Cywilizacja mykeńska była dynamiczna i waleczna. W końcu jednak trafiła na silniejszego przeciwnika

W tym artykule:

1. Kiedy powstała cywilizacja mykeńska?
2. Czym charakteryzowała się cywilizacja mykeńska?
3. Jak wyglądało życie cywilizacji mykeńskiej?
4. Jaki był główny ośrodek cywilizacji mykeńskiej?
5. Co wynalazła cywilizacja mykeńska?
6. Architektura mykeńska
7. Kultura i religia cywilizacji mykeńskiej
8. Upadek kultury mykeńskiej

Warunki naturalne Grecji sprzyjały rozwojowi niezależnych od siebie cywilizacji. Obszary poprzecinane łańcuchami górskimi i wyspy izolowane od części kontynentalnej stwarzały doskonałe warunki osadnicze i obronne. W rezultacie w najdawniejszych czasach społeczeństwo greckie nie tworzyło zwartego organizmu państwowego. Składało się z cywilizacji, które zależnie od potrzeb utrzymywały stosunki gospodarcze lub prowadziły walki. Jedną z najpotężniejszych ówczesnych kultur basenu Morza Śródziemnego była cywilizacja mykeńska.

Kiedy powstała cywilizacja mykeńska?

Geneza kultury mykeńskiej jest pełna zakrętów i ślepych uliczek. Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia Mykeńczyków. Rzecz w tym, że współczesny stan wiedzy naukowej nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, która z nich jest właściwa.

Według najpopularniejszego poglądu, twórcami kultury mykeńskiej byli Achajowie, którzy w II tysiącleciu p.n.e. przybyli na obszar kontynentalnej Grecji najprawdopodobniej z Półwyspu Bałkańskiego. Po zdobyciu Tesalii, mieli zmieszać się z miejscową ludnością i stworzyć nową kulturę.

Cywilizacja mykeńska kształtowała się na obszarze Grecji kontynentalnej w epoce brązu, w latach 1700–1100 p.n.e. Okres największej potęgi Mykeńczyków przypada na lata 1450–1225 p.n.e. Podobnie jak w przypadku kultury minojskiej, przez długi czas wiedza naukowa na jej temat była znikoma. Świat nauki zdołał nieco bliżej poznać Mykeńczyków dopiero pod konie XIX stulecia, dzięki pracom wykopaliskowym prowadzonym przez niemieckiego archeologa Heinricha Schliemanna.

Czym charakteryzowała się cywilizacja mykeńska?

Zamieszkująca Kretę cywilizacja minojska była ludem pokojowym, który skupiał się na handlu, uprawie ziemi i hodowli bydła. W przeciwieństwie do nich, Grecy mykeńscy byli urodzonymi wojownikami. O wojowniczym usposobieniu Mykeńczyków świadczą nie tylko ich budowle – potężnie ufortyfikowane i gotowe na odparcie ataku wroga – ale także sztuka tego ludu. Nie brakuje w niej postaci wojów z pełnym uzbrojeniem, scen batalistycznych i przedstawiających polowania. Warto wspomnieć, że mykeńskie malowidła i rzeźby przedstawiają mężczyzn z brodą. W tamtych czasach był to symbol siły i agresji.

Wojowniczą naturę Mykeńczyków potwierdzają badania archeologiczne i niektóre źródła pisane. W czasach mykeńskich, na kontynentalnym obszarze Grecji dochodziło do walk o hegemonię. Mykeńczycy mieli też być najemnikami faraona, wspierając Egipt swoją flotą morską. Nie stronili też od agresji wobec ludów sąsiednich. W 1450 r. p.n.e. najechali Minojczyków i stopniowo zaczęli przejmować władzę na Krecie. Część historyków jest zdania, że militarne działania Greków kontynentalnych przyczyniły się też do zakończenia minojskiego okresu starych pałaców.

Pałac w Knossos: fakty i mity

Starożytny pałac w Knossos znajduje się na Krecie, nieopodal Heraklionu. Jest dziełem Minojczyków, twórców najstarszej cywilizacji w Europie.

