriana z Antinousem
6. Powstanie Bar-Kochby
7. Choroba i śmierć Hadriana

Był nie tylko wytrawnym żołnierzem, ale też poetą i miłośnikiem sztuki. Jego panowanie wyznacza szczyt Cesarstwa Rzymskiego, zwykle datowany na ok. 117 roku n.e.

Przyszły cesarz Rzymu urodził się 24 stycznia 76 roku n.e. jako Publius Aelius Hadrianus. Przyszedł na świat w założonym przez wodza Scypiona Afrykańskiego mieście Italica na terenie współczesnej Hiszpanii, będącej wówczas pod władaniem rzymskim. Italica była położona blisko dzisiejszej Sewilli.

Rodzina i młodość Hadriana

Był synem senatora Publiusa Aeliusa Hadrianusa Afera, ciotecznego brata cesarza Trajana, i Domicji Paulin. W domu rodzinnym otrzymał znakomite wykształcenie, które rozwijał przez resztę życia. Ojciec przyszłego cesarza zmarł, gdy Hadrian miał zaledwie 10 lat. Jednak pieczę nad nim przejął właśnie Trajan.

Kolumna Trajana w Rzymie. To symbol wielkiego zwycięstwa i jeden z ciekawszych zabytków stolicy Włoch

Kolumna Trajana została wybudowana w 113 roku n.e. Wznosi się 38 metrów ponad Rzymem i upamiętnia zwycięstwa cesarza nad starożytnymi Dakami. Jest ozdobiona spiralnym fryzem, na którym znaj...

Trajan był bezdzietny. Opieka, jaką otoczył młodego kuzyna dość szybko zaczęła sugerować, że to właśnie jego widzi jako swojego następcę. Pozycję Hadriana wzmocniło dodatkowo małżeństwo z Wibią Sabiną, wnuczką siostry Trajana.

Hadrian zdobywał doświadczenie cywilne i wojskowe, brał udział w wojnach z Dakami i z Partami. Jednak nie należał do grona najbliższych wojskowych współpracowników Trajana. Za to cieszył się przychylnością i poparciem Plotyny, żony Trajana. Plotyna lubiła młodego Hadriana i zachęcała go do poszukiwań literackich, zwłaszcza do zainteresowania się grecką poezją i kulturą. To również ona miała nakłonić cesarza, by usynowił Hadriana.

Zamiłowanie Hadriana do kultury helleńskiej było tak wielkie, że w młodości otrzymał przydomek Graeculus, co oznacza „mały, grecki chłopiec”. Podziw Hadriana dla kultury greckiej trwał przez całe jego panowanie. Nawet w dzisiejszych czasach Hadrian jest często błędnie identyfikowany jako Grek lub władca o greckim rodowodzie.

Hadrian przejmuje władzę

Trajan zginął podczas kampanii w Cylicji w 117 roku n.e.. Po śmierci wodza żona Trajana, Plotyna, podpisała dokumenty sukcesji, twierdząc, że Trajan na swojego następcę wybrał właśnie Hadriana. Uważa się, że to ona, a nie cesarz, była odpowiedzialna za ustanowienie Hadriana spadkobiercą Trajana. Jakkolwiek by nie było, wiadomo, że Trajan szanował Hadriana. Widział w nim swego następcę, nawet jeśli oficjalnie tak go nie tytułował.

Miało być to wynikiem sporu między cesarzem a Hadrianem. Sporu, jaki miał miejsce około 100 roku n.e. i dotyczył jednego z kochanków Trajana. Zarówno Trajan, jak i Hadrian byli homoseksualistami. Cesarz otaczał się wieloma młodymi mężczyznami. Zdaje się, że Hadrian jednego z nich próbował uwieść lub nawet uwiódł. Miało to wywołać rozdźwięk między nim a cesarzem.

Bliskie relacje Hadriana z wojskiem oznaczały, że natychmiast po śmierci Trajana otrzymał poparcie armii. Miało ono tak wielkie znaczenie, że nawet jeśli rzymski senat chciałby zakwestionować sukcesję Hadriana, to senatorowie mieli związane ręce.

Rządy Hadriana

Oddanie Hadriana armii rzymskiej najlepiej pokazuje fakt, że nawet jako cesarz spał i jadł wśród zwykłych żołnierzy. Jest też zwykle przedstawiany w stroju wojskowym, mimo że za jego panowania w cesarstwie panował względny pokój.

