Córka Mieszka I była królową czterech państw. Jej historia obrosła legendą

W tym artykule:

1. Tajemnicza córka Mieszka I
2. Kim była córka Mieszka I, która została panią Skandynawii
3. Zagadka imienia
4. Z Gniezna do Londynu
5. Dlaczego królowa wróciła do Polski
6. Dumna, ale nie Piastówna

Ironią losu polską księżniczkę, która była władczynią czterech państw, znamy wyłącznie z przekazów zagranicznych kronikarzy. Nie wspomina o niej Gall Anonim. Nie zna jej Wincenty Kadłubek. Wzmianki o niej próżno też szukać u Jana Długosza.

Tajemnicza córka Mieszka I

Najstarsze wiadomości o Mieszkównie pochodzą ze źródeł niemieckich. Przede wszystkim od współczesnego jej kronikarza Thietmara z Merseburga, którego wiarygodności nie sposób podważyć. W skandynawskich sagach królewskich postać polskiej księżniczki została z kolei zepchnięta na drugi plan. A na głównym pojawiła się pochodząca ze Szwecji Sygryda Storrada, czyli Dumna. Kobieta znana jest z tego, że swoimi intrygami miała doprowadzić do bitwy morskiej pod Svold. To w tym starciu władcy Danii i Szwecji stanęli przeciw królowi Norwegii.

Dziś trudno oddzielić prawdę od fikcji oraz historyczną córkę Mieszka I od legendarnej Sygrydy. Nie ulega jednak wątpliwości, że Piastówna nadal pobudza wyobraźnię nie tylko historyków, ale i pisarzy. Świadczy o tym choćby wydana w 2016 r. powieść Elżbiety Cherezińskiej „Harda”.

Kim była córka Mieszka I, która została panią Skandynawii

Córka Mieszka I dała początek wielu mitom. Nie ulega jednak wątpliwości, że była postacią historyczną. Thietmar z Merseburga w spisanej w latach 1012–1018 kronice wspominał, że kobieta była żoną króla Danii Swena Widłobrodego oraz matką jego synów, Haralda i Kanuta. Inny niemiecki dziejopis Adam z Bremy w swojej kronice z ok. 1075 r. dodawał z kolei, że król Swen Widłobrody poślubił wdowę po królu Szwecji Eryku Zwycięskim i matkę króla Olafa Skötkonunga. Doczekał się z nią syna Kanuta. W załączonym do kroniki scholionie pojawia się zaś wzmianka, że Eryk ożenił się z córką lub siostrą króla Polski Bolesława Chrobrego.

Sytuację komplikują jednak źródła skandynawskie, w szczególności zaś informacje zawarte w sagach królewskich. Począwszy od XII wieku pojawia się w nich bowiem postać Sygrydy Dumnej, córki szwedzkiego wodza Skoglara Toste’a. To właśnie ona, a nie Piastówna, miała być żoną Eryka Zwycięskiego, a następnie Swena Widłobrodego.

Nie sposób wymienić wszystkich hipotez, które stawiali historycy na przestrzeni lat, próbując pogodzić ze sobą sprzeczne przekazy źródeł. Oswald Balzer w wydanej w 1895 r. „Genealogii Piastów” odrzucił małżeństwo Swena z córka Skoglara Toste’a i uznał imię Sygryda za skandynawskie miano Mieszkówny. Dawniejsi szwedzcy badacze odrzucali przekaz o Szwedce Sygrydzie jako fałszywy. Z czasem jednak coraz częściej zaczęli uznawać ją za postać historyczną.

Teorie poszczególnych historyków przytoczył w 2004 r. genealog Rafał T. Prinke w swoim artykule „Świętosława, Sygryda, Gunhilda. Tożsamość córki Mieszka I i jej skandynawskie związki”. Sam doszedł do wniosku, że najpierw Swen Widłobrody ożenił się z córką Mieszka I, z którą doczekał się synów Haralda i Kanuta oraz córki Świętosławy. Następnie zaś z Sygrydą, wdową po Eryku Zwycięskim, z którą miał córkę Estrydę. Badacz ten odrzucił więc identyfikację Piastówny z żoną Eryka. Z tym jednak nie zgodził się historyk Jakub Morawiec, który przychyla się do zdania, że Sygryda była postacią legendarną,

Zagadka imienia

Kontrowersje wśród badaczy budzi też imię księżniczki. W dawniejszej literaturze nazywano ją najczęściej Sygrydą Świętosławą. Uważano, że odpowiednio pierwsze z tych imion za skandynawskie, przyjęte po ślubie, drugie zaś za słowiańskie. Hipotezę, jakoby córka Mieszka miała na imię Świętosława, jako pierwszy wysunął w 1900 r. duński historyk Johannes Steenstrup. Z czasem zakorzeniła się ona w polskiej historiografii.

