Ewolucja pieniądza: od pierwszych form płatniczych do cyfrowych transakcji

W tym artykule:

1. Pieniądz jako pośrednik wymiany
2. Podobizny słynnych władców chroniły przed fałszerstwem
3. Narodziny banknotów
4. Tempo rozwoju pieniądza było błyskawiczne

Początki historii pieniądza sięgają czasów pierwotnych, kiedy to pojęcie pieniądza nie istniało. Ludzie stosowali barter, czyli bezpośrednią wymianę towaru za towar. Jednak taka wymiana nie zawsze była sprawiedliwa, ponieważ często wymieniano produkty o nieporównywalnej wartości. Zorientowano się, że takie rozwiązanie jest niepraktyczne i posiada wiele wad.

Pieniądz jako pośrednik wymiany

Zaczęto więc szukać tzw. pośredników wymiany, czyli dóbr, które będą jednorodne, podzielne, trwałe i stosunkowo rzadko występujące. Takie wymagania spełniały skóry, zboże, sól, narzędzia, bydło i drogocenne kruszce. Towary te zaczęto stosować w roli powszechnego środka płatniczego. W Azji popularnym środkiem płatniczym były muszle.

Produkty konsumpcyjne możemy dziś określić mianem pierwszej formy pieniądza. Towary te cechowały się zadowalającą trwałością i w sposób swobodny można było je dzielić. Wszystkie te cechy wpłynęły na wykształcenie, późniejszą akceptację i stabilizację takiej formy płatniczej w społeczeństwach pierwotnych.

W trakcie rozwoju cywilizacji i gospodarki płacenie za produkty przy pomocy worków zboża, czy innych towarów konsumpcyjnych okazało się niepraktyczne i uciążliwe. Stale rosnący poziom produkcji i konsumpcji oraz szybko rozwijający się handel wykształciły potrzebę znalezienia środka płatniczego, który będzie łatwiejszy do transportu i rozliczeń.

Na kilka wieków przed naszą erą rolę pieniądza zaczęły pełnić metale. Na początku używano jedynie metali nieszlachetnych, takich jak żelazo, miedź i brąz. W późniejszym czasie formą pieniądza stały się metale szlachetne, czyli złoto i srebro, a czasem też platyna.

Wraz z rozwojem technologii i gospodarki pojawiły się kolejne formy pieniądza, takie jak pieniądz papierowy i elektroniczny. Dziś coraz częściej korzystamy z cyfrowych transakcji, a płacenie bezgotówkowe staje się coraz bardziej popularne. Jednak bez względu na formę, pieniądz pozostaje nieodłącznym elementem naszego życia i gospodarki.

Podobizny słynnych władców chroniły przed fałszerstwem

Takie rozwiązanie jednak również przyniosło pewne trudności. Metale nie zawsze były takich samych rozmiarów. Sztaby złota i srebra były zwykle zbyt duże i wartościowe, aby można było nimi zapłacić podczas jednej transakcji, a ich rozdrabnianie, dzielenie i ważenie było stanowczo zbyt czasochłonne. Metale rozdrabniano na mniejsze kawałki, w kształcie okrągłych lub spłaszczonych kulek. Podobnie jak w dzisiejszych czasach, również wówczas dochodziło do fałszerstw, polegających na przetapianiu metali z innymi surowcami i zmniejszaniu w ten sposób faktycznej ilości metalu szlachetnego w jednym kawałku. Aby temu zapobiec, na tych małych kuleczkach zaczęto bić pieczęcie i podobizny najwybitniejszych władców. Dzięki temu, posiadacz takich kulek metalu mógł mieć pewność co do ich wartości. W ten sposób powstały pierwsze pieniądze metalowe, zwane monetami, które zrewolucjonizowały proces wymiany handlowej.

Za twórców monet powszechnie uważani są Fenicjanie. Jednak najnowsze odkrycia archeologiczne nie potwierdzają tej tezy. Najstarsze znalezisko pochodzi z VII w. p.n.e. i nosi pieczęć złotnika z Efezu. Odnaleziono również monety wywodzące się z kręgu cywilizacji greckiej, również wytopione w tym samym stuleciu. Zarówno jedne, jak i drugie były bryłkami elektrum – w czasach starożytnych nazywano tak stop srebra i złota.