Wypada jednak wspomnieć, że Mykeńczycy nie trudnili się wyłącznie walką. Nadmorskie położenie i rozwinięta żegluga dawały im możliwość odbywania wypraw kupieckich. Zależało im przede wszystkim na pozyskaniu złota, ale także cyny i miedzi, z których powstawał brąz służący do wytwarzania narzędzi i przede wszystkim oręża. Mykeńczycy handlowali z całym światem egejskim, a ich zasięg obejmował także inne rejony basenu Morza Śródziemnego. Ważnymi dla nich ośrodkami były m.in. Sycylia i Italia.

Jak wyglądało życie cywilizacji mykeńskiej?

Po wyparciu tubylczej ludności zamieszkujący kontynentalny obszar Grecji, Mykeńczycy zaczęli zakładać swoje państwa-miasta, wokół których koncentrowały się wioski. Osady te miały charakter samowystarczalny – chłopi sami wytwarzali żywność, potrzebne im narzędzia i odzienie.

Mykeńskie państwa-miasta zachowywały niezależność. Na czele każdego z nich stał władca noszący tytuł „wanaks”. Drugą osobą w mieście był „lawagetas”, czyli dowódca wojsk. Podlegli mu wojowie, wśród których było wielu przedstawicieli arystokratycznych rodów, znajdowali się w hierarchii tuż pod nim. Niżej od wojowników znajdowali się rzemieślnicy trudniący się wyrobem oręża, narzędzi, naczyń oraz ozdób i biżuterii ze złota i brązu. Najniższe warstwy mykeńskiego społeczeństwa stanowili chłopi i niewolnicy.

Ci drudzy świadczyli przymusową pracę na rzecz władcy i arystokracji. Jednak należy podkreślić, że chłopi także nie byli wolnymi ludźmi. Wynikało to z faktu, że cała ziemia znajdująca się w obrębie danego państwa-miasta znajdowała się w posiadaniu władcy. Chłop mógł ją uprawiać, ale w zamian był zobowiązany do składania daniny.

Budowle starożytnej Grecji – najważniejsze wzniesione obiekty. Gdzie można je zobaczyć?

Budowle starożytnej Grecji to bez wątpienia jedna z największych atrakcji tego niezwykle pięknego kraju. Które z nich należy uznać za najważniejsze? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem prezen...

„Wanaks” kontrolował każdy aspekt życia politycznego, społecznego i gospodarczego. W mykeńskim świecie nie było wolnych kupców, trudniących się handlem zewnętrznym. Handlować mogły jedynie osoby wyznaczone przez władcę, który decydował o wszystkich transakcjach. Mykeńskimi towarami eksportowymi były przede wszystkim wyroby ceramiczne, tkaniny i oliwa. Statki wyruszające na misje handlowe wracały obładowane cyną, miedzią, złotem i srebrem. Importowano także dobra luksusowe, przede wszystkim kość słoniową i bursztyn.

Jaki był główny ośrodek cywilizacji mykeńskiej?

Gdy Achajowie – najbardziej prawdopodobni twórcy cywilizacji mykeńskiej – przybyli na tereny kontynentalnej Grecji, zaczęli skutecznie wypierać ludy zamieszkujące te obszary. Na podbitych terenach zaczęli zakładać swoje państwa-miasta. Kraina Mykeńczyków – Argolida – obejmowała północno-wschodni obszar Półwyspu Peloponeskiego.

W odróżnieniu od Minojczyków, Mykeńczycy nie zdołali zbudować tak sprawnie działającego organizmu państwowego ze scentralizowaną strukturą. Jednak należy podkreślić, że jedno z miast zajmowało dominującą pozycję w mykeńskim świecie. Mowa o Mykenach – mieście, które według mitologicznego przekazu miało być założone przez Perseusza, syna Zeusa i królewny Danae, założyciela dynastii Perseidów.

O silnym wpływie Myken wspominał już Homer. Jego przekaz znalazł potwierdzenie w badaniach archeologicznych. Co zadecydowało o tym, że to właśnie Mykeny (którym cywilizacja mykeńska zawdzięcza swoją nazwę) zdołały wywrzeć najsilniejszy wpływ na pozostałe państwa-miasta mykeńskiej Grecji? Czynnikiem tym było nadmorskie położenie, które w dużej mierze ułatwiało organizację wypraw kupieckich. Handel w Mykenach kwitł niezwykle dynamicznie i w rezultacie miasto dość szybko stało się najbogatszym ośrodkiem Argolidy.