Jako że księżniczka miała ze związku ze Swenem córkę Świętosławę, uznał on, że otrzymała je ona na cześć matki. Rafał T. Prinke zauważył jednak, że w tradycji skandynawskiej nie nadawano dzieciom imion osób żyjących. Sam stwierdził z kolei, że piastowska księżniczka nosiła najprawdopodobniej imię Gunhilda. Pod takim bowiem imieniem żona Swena Widłobrodego wystąpiła w sadze o Olafie Tryggvasonie z ok. 1190 r., w której błędnie nazwano ją córką króla Winlandii Burysława. Jakub Morawiec uważa z kolei, że imię córki Mieszka I nie jest możliwe do ustalenia. Zaś hipotezy o imionach Gunhilda i Świętosława odrzuca jako nieweryfikowalne.

Z Gniezna do Londynu

Przyszła piastowska królowa czterech państw przyszła na świat najprawdopodobniej między 968 a 972 r. lub między 980 a 984 r. Nie ma pewności, która z żon Mieszka I była jej matką. Większość badaczy skłania się ku tezie, że była córką czeskiej księżniczki Dobrawy. Chociaż według Rafała T. Prinkego stanowiła owoc małżeństwa Mieszka I z margrabianką Odą.

Jeśli faktycznie była żoną króla Szwecji Eryka Zwycięskiego, jak twierdził Adam z Bremy, to małżeństwo to zostało zawarte w 983 lub 984 r. Z małżeństwa tego pochodził syn Olaf Skötkonung oraz najprawdopodobniej córka Holmfryda, żona norweskiego jarla Swena Haakonsona. Badacze uważają, że mariaż ten miał na celu umocnienie władzy Mieszka I na Pomorzu Zachodnim i był wymierzony przeciw Danii. Według przekazu Adama z Bremy, którego wiarygodność bywa kwestionowana, ok. 990 r. Eryk Zwycięski wygnał Swena Widłobrodego z Danii i przejął rządy w tym kraju. Nie było mu jednak dane długo cieszyć się władzą, ponieważ już w 995 r. zmarł. Swen objął wówczas z powrotem panowanie w swojej ojczyźnie i zapewne jeszcze w tym samym roku poślubił wdowę po Eryku.

Swen Widłobrody i Mieszkówna doczekali się co najmniej trojga dzieci:

• króla Danii Haralda II,
• król Danii, Norwegii i Anglii Kanuta I Wielkiego,
• córki Świętosławy, zapewne żony księcia słowiańskiego Wyrtgeorna,
• być może córką pary była też Estryda, żona jarla Ulfa Torgilssona i matka króla Danii Swena Estrydsena.

Kilka lat po ślubie, zapewne ok. 1000 r., Piastówna została oddalona przez męża i wróciła do Polski, gdzie władzę po śmierci jej ojca Mieszka I przejął Bolesław Chrobry. „Wygnana przez męża na długi okres czasu, wiele musiała ona znosić wraz z innymi przykrości” – pisał o Mieszkównie Thietmar z Merseburga. O tym, że po rozstaniu ze Swenem Widłobrodym księżniczka udała się do „kraju Słowian”, wspomina z kolei utwór „Encomium Emmae Reginae” („Pochwała królowej Emmy”) z ok. 1042 r. Tam też można przeczytać, że jej synowie Harald i Kanut po śmierci ojca w 1014 r. sprowadzili ją z powrotem do Danii.

Dlaczego w Ameryce nie mówi się po arabsku? Jeden z powodów zaskoczył historyków

Islamscy zdobywcy byli nie tylko świetnymi żołnierzami, ale i zręcznymi żeglarzami. Dysponowali mapami i instrumentami nawigacyjnymi umożliwiającymi dalekie podróże. Jednak to nie oni skol...