Monety kruszcowe z czasem również zaczęły sprawiać trudności. Produkcja monet ze srebra i złota była zbyt kosztowna, a ilość metali szlachetnych nie wystarczała do pełnego zaspokojenia istniejącego na rynku zapotrzebowania – szczególnie dotyczyło to krajów, które nie dysponowały naturalnymi złożami srebra i złota. Ponadto, przemieszczanie się z sakiewkami pełnymi monet było niewygodne i niebezpieczne.

W polskiej wsi odnaleziono skarb z XVII wieku. W środku 1000 monet Korony i Litwy

W miejscowości Zaniówka w województwie lubelskim doszło do niespodziewanego i przypadkowego odkrycia. Odnaleziono częściowo uszkodzony ceramiczny garnek, w którym znajdowały się koronne i ...

Narodziny banknotów

Swoje monety zaczęto zostawiać u złotników, którzy w zamian wystawiali kwity depozytowe, informujące o dokładnej ilości srebra lub złota, posiadanego przez okaziciela dokumentu. W ten sposób narodził się pieniądz papierowy – ludzie coraz częściej regulowali własne zobowiązania przy pomocy kwitów depozytowych.

Co ciekawe, swoje zasoby pieniężne pozostawione u złotnika można było oprocentować. Złotnicy zaczęli także emitować coraz więcej kwitów, które nie miały pokrycia w metalach szlachetnych. Takie dokumenty były potwierdzeniem zadłużenia wobec złotników, generującego odsetki, co stanowiło dla nich dodatkowy dochód. Już wtedy istniały substytuty dzisiejszej lokaty i pożyczki, a w konsekwencji złotnicy zostali bankierami.

Wprowadzenie rozporządzeń przez władze państwowe spowodowało, że banknoty stały się popularnym środkiem płatniczym. Pierwszym krajem, który wprowadził banknoty, były Chiny w X wieku. W Europie pojawiły się one dopiero w XVII wieku, kiedy to Szwecja zrezygnowała z kosztownych metali szlachetnych na rzecz tańszej miedzi. Miedziane monety okazały się nieporęczne, więc wymieniano je na kwity. Anglia była kolejnym krajem europejskim, który zdecydował się wprowadzić banknoty.

Tempo rozwoju pieniądza było błyskawiczne

Początki pieniądza sięgają czasów współczesnych, w których wykształciły się dwa rodzaje rachunków bankowych: na żądanie i terminowy. Obecnie funkcję tę pełnią rachunki rozliczeniowe, konta oszczędnościowe, lokaty terminowe i produkty strukturyzowane. Wraz z upływem czasu banki wprowadziły takie usługi, jak polecenie przelewu i czek, który umożliwiał wypłatę pieniędzy. Społeczeństwo zaczęło nabierać zaufania do pieniądza i instytucji bankowych.

Rozwój pieniądza doprowadził do powstania pieniądza elektronicznego i kryptowalut. Pieniądz elektroniczny polega na zapisie danych o rachunkach bankowych na wirtualnych nośnikach i kartach magnetycznych. Pozwala to na samodzielne zarządzanie finansami, wykonywanie szybkich przelewów i płacenie kartą w sklepach, zegarkami, telefonami i skanowaniem tęczówki oka. Gotówkę można wypłacić z bankomatów. Jednak gdyby wszyscy ludzie jednocześnie wypłacili swoje pieniądze z rachunków bankowych, obecna ilość banknotów i monet nie pokryłaby tego zapotrzebowania nawet w połowie.

Kryptowaluty powstały w odpowiedzi na niedogodności związane z pieniędzmi papierowymi i elektronicznymi, takimi jak uzależnienie od systemu bankowego, inflacja i kontrola organów państwa. W 2009 roku wynaleziono pierwszą kryptowalutę, Bitcoin, a od tego czasu powstało wiele innych kryptowalut. W coraz większej liczbie krajów stają się one legalnym środkiem płatniczym.

Nasz ekspert

Adam Węgłowski

Adam Węgłowski – dziennikarz i pisarz. Były redaktor naczelny magazynu „Focus Historia”, autor artykułów m.in. do „Przekroju”, „Ciekawostek historycznych”. Wydał serię kryminałów retro o detektywie Kamilu Kordzie, a także książki popularyzujące historię, w tym „Bardzo polską historię wszystkiego” oraz „Wieki bezwstydu”. Napisał też powieść „Czas mocy” oraz audioserial grozy „Pastor” – rozgrywający się na przełomie wieków XVII i XVIII w Prusach. W swoich rodzinnych stronach, na Mazurach, autor umiejscowił także powieści „Pruski lód ” oraz „Upierz”.