Fryderyk II Hohenzollern był królem oświeconym. To on uczynił Prusy potęgą europejską

W tym artykule:

1. Kim był Fryderyk II Hohenzollern?
2. Małżeństwo z Elżbietą Krystyną Braunschweig-Wolfenbüttel-Bevern
3. Koronacja Fryderyka II
4. Fryderyk II jako król Prus
5. Król filozof

W Polsce był i zawsze będzie postrzegany jako pospolity grabieżca, który za cel wziął sobie prześladowanie polskości. Nic dziwnego, że tuż po II wojnie światowej jego pomniki w Bydgoszczy, Bytomiu i Wrocławiu zostały obalone. Na cokole, na którym wspierała się bytomska statua, postawiono później Syrenkę warszawską. Na rządy Fryderyka II Hohenzollerna warto jednak spojrzeć z szerszej perspektywy. Wówczas okaże się, że przydomek „Wielki” nie został mu nadany bez powodu.

Kim był Fryderyk II Hohenzollern?

Fryderyk Hohenzollern to najstarszy syn Fryderyka Wilhelma I Hohenzollerna i Zofii Doroty Hanowerskiej. Urodził się 24 stycznia 1712 roku w Berlinie. Decyzją swojego dziadka otrzymał imię Karol Fryderyk, na cześć cesarza Karola VI, jednak nigdy nie było ono używane.

Jako najstarszy męski potomek królewskiej pary, był naturalnym następcą pruskiego tronu. Jego ojciec, znany z pogardy do wszechstronnej edukacji i z zamiłowania do wojaczki, starał się wychowywać syna w iście koszarowym rygorze. Tymczasem Fryderyk już w dzieciństwie odkrył w sobie zamiłowanie do sztuki starożytnej, filozofii, muzyki, architektury i literatury francuskiej.

Stosunki z ojcem

Fryderyka Wilhelma I nazywano „królem żołnierzem”. Nie bez powodu, bo to właśnie on był twórcą militarnej potęgi Prus. O Fryderyku II mówiono „król filozof”. Już to dowodzi, jak daleko w tym przypadku padło jabłko od jabłoni. Sam młody Hohenzollern w jednym ze swoich poematów stwierdził, że jego ojciec uosabia ducha Sparty, a on – ducha Aten.

Przerwana edukacja

Jak przystało na następcę tronu, Fryderyk pobierał nauki prywatne, pod okiem guwernantów i guwernantek. Jedna z nich, pani de Rocoules, nauczył się języka francuskiego, którym miał posługiwać się w dorosłym życiu. Uczył się także między innymi greki, łaciny, retoryki, muzyki i poezji. Czyli dziedzin, którymi jawnie gardził jego ojciec. Chcąc wychować syna na godnego, w swoim mniemaniu, następcę, zakazał mu dalszej edukacji i zaostrzył „koszarowy” rygor. Podobno Fryderyk przez cały czas musiał nosić wojskowy mundur.

Próba ucieczki z Prus

Jako szesnastolatek nawiązał relację z Peterem Keithem, paziem na królewskim dworze. Nieco później blisko zaprzyjaźnił się z Hansem von Katte, starszym od niego o osiem lat porucznikiem pruskiej armii. Popadał w coraz głębszy konflikt z ojcem, w następstwie czego podjął decyzję o ucieczce z dworu.

W sierpniu 1730 roku postanowił opuścić Prusy wraz ze swoimi towarzyszami. Zamierzał uciec do Francji lub Anglii, jednak ojciec dowiedział się o jego planie. Z całej trójki zbiec zdołał jedynie Peter Keith. Książę Fryderyk i Hans von Katte zostali pojmani i osadzeni w pruskiej twierdzy Wesel. Król potraktował uciekinierów jak dezerterów. Rozpoczęło się śledztwo, a książę został osadzony w twierdzy w Kostrzynie nad Odrą.

Za dezercję i podejrzenie konfabulacji z Brytyjczykami groziła mu śmierć. Sąd wojskowy nie ośmielił się jednak wydać takiego wyroku. Takiego szczęścia nie miał jego towarzysz.

Egzekucja Hansa von Katte

Porucznik został oskarżony o zdradę i skazany na śmierć. Fryderyk Wilhelm kazał go ściąć. Jego syn miał być świadkiem egzekucji. Fryderyk nie mógł znieść potwornego widoku i zemdlał.

Małżeństwo z Elżbietą Krystyną Braunschweig-Wolfenbüttel-Bevern

W 1733 roku król zaaranżował małżeństwo swojego syna. Jak wynika ze świadectwa Woltera, który przebywał na dworze Fryderyka II, i z ustaleń historyków, następca tronu nie przejawiał zainteresowania kobietami. Zgodził się jednak na ślub z popieraną przez Austrię Elżbietą Krystyną Braunschweig-Wolfenbüttel-Bevern. Być może zrobił to, by załagodzić konflikt z ojcem, a być może dlatego, że po prostu nie miał innego wyjścia. Ślub odbył się 12 czerwca.