Hadrian został uznany za cesarza przez większość mieszkańców Rzymu i przez cały okres swych rządów był bardzo podziwiany i szanowany. Co prawda był nieobecny w Rzymie przez większą część swojego panowania, bo poza Wiecznym Miastem spędził 12 z 21 lat rządów.

Jednak o jego popularności jako cesarza najlepiej świadczy fakt, że w jego biografiach nie pojawia się żaden ślad nagany lub krytyki z tego powodu. Wcześniejsi władcy rzymscy, tacy jak Neron, byli ostro krytykowani za to, że spędzali znacznie mniej czasu z dala od miasta.

Stabilność imperium i rosnący dobrobyt pozwoliły Hadrianowi na luksus podróży do prowincji. Tam osobiście sprawdzał projekty, które zlecił w Rzymie. To właśnie przedsięwzięcia budowlane Hadriana stanowią jego najtrwalszą spuściznę.

Projekty budowlane

Odwiedził w 122 roku n.e. Brytanię. Nakazał zbudować długi obronny mur, mający zapobiec inwazji północnych Piktów. Zakładał miasta, wznosił pomniki, ulepszał drogi. Wzmacniał infrastrukturę prowincji na całym Półwyspie Bałkańskim, w Egipcie, Azji Mniejszej, Afryce Północnej i oczywiście w Grecji.

Odwiedził Grecję co najmniej dwa razy i został wtajemniczonym w misteria eleuzyjskie. Łuk Hadriana, zbudowany na jego cześć przez mieszkańców Aten w latach 131–132 roku n.e., honoruje cesarza jako założyciela miasta. Ateńczycy dodali do imienia Tezeusza, legendarnego założyciela miasta, imię Hadriana, by podziękować mu za postawienie wielkiej świątyni Zeusa.

Susza odsłoniła starożytny Most Nerona na rzece Tyber w Rzymie

Od wielu tygodni Włochy zmagają się z poważną suszą. Skutki tej klęski żywiołowej odczuwają wszyscy, a jej skalę pokazuje poziom na rzece Tyber w Rzymie.

W Rzymie Hadrian nakazał odbudowę zniszczonego w pożarze Panteonu i Forum Trajana. Sfinansował także budowę innych budynków, w tym łaźni rzymskich i licznych willi. Wiele z tych struktur przetrwało w nienaruszonym stanie przez wieki, niektóre nawet do XIX wieku n.e. Panteon, wciąż doskonale zachowany, może zwiedzać do dziś.

Po wizycie w Brytanii, której skutkiem była budowa Muru Hadriana, cesarz udał się do Azji Mniejszej. Konkretnie do regionu Bitynii, aby dokonać inspekcji odbudowy Nikomedii. Miasto zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi.

Związek Hadriana z Antinousem

To właśnie w Nikomedii lub w pobliskim Claudiopolis spotkał w 123 r n.e. młodego Antinousa, z którym nie rozstawał się przez kolejnych siedem lat. Antinous miał wówczas prawdopodobnie 13–15 lat, Hadrian 47. Ale związki między starszymi mężczyznami i młodymi chłopcami były dopuszczalne w kulturze rzymskiej, o ile obie strony wyraziły na nie zgodę.

Aby mieć chłopca bliżej, Hadrian zaaranżował przyjęcie go do prestiżowej szkoły z internatem w Rzymie. Kształciła ona młodych mężczyzn do życia na dworze. Jednak już dwa lata później Antinous zamieszkał w willi Hadriana i podróżował z nim po licznych prowincjach. W 130 roku wybrali się wspólnie na październikowe święto Ozyrysa do Egiptu.

Pod koniec święta doszło do tragedii. Antinous utonął w wodach Nilu. Niektórzy starożytni historycy, jak Kasjusz Dion, sugerują, że Antinous poświęcił swoje życie. Podobno chodziło o rytuał mający wyleczyć Hadriana z tajemniczej choroby, na którą cesarz cierpiał przez ostatnich kilka lat.

Hadrian kazał natychmiast ubóstwić Antinousa. Było to bezprecedensowe, ponieważ zwykle cesarz przedkładał sugestię senatowi, a ten ją zatwierdzał lub nie. Ale Hadrian był przekonany, że musi uczcić pamięć kochanka. Na brzegu Nilu nakazał wybudować na cześć Antinousa miasto Antinopolis.

