To od niej zaczęła się kultura europejska. Cywilizacja minojska powstała ponad 5 tys. lat temu

W tym artykule:

1. Kiedy powstała cywilizacja minojska?
2. Czym charakteryzowała się cywilizacja minojska?
3. Jak wyglądało życie cywilizacji minojskiej?
4. Architektura minojska
5. Co wynalazła cywilizacja minojska?
6. Kultura i religia cywilizacji minojskiej
7. Upadek kultury minojskiej

Choć o pałacach na Krecie opowiadał już Homer, kultura minojska przez długi czas pozostawała jedynie w sferze mitów. Na temat cywilizacji rozwijającej się na Krecie nie zachowały się praktycznie żadne rzetelne źródła pisane. To sprawiło, że Minojczycy na długie lata zostali pogrzebani w odmętach historii. Dopiero badania przeprowadzone na początku XX wieku przez Arthura Evansa potwierdziły słowa pierwszego znanego z imienia poety i niektóre opowieści zapisane w mitach.

Kiedy powstała cywilizacja minojska?

Minojczycy, których nazwa pochodzi od króla Minosa, przybyli na Kretę z południowo-zachodniej Anatolii, gdzie dziś rozpościera się terytorium południowo-zachodniej Turcji. Jedna z najpotężniejszych starożytnych cywilizacji basenu Morza Śródziemnego zaczęła kształtować się w greckiej epoce brązu, ok. 3000 r. p.n.e.

Wyniki badań naukowych udowadniają, że ślady początków osadnictwa na Krecie pochodzą sprzed 9 tys. lat. Najstarsze grupy ludzkie zamieszkujące wyspę nie były jednak w stanie stworzyć zgranego organizmu państwowego. Ich osadnictwo miało charakter głównie sezonowy.

Budowle starożytnej Grecji – najważniejsze wzniesione obiekty. Gdzie można je zobaczyć?

 

Budowle starożytnej Grecji to bez wątpienia jedna z największych atrakcji tego niezwykle pięknego kraju. Które z nich należy uznać za najważniejsze? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem prezen...

Dopiero migranci z Anatolii opracowali koncepcję budowy trwałych domostw, które później przekształciły się w potężne państwa-miasta. Wraz z ich przybyciem, na wyspie pojawiła się znajomość zaawansowanych technik obróbki gliny i wypalania naczyń ceramicznych, a także znajomość obróbki metali. Wraz z nastaniem ery Minojczyków, ukształtowała się kultura kreteńska.

Czym charakteryzowała się cywilizacja minojska?

Zdaniem badaczy, cywilizacja minojska nie należała do wojowniczych ludów, nastawionych na podbój terenów sąsiednich. Wskazuje na to wiele czynników:

• stanowiska archeologiczne na Krecie ujawniły tylko niewielką ilość oręża,
• wokół kreteńskich państw-miast nie wznoszono masywnych murów obronnych,
• w sztuce minojskiej nie występują sceny batalistyczne.

Pokojowa cywilizacja skupiała się przede wszystkim na handlu, nie tylko z kontynentalną częścią Grecji i wyspami Morza Egejskiego, ale także z Bliskim Wschodem. To właśnie od bardziej rozwiniętych bliskowschodnich ludów przejmowali sztukę i technologię, dzięki czemu Minojczycy stali się najbardziej rozwiniętym ludem w basenie Morza Śródziemnego. Pod ich wpływami znalazła się choćby cywilizacja mykeńska (zasiedlająca kontynentalną Grecję).

Jak wyglądało życie cywilizacji minojskiej?

Mieszkańcy minojskiej Krety trudnili się przede wszystkim rolnictwem i hodowlą zwierząt. Początki tej kultury przypadają na grecką epokę brązu, więc kamienne narzędzia porzucili na rzecz bardziej funkcjonalnych i trwałych sprzętów z metalu.

Rzecz w tym, że wyspa była uboga w surowce naturalne, więc Minojczycy musieli pozyskiwać metale z bardziej odległych zakątków starożytnego świata. To sprawiło, że na Krecie zaczęły rozwijać się dwie ważne dziedziny: żegluga i handel. Nadwyżki produkcji rolnej wymieniano na cynę, miedź i metale szlachetne.

W początkowej fazie istnienia cywilizacji minojskiej, kreteńskie społeczeństwo przyjęło ustrój rodowo-plemienny. Z czasem władza zaczęła koncentrować się w rękach jednostek – królów, którzy rządzili minojskimi państwami-miastami. Przez długi czas sądzono, że Minojczycy od początku tworzyli zwarty organizm polityczny. Dziś wiemy, że było inaczej.