Dlaczego królowa wróciła do Polski

Nie są znane dokładne powody oddalenia córki Mieszka I przez Swena Widłobrodego. Niewykluczone, że porzucił on córkę Mieszka I dla innej kobiety. Być może – jak sądzi Rafał T. Prinke – dla córki Skoglara Toste’a Sygrydy. Jakub Morawiec uważa jednak, że przyczyną rozstania mogły być ambicje Piastówny, która chciała utrzymać swoją wysoką pozycję i wpływać na decyzje polityczne męża.

W 1000 r., zapewne tuż po wygnaniu małżonki, Swen objął władzę w Norwegii, a w grudniu 1013 r., pięć tygodni przed śmiercią, został koronowany na króla Anglii. Po powrocie do Danii piastowska królowa wróciła do łask i stała się dużym wsparciem dla swojego syna Kanuta I, który pod koniec 1016 r. przejął władzę w Anglii. Możliwe, że Mieszkówna łagodziła spory pomiędzy rywalizującymi ze sobą o władzę w Danii Haraldem i Kanutem.

Historycy przypuszczają, że kiedy Kanut został królem Anglii, sprowadził swoją matkę i siostrę Świętosławę do Londynu. Dodatkowo Jakub Morawiec sugeruje, że to właśnie córka Mieszka I występowała jako „pani” w anonimowym poemacie „Liðsmannaflokkr” o działaniach armii duńskiej w latach 1015–1016. W utworze tym „pani” została przedstawiona jako kobieta inteligentna i urodziwa, odgrywająca dużą rolę w decyzjach politycznych podejmowanych przez syna.

Utwór ten kończy się słowami: „Każdego dnia drzwi Hogniego [tarcza] były zabarwione krwią, [tam] gdzie byliśmy na wyprawie z królem; teraz, gdy ciężkie walki ostatnio zostały stoczone, możemy osiąść, pani, w pięknym Londynie”. Zapewne więc to właśnie w owym pięknym mieście piastowska księżniczka zakończyła swoje burzliwe życie.

Dumna, ale nie Piastówna

Dawniejsza literatura, która łączyła córkę Mieszka I z Sygrydą Dumną, często przypisywała Piastównie przekazy sag dotyczące legendarnej córki Skoglara Toste’a. M.in. informacje z sagi o Olafie Trygvassonie z ok. 1190 r. i „Fagrskinny” z 1225 r. dotyczące jej relacji z królem Norwegii Olafem Tryggvasonem.

Autorzy tych utworów wspominali, że Sygryda odmówiła Olafowi ręki, ponieważ wymagał od niej przyjęcia chrześcijaństwa, i w odpowiedzi norweski władca spoliczkował ją rękawicą. Zniewaga ta miała tak rozsierdzić Sygrydę, że po ślubie ze Swenem Widłobrodym zaczęła snuć intrygi przeciw Olafowi. W konsekwencji doprowadziły one w 1000 r. do bitwy morskiej pod Svold, w której Swen Widłobrody i syn Sygrydy Olaf Skötkonung pokonali Olafa I Tryggvasona. W czasie starcia zwanego bitwą trzech królów norweski monarcha wpadł do wody i utonął, a jego ciała nigdy nie odnaleziono.

To właśnie przekazy pochodzących z XII i XIII wieku skandynawskich sag królewskich skłoniły szwedzkich badaczy, a następnie Rafała T. Prinkego do wysunięcia tezy o dwóch małżeństwach Swena Widłobrodego – z Gunhildą Mieszkówną i Sygrydą Dumną. W większości z nich pojawia się bowiem wzmianka, że wdową po Eryku Zwycięskim była Szwedka Sygryda, a nie córka Mieszka I. W „Fagrskinnie” zaś podano dodatkowo, iż córka Swena Estryda „miała tego samego ojca, co stary Kanut król Anglii, i tę samą matkę, co Olaf Szwedzki”.

Pojawia się jednak pytanie, czy można ufać sagom, które często łączyły fakty historyczne z fikcyjnymi zdarzeniami i postaciami, a także były pełne błędów chronologicznych i rzeczowych. Jedno jest pewne: czarna legenda dotyczy wyłącznie szwedzkiej Sygrydy. Polska księżniczka była zaś niezaprzeczalnie matką króla Kanuta I Wielkiego.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.