Co wynalazła cywilizacja mykeńska?

W przypadku cywilizacji mykeńskiej trudno mówić o oryginalnych pomysłach i rozwiązaniach. Należy bowiem wspomnieć, że w kwestii rzemiosła i sztuki Mykeńczycy znajdowali się pod silnym wpływem Minojczyków, od których zaczerpnęli najbardziej charakterystyczne wzorce. Zresztą, to samo dotyczy także kultury i w dużej części – organizacji państwa. Także pismo linearne B, którym Mykeńczycy posługiwali się w sprawach urzędowych, zostało opracowane na podstawie kreteńskiego pisma linearnego A.

Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

Naukowcy od lat próbują odczytać starożytne języki z Europy, Azji i Ameryki. Rozszyfrowanie tych tajemniczych systemów pisma może przynieść odpowiedzi na wiele pytań o antyczne cywilizacje.

Trzeba jednak podkreślić, że o ile minojskie inspiracje w dziedzinie mykeńskiego rzemiosła i sztuki są ewidentne, to nie można mówić tu o bezrefleksyjnym kopiowaniu. Swoje wyroby i dzieła dostosowywali do własnych potrzeb i stylu życia.

Architektura mykeńska

Minojskie inspiracje były widoczne nie tylko w obszarze sztuki użytkowej i zdobniczej, ale także w architekturze. Zarówno mykeńskie pałace, jak i domy, nawiązywały do obiektów wznoszonych na Krecie. Równocześnie w tym obszarze wystąpiły największe różnice między obiema kulturami.

Minojczycy nie zaprzątali sobie głowy wznoszeniem murów obronnych. Pałace Mykeńczyków, które – podobnie jak budowle świata kreteńskiego – pełniły funkcję siedziby władcy, ośrodka politycznego i gospodarczego, były otoczone masywnymi fortyfikacjami. Najbardziej charakterystycznym elementem ich architektury były tzw. mury cyklopowe, budowane z wielkich murów skalnych. Z kolei domy mykeńskie miały formę prostokątnych megaronów z paleniskiem w centralnej części.

Kultura i religia cywilizacji mykeńskiej

W kulturze mykeńskiej doskonale widoczny był kult walki. Jednym z najbardziej charakterystycznych wyrobów mykeńskich są statuetki przedstawiające wojowników. Na niektórych widoczne są hełmy zdobione rogami.

Religia mykeńska miała charakter politeistyczny. Już w ich świecie znane były niektóre bóstwa klasycznej religii greckiej, m.in. Hera, Dionizos, Atena i Artemida. Czcili też Zeusa, jednak wypada podkreślić, że w wierzeniach Mykeńczyków nie był on nadrzędnym bogiem. Tę pozycję zajmował Posejdon.

Upadek kultury mykeńskiej

Zmierzch kultury mykeńskiej nastąpił w wyników zewnętrznych najazdów. Ok. 1200 r. p.n.e. nastąpiła inwazja Ludów Morza – tajemniczej ludności nieznanego pochodzenia.

Ruiny Troi – jak doszło do ich odkrycia?

Przez wieki wojna trojańska traktowano była jako zwykła legenda. Zmienił to jeden zapaleniec: niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann. To on odkrył ruiny Troi.

W tym miejscu wypada wspomnieć, że to właśnie ta kwestia wskazuje na dość skromną wiedzę historyczną na temat Mykeńczyków. Niektórzy badacze wyrażają bowiem przekonanie, że Achajowie, którym powszechnie przypisuje się stworzenie kultury mykeńskiej, w praktyce byli przedstawicielami właśnie Ludów Morza. A z mykeńską ludnością Grecji kontynentalnej zmieszali się dopiero w schyłkowym okresie istnienia tej cywilizacji.

Osłabieni wrogimi najazdami Mykeńczycy stali się łatwym celem dla plemienia Dorów, którzy najechali ich ziemie w 1100 r. p.n.e. To zapoczątkowało wewnętrzne konflikty między mykeńskimi państwami-miastami, które przybrały niespotykany wcześniej rozmiar. W Grecji mykeńskiej rozpoczął się wielki kryzys, a miejscowa ludność zaczęła osiedlać się na innych ziemiach, m.in. na Cyprze.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.