Wokół młodego kochanka cesarza wyrósł kult, który szybko rozprzestrzenił się po prowincjach. Był czczony jako bóg uzdrawiania i współczucia. Jego zwolennicy wznosili jego posągi w świątyniach i sanktuariach w całym imperium. Kult Antinousa stał się tak popularny, że ponad 115 lat później rywalizował z chrześcijaństwem i dobrze ugruntowanym kultem Izydy.

Powstanie Bar-Kochby

Hadrian był człowiekiem wykształconym i obytym, a jego polityka była skoncentrowana na utrzymaniu pokoju. Jednak sam bywał mocno wybuchowy. Znany był z tego, że często tracił panowanie nad sobą w rozmowach z uczonymi, z którymi się nie zgadzał. Raz nawet przypadkowo oślepił sługę, gdy we wściekłości rzucił w niego rysikiem.

Ale dopiero w Jerozolimie Hadrian dał upust swemu temperamentowi na masową i tragiczną skalę. Doszło do tego w 132 roku n.e. Hadrian odwiedził Jerozolimę, która wciąż była w ruinie po pierwszej wojnie rzymsko-żydowskiej w latach 66–73 n.e.

Cesarz uznał, że odbuduje miasto według własnych projektów. W dodatku przemianował je na Aelia Capitolina Jupiter Capitolinus – na cześć siebie i króla rzymskich bogów. Kiedy na ruinach Świątyni Salomona zbudował świątynię Jowisza, ludność powstała. Przywódcą buntu był Szymon bar Kochba.

Drogi rzymskie wciąż mają duży wpływ na nasze życie. Jak to możliwe, skoro większości już nie ma?

Pierwsze drogi rzymskie wybudowano już w IV wieku p.n.e. Miały ułatwić przemieszczanie legionów i handel. Najnowsze badania wykazały, że starożytny system dróg ma duży związek ze wspó..

Straty rzymskie w tej kampanii były ogromne, ale straty żydowskie nie mniejsze. Do czasu stłumienia rebelii zginęło ponad pół miliona Żydów. Ponad 1000 miast i wsi zostało zniszczonych. Hadrian następnie wygnał pozostałych Żydów z regionu. Przemianował go na Syrię palestyńską, na cześć tradycyjnych wrogów narodu żydowskiego – Filistynów. Nakazał też publiczne spalenie Tory, dokonał egzekucji żydowskich uczonych i zakazał praktykowania i przestrzegania judaizmu.

Sposób, w jaki Hadrian poradził sobie z rewoltą Bar-Kochby, jest jedyną ewidentnie ciemną plamą na jego skądinąd godnych podziwu rządach. Jednak dokonał on swoich wyborów w oparciu o tradycyjną rzymską politykę radzenia sobie z buntami.

Choroba i śmierć Hadriana

Zdławienie powstania kosztowało go – dosłownie – wiele zdrowia. Schorowany powrócił do Rzymu. Zajął się pisaniem wierszy i sprawami administracyjnymi. Mianował Antoninusa Piusa swoim następcą pod warunkiem, że ten przyjmie młodego Marka Aureliusza (161–180 n.e.) jako swojego. Aureliusz natomiast będzie współrządził z Lucjuszem Verusem (161–169 n.e.), którego ojcem był adoptowany syn Hadriana.

Cesarz Hadrian zmarł w 138 roku n.e., prawdopodobnie na zawał serca. Miał wówczas 62 lata. Został pochowany najpierw w Puteoli, na terenie dawnej posiadłości Cycerona. Miało to być hołdem dla zamiłowania Hadriana do nauki.

Miejsce pochówku zmieniono, gdy Antoninus Pius ukończył wielki grób Hadriana w Rzymie w następnym roku. Wówczas ciało dobrego cesarza skremowano i pogrzebano je tam wraz z prochami jego żony i adoptowanego syna Lucjusza Aeliusza Cezara, ojca Lucjusza Verusa.

Antoninus Pius nakazał ubóstwienie Hadriana. Rozkazał również stawiać świątynie na cześć człowieka, który dał pokój wielkiemu imperium zbudowanemu na nieustannych podbojach.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.