Z badań prof. Krzysztofa Nowickiego z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie wynika, że przez długi czas kreteńskie państwa-miasta były jednostkami niezależnymi, które funkcjonowały obok siebie w pokoju. Po ok. tysiącu lat wspólnego istnienia rozpoczęły walkę o hegemonię, w której zatriumfowała grupa rządząca w Knossos. Zdaniem prof. Nowickiego, właśnie wtedy rozpoczęła się wewnętrzna unifikacja Krety, a zasięg górskich sanktuariów z Knossos – symbolicznych miejsc władzy – zaczął rozprzestrzeniać się na pozostałe obszary wyspy.

Co warte podkreślenia, w społeczeństwie minojskim najprawdopodobniej nie obowiązywał absolutny kult władcy. Wiele cywilizacji Bliskiego Wschodu czciło swoich królów niczym bogów. U Minojczyków nie występowały takie zwyczaje. Potwierdzać ma to fakt, że właściwie żadne malowidła minojskie nie przedstawiają władców.

Architektura minojska

Na podstawie badań znalezisk archeologicznych, naukowcy wyróżnili trzy główne okresy w periodyzacji dziejów minojskiej Krety, które dzielą się na mniejsze jednostki:

• okres wczesnominojski (WM) – trwający od 3100 do 2650 r. p.n.e. z podziałem na jednostki EM I (3100–2650 r. p.n.e.), EM IIA (2650–2400 r. p.n.e.), EM IIB (2400–2150 r. p.n.e.) i EM III (2150–2000 r. p.n.e.);
• okres średniominojski (ŚM) – trwający od 2000 do 1600 r. p.n.e. z podziałem na jednostki MM IA (2000–1925 r. p.n.e.), MM IB (1925–1850 r. p.n.e.), MM II (1850–1675 r. p.n.e.), MM IIIA (1675–1630 r. p.n.e.) i MM IIIB (1630–1600 r. p.n.e.);
• okres póznominojski (PM) – trwający od 1600 do 1100 r. p.n.e. z podziałem na jednostki LM IA (1600–1500 r. p.n.e.), LM IB (1500–1450 r. p.n.e.), LM II (1450–1400 r. p.n.e.), LM IIIA1 (1400–1365 r. p.n.e.), LM IIIA2 (1365–1330 r. p.n.e.), LM IIIB1 (1330–1225 r. p.n.e.), LM IIIB2 (1225–1220 r. p.n.e.) i LM IIIC (1200–1100 r. p.n.e.).

5 największych zagadek świata. Czy kiedykolwiek uda nam się je rozwiązać?

 

Naukowcy od lat próbują rozwiązać największe tajemnice świata. Odkrycie niewyjaśnionych zjawisk i zagadek ludzkości mogłoby rzucić nowe światło na współczesną naukę, a nawet zmieni...

Obok funkcjonuje także tzw. podział pałacowy, w którym periodyzacja opiera się o fazy istnienia pałaców wznoszonych na minojskiej Krecie. Ta klasyfikacja uwzględnia 5 okresów:

• okres przedpałacowy – od EM I do MM IA;
• okres starszych pałaców – od MM IA do MM II;
• okres młodszych pałaców – od MM IIIA do LM IB;
• okres późnopałacowy – od LM II do LM IIIA,
• okres popałacowy – od LM IIIB do LM IIIC.

W okresie przedpałacowym nie istniały jeszcze państwa-miasta w formie, w jakiej występowały w czasie największego rozwoju cywilizacji minojskiej. Minojczycy budowali wówczas osady składające się z prostokątnych domów, wznoszonych na kamiennej podbudówce z suszonej cegły. Co warte podkreślenia, poszczególne domostwa niemal przylegały do siebie i w ten sposób tworzyły zwartą osadę.

W okresie starszych pałaców powstały otwarte miasta minojskie: Knossos, Hagia, Fajstos, Gurnia i Malia. Wtedy też zaczęły powstawać okazałe pałace – najbardziej charakterystyczne elementy starożytnej architektury kreteńskiej. Budowle te były przede wszystkim siedzibą władców i centrami życia politycznego, ale także warsztatami rzemieślników, magazynami żywności i składami surowców. Wokół pałaców wznoszono domostwa wysokich rangą urzędników. Były to piętrowe wille z balkonami.

