Piramidy schodkowe, okrutne rytuały i krwawe wojny. Z czym jeszcze kojarzy nam się cywilizacja Majów?

W tym artykule:

1. Kim byli Majowie?
2. Jak żyli Majowie?
3. Co budowali Majowie?
4. Osiągnięcia Majów
5. Rytuały Majów
6. Dlaczego cywilizacja Majów upadła?
7. Pozostałe ciekawostki o cywilizacji Majów

Pierwsze cywilizacje prekolumbijskie pojawiły się w Ameryce na długo przed tym, zanim mieszkańcy Starego Kontynentu przybyli do Nowego Świata. Każda z nich wpłynęła na swój sposób na obecną Mezoamerykę, ale należy podkreślić, że większość nie zdołała stworzyć zorganizowanych struktur. Zdaniem naukowców, największy wpływ na ówczesny świat wywarły trzy wielkie kręgi kulturowe: cywilizacja Azteków, cywilizacja Inków i oczywiście cywilizacja Majów.

Kim byli Majowie?

Mówiąc o Majach, na myśli trzeba mieć cywilizację stworzoną przez ludy indiańskie porozumiewające się językami z rodziny maja. W starożytnych czasach zamieszkiwali półwysep Jukatan, zachodni Honduras, Gwatemalę i Belize. To główny obszar ich występowania, jednak należy podkreślić, że majańskie pozostałości odkryto także w Salwadorze.

Na tak rozległym terenie powstało wiele państw-miast. Wymieniając te, które wyróżniają się najwybitniejszą architekturą, należy wskazać na 8 stanowisk:

Majowie – mistrzowie budowania cywilizacji... z niczego

Kolejna część cyklu: Siedem wrót do chwały

• Calakmul,
• El Mirador,
• Tikal,
• Copan,
• Chichen Itza,
• Uxmal,
• Palenque,
• Yaxchilan.

Majowie pojawili się w Mezoameryce ok. 1200 r. p.n.e. Zmierzch tej cywilizacji nastał w 1542 r. n.e. Uwzględniając zmiany, jakie na przestrzeni lat zachodziły w obszarze kultury majańskiej i ważne wydarzenia dziejowe, historię tej cywilizacji należy dzielić 4 okresy:

• okres preklasyczny (od 2000 r. p.n.e. do 250 r. n.e.),
• okres klasyczny (od 250 r. n.e. do 950 r. n.e.),
• okres poklasyczny (od 950 r. n.e. do 1539 r. n.e.)
• okres konkwisty (od 1511 r. n.e. do 1697 r. n.e.).

Jak żyli Majowie?

Majowie zamieszkiwali państwa-miasta, które nie tworzyły jednolitego aparatu państwowego z centralnym systemem władzy. W każdym mieście funkcjonowały podstawowe jednostki społeczne, nazywane klanami. Tworzyły je wspólnoty sąsiedzkie korzystające ze wspólnej ziemi, na której wydzielano indywidualne działki. Każdy klan miał swojego naczelnika, który sprawował władzę za pośrednictwem miejskich urzędników. Głową państwa był władca (tron był dziedziczony), a jego prawą ręką – arcykapłan.

Klany stanowiły najniższą warstwę społeczną w majańskich miastach. Nad nimi plasowali się wolni właściciele ziemscy i wojowie. Jeszcze wyższe miejsce w hierarchii zajmowali dowódcy wojsk i kapłani, a najwyższe – arystokracja.

Majowie trudnili się przede wszystkim pracą na roli. Uprawiali kukurydzę i bób. Wykorzystywali przy tym technikę wypaleniskową, potrafili też też tworzyć systemy irygacji. W historii zapisali się także jako zręczni rzemieślnicy. Potrafili wytwarzać przedmioty z kamienia, gliniane i ceramiczne naczynia i tkaniny. Osiągnęli wysoki kunszt w dziedzinie produkcji ozdób.

Co budowali Majowie?

Najbardziej charakterystycznym składnikiem kultury Majów była ich architektura. W miastach zamieszkiwanych przez tą niezwykłą cywilizację powstawały wysokie piramidy schodkowe, na szczycie których (na najwyższej platformie/tarasie) znajdowała się świątynia.

Bomba zegarowa i królestwo umarłych. Zagadki i tajemnice Majów

Tuż za miastem Cancún naukowcy znaleźli nowe wejście do krainy cieni Majów.

We wszystkich częściach majańskiego imperium można zaobserwować dość spójny styl architektoniczny, jednak należy podkreślić, że niektóre cechy poszczególnych budowli wykazywały sporą różnorodność. W tym miejscu należy wskazać choćby na kąt nachylenia ścian piramid. Obiekty wzniesione w Chichen Itza są niezbyt strome, ale piramidy w Tikal charakteryzują się znacznie większym kątem nachylenia.

Większość obiektów powstawała na planie kwadratu, ale także ta cecha nie może być rozpatrywana jako obowiązująca w świecie majów cecha architektoniczna. W Coba odkryto piramidę wzniesioną na planie koła, z kolei w Uxmal powstał prostokątny obiekt, którego krótsze boki mają półkolisty kształt.

Osiągnięcia Majów

Nie ulega wątpliwości, że wspaniałe świątynie i pałace należą do największych osiągnięć cywilizacji Majów. Należy jednak podkreślić, że na tej liście należy umieścić także inne dokonania.

Majowie stworzyli własne pismo. Początkowo do zapisu używali hieroglifów, nieco później wdrożyli pismo sylabiczne i głoskowe.

Mieli wybitne osiągnięcia w dziedzinie astronomii. Potrafili obliczyć czas obrotu Księżyca, ustalić czas wystąpienia zaćmienia Słońca i poprawnie obliczyć długość roku słonecznego. W majańskich miastach powstawały obserwatoria astronomiczne.