Nie ulega wątpliwości, że ich związek nie należał do udanych. Fryderyk tylko raz w roku widywał się ze swoją żoną. Para nie doczekała się potomstwa, co nie jest specjalnie zaskakujące. Xwłaszcza w kontekście informacji, według których małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane.

Koronacja Fryderyka II

Mimo że Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II różnili się jak dzień i noc, to gdy młody Hohenzollern objął pruski tron, okazało się, że coś jednak łączy obu monarchów. Mamy tu na myśli zdolności militarne i niepohamowaną chęć ekspansji.

Fryderyk Wilhelm I zmarł 31 maja 1740 roku. Następca tronu sam koronował się w Królewcu i przyjął hołd od wszystkich stanów. Przed ceremonią miał wypowiedzieć słowa: „Żadnych mi tu olejów”, co w praktyce oznaczało, że nie życzył sobie udziału kleru w koronacji.

Fryderyk II jako król Prus

W czasie swojego panowania Fryderyk II dwukrotnie powiększył terytorium Prus. Przeprowadził szeroko zakrojone reformy społeczne, ekonomiczne i administracyjne. Jako król wyznawał konsekwentną filozofię. W jego opinii, optymalną formą władzy były jednostkowe rządy oświeconego absoluty. Wyznawał pogląd, że władza jest dawana raz na zawsze, a władca nie musi przed nikim odpowiadać za swoje decyzje i czyny.

Tym przekonaniem de facto pozbawił poddanych praw wobec swojej godności, ale nie oznaczało to, że nie poczuwał się do żadnych obowiązków wobec nich. Przeciwnie, Fryderyk II był przekonany, że jako król jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem narodu. Sprawowanie rządów postrzegał jako swój moralny obowiązek. Sprawował władzę absolutną, ale celem swojej polityki uczynił dobrobyt obywateli.

Polityka wewnętrzna

Fryderyk II osobiście zajmował się najważniejszymi dla państwa sprawami, ale jednocześnie nie ignorował spraw pomniejszych. W czasie jego panowania urzędy i urzędnicy stali się narzędziem do wypełniania królewskiej woli. Nie dopuszczał przejawiania własnych poglądów i samowolnej interpretacji swoich poleceń. Gdy któryś z urzędników dopuścił się złamania tych zasad, w najlepszym wypadku groziło mu odsunięcie od urzędu. Jeżeli król uznał to za stosowne, niepokorny oficjel trafiał do twierdzy Spandau. Tak jak radca finansowy Zachariusz Urssinus, który dopuścił się krytyki systemu monopolu w obszarze soli, tytoniu i kawy.

Stanisław August Poniatowski to ostatni król Polski. Czy był zdrajcą i marionetką Rosji?

Stanisław August Poniatowski był władcą Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1764–1795 i ostatnim królem Polski. Jego postać do dziś wzbudza wiele kontrowersji. Jego panowanie było ...

Monarcha ingerował w każdy aspekt życia państwa, od rolnictwa, przez fiskalizm, sądownictwo i edukację, aż po wojskowość. Zawsze towarzyszyło temu przekonanie o słuszności podejmowanych decyzji. To czasami niosło ze sobą fatalne skutki, zwłaszcza że w czasie panowania Fryderyka II Prusy wpływały na całą Europę. Przykładem niech będą wydarzenia z 1763 roku. Wówczas załamał się europejski system bankowy i kredytowy, co pociągnęło za sobą wielki kryzys. Te wydarzenia były rezultatem malwersacji, których dopuszczał się Fryderyk II. Wieloletnie spekulacje finansowe, zmniejszanie zawartości kruszcu w monetach, fałszowanie monet i zalewnia nimi innych krajów, zwłaszcza Rzeczypospolitej – to wszystko finalnie doprowadziło do spadku ilości pieniądza w obiegu.

Polityka zagraniczna

W polityce zagranicznej wykazał się jako wytrawny dyplomata, ale i ryzykant. Fryderyk II dążył do rozbudowania potęgi Prus. Osiągał to poprzez układy i wojny. Całkowicie zerwał z zasadami legalizmu w polityce zewnętrznej. Jego celem był podbój, a najlepiej potwierdza to fakt, że Fryderyk II był jednym z inicjatorów rozbiorów Polski.

Król filozof

Fryderyk II, który już jako chłopiec pokochał wszelkie formy sztuki, także jako władca hołdował ideom oświecenia. Na swoim dworze gościł wielu wirtuozów muzyki, którzy koncertowali dla niego i udzielali mu lekcji gry na instrumentach. Z inicjatywy Hohenzollerna powstało wiele wspaniałych utworów muzyki kameralnej. W tym dzieło „Das musikalische Opfer”, które Jan Sebastian Bach skomponował po spotkaniu z królem w Poczdamie.

Pruski król był wieloletnim przyjacielem Woltera. Od 1750 do 1752 roku francuski pisarz był jego gościem w pałacu Sanssouci. Fryderyk II pozostawił po sobie ogromny dorobek utworów muzycznych, poezji i prozy, także historycznej. Jako pierwszy podjął się próby napisania historii Prus.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.