Trend wznoszenia reprezentacyjnych budowli, stanowiących społeczne, gospodarcze i polityczne centrum kreteńskich państw-miast, był kontynuowany także w okresie młodszych pałaców. W tym czasie nastąpiły istotne zmiany w zdobnictwie. Na ścianach zaczęły pojawiać się duże freski, znacznie większe niż wcześniej (inspirowane malarstwem egipskim).

Cechą charakterystyczną wszystkich minojskich pałaców jest brak fortyfikacji obronnych. Mogło to wynikać z pokojowego stylu życia Minojczyków. Pokojowego jak na czasy starożytne, bo przecież minojskie państwa-miasta początkowo prowadziły ze sobą walki, a w swojej historii musiały mierzyć się także z zewnętrznymi wrogami. Jednak badacze nie mają wątpliwości, że w epoce brązu to właśnie Kreta dominowała na morzu. Mieszkańcy wyspy mogli więc czuć się względnie bezpiecznie.

Liczne komnaty były rozmieszczone na kilku kondygnacjach. Okazałe zabudowania otaczały dziedziniec centralny. Do pałacowych wnętrz prowadziło kilka wejść. Przynajmniej jedno było zaopatrzone w schody, które nie spełniały wyłącznie funkcji komunikacyjnej. Mogły też być wykorzystywane jako widownia, z której podziwiano przedstawienia lub igrzyska.

Co wynalazła cywilizacja minojska?

Minojczycy byli ludem nad wyraz praktycznym, o czym świadczą wprowadzane przez nich innowacje. Ich pałace i domostwa miały dostęp do wody, były zaopatrzone w kanalizację. Ciekawostką architektoniczną były kanały wentylacyjne, które w gorącym klimacie znacząco poprawiały komfort mieszkańców.

Handel był ważnym elementem minojskiej gospodarki. Żeby usprawnić proces wymiany towarów, Minojczycy opracowali system miar i wag, w którym korzystali z krążków o określonej wadze i miedzianych wlewków.

Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

 

Naukowcy od lat próbują odczytać starożytne języki z Europy, Azji i Ameryki. Rozszyfrowanie tych tajemniczych systemów pisma może przynieść odpowiedzi na wiele pytań o antyczne cywilizacje.

Nie można nie wspomnieć, że mieszkańcy minojskiej Krety potrafili posługiwać się kilkoma rodzajami pisma. Najprawdopodobniej na podstawie kreteńskiego pisma hieroglificznego opracowali bardziej złożone pismo linearne A, na podstawie którego Mykeńczycy stworzyli pismo linearne B.

Kultura i religia cywilizacji minojskiej

Minojczycy byli pobożnym ludem. W centrum ich religijnego świata znajdowała się bogini płodności i urodzaju. Oddawali cześć swoim bóstwom w skalnych grotach, a od czasu dominacji władców Knossos – w górskich sanktuariach. Sanktuaria były miejscami symbolicznymi, w których nie wznoszono trwałych budowli. Wyjątkami są najstarsze z nich, m.in. sanktuarium na górze Juktas. Zwyczajowo składano tam wota w formie glinianych naczyń i figurek.

Bóstwo płodności i urodzaju było przedstawiane jako kobieta odziana w tradycyjny minojski strój. Wyrafinowana forma ubioru wyraźnie wskazuje, że w kulturze minojskiej ważne były wrażenia estetyczne.

Upadek kultury minojskiej

Upadek cywilizacji minojskiej miał charakter stopniowy i przyczyniło się do tego kilka czynników. Ok. 1600 roku p.n.e. nastąpił wybuch wulkanu na wyspie Santoryn. Ten kataklizm pociągnął za sobą kolejne – trzęsienia ziemi, tsunami, opad popiołów wulkanicznych i pożary. Należy jednak podkreślić, że czynniki naturalne były zaledwie wstępem do upadku Minojczyków.

Ok. 1450 r. p.n.e. osłabioną kataklizmem wyspę najechali Achajowie. Doszło do starcia, którego dowodami są ślady ogromnych zniszczeń pałaców i ośrodków administracyjnych. Zwyciężyli Grecy z kontynentu, którzy stopniowo zaczęli przejmować władzę na Krecie. Gdy ok. 1200 r. p.n.e. państwa mykeńskie zaczęły się rozpadać, rozpoczął się ostateczny zmierzch kultury minojskiej.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.