Na podstawie nabytej wiedzy (i wiedzy zaczerpniętej od innych ludów) opracowali własny kalendarz. Opierał się o sprzężenie cyklu rytualnego (260-dniowego) i słonecznego (365-dniowego).

Nie można nie wspomnieć, że osiągnięcia Majów dotyczą także matematyki. Przedstawiciele tej cywilizacji znali cyfrę 0 i opracowali dwudziestkowy system zapisu matematycznego.

Rytuały Majów

Kultura Majów miała też ciemne strony. Najważniejszym rytuałem religijnym tej cywilizacji było składanie ofiar z ludzi. Majowie wierzyli, że zobowiązuje ich do tego pakt zawarty między bogami a ludźmi. Istoty demoniczne miały być przychylne ludzkiej rasie tylko wtedy, gdy były karmione krwawymi ofiarami.

Naukowcy przebadali pozostałości ogromnej cywilizacji Majów. Rozwijała się w Gwatemali w tysiącleciu przed naszą erą

Z pomocą lidaru udało się dokładnie zbadać obszar w Gwatemali, na którym 3–2 tys. lat temu rozkwitała potężna cywilizacja Majów. Jak się okazuje, potrafiła ona zarządzać dużym skup...

Warto jednak wspomnieć, że we wczesnych przekazach nie występują żadne krwawe obrzędy z udziałem ludzi. Te pojawiły się w majańskiej obyczajowości dopiero później, można więc domniemywać, że nastąpiło to, gdy Majowie zostali podbici przez inne plemiona. Należy jednak podkreślić, że w odróżnieniu od niektórych cywilizacji prekolumbijskiego świata, Majowie nie praktykowali kanibalizmu.

Dlaczego cywilizacja Majów upadła?

Okres schyłkowy cywilizacji Majów nastąpił zanim konkwistadorzy przybyli do Nowego Świata. Wielu naukowców wyraża przekonanie, że za upadek cywilizacji Majów odpowiadały zmiany klimatyczne. Przedłużające się okresy suszy skutkowały nieurodzajem. Spadek obfitości plonów był przyczyną ograniczenia majańskich wpływów politycznych. Mówiąc wprost, podległe im ludy zaczynały się buntować, czego efektem była dezintegracja społeczna. Kolejnym rezultatem spadku plonów była klęska głodu.

Niedawno pojawiły się dowody, które mogą wskazywać, że wbrew popularnemu poglądowi przyczyną upadku Majów nie były susze, a prowadzone przez nich działania wojenne. Badacze przez długi czas sądzili, że cywilizacja majańska była dość pokojowa (jak na prekolumbijskie standardy). Mieli prowadzić rytualne wojny, których celem było zmuszenie wrogiej dynastii do poddaństwa lub wymuszenie okupu, ale ludność zamieszkująca atakowane osady miała na tym nie cierpieć. Jako najbardziej krwawy okres w dziejach Majów wskazywano czas wielkiej suszy.

W 2019 roku badacze z Służby Geologicznej USA i Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkley trafili na dowód, który wyraźnie sugeruje, że działania wojenne Majów miały charakter krwawy, brutalny i niszczycielski nie tylko pod koniec istnienia cywilizacji, ale właściwie od samego początku, nawet w szczytowym okresie jej rozwoju. Dowód, o którym mowa, został ujawniony w północnej Gwatemali. To 2-centymetrowa warstwa sadzy na dnie jeziora Laguna Ek'Naab.

Znalezisko ma dowodzić wystąpienia wielkiego pożaru miasta Witzna i jego okolic, przy czym należy podkreślić, że zdaniem naukowców ogień nie rozpętał się w sposób naturalny. Znalezisko jest datowane na ok. 700 r. n.e. Wiążąc tę datę z zabytkami pisanymi, należy stwierdzić, że barbarzyńskiego aktu dopuścili się właśnie Majowie.

Dokładne badania udowodniły, że wszystkie ruiny miasta noszą ślady pożaru. To odkrycie zestawione z wcześniejszymi znaleziskami (w postaci masowych grobów i fortyfikacji) pozwala przypuszczać, że Majowie nie mieli wiele wspólnego z pokojową cywilizacją, za jaką byli uważani wcześniej.

Czy wyniszczające wojny, prowadzone według strategii spalonej ziemi, rzeczywiście były faktyczną przyczyną upadku cywilizacji Majów? Ta kwestia wciąż pozostaje otwarta, jednak wydaje się być wysoce prawdopodobna.

Pozostałe ciekawostki o cywilizacji Majów

Na koniec prezentujemy kilka intrygujących ciekawostek o cywilizacji Majów.

Dlaczego Majowie wwiercali w zęby drogocenne klejnoty? Naukowcy odkryli, że nie tylko dla wyglądu

Przyozdabianie zębów cennymi kamieniami szlachetnymi było powszechną praktyką wśród starożytnych Majów. Najnowsze badania wykazały jednak, że w tej praktyce nie chodziło jedynie o ładn...

1. Prace archeologiczne w Teotihucan udowodniły, że w momencie poświęcenia świątyni Quetzalcoatla złożono ponad 200-osobową ofiarę.
2. Liczba ciał w poszczególnych grobach wskazuje na związek ofiary z kalendarzem, ze stronami świata i z poziomami światów, niebiańskiego i ziemskiego.
3. Podstawowy system, na którym Majowie oparli swój kalendarz, obowiązywał w całym regionie już od V w. p.n.e.
4. Majowie potrafili zapisywać nawet złożone wyrazy, wykorzystując w tym celu zasadę rebusu.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.