Archeologia czasów kolonialnych w XIX-wiecznym Egipcie. Dewastacje i rabunki zabytków były „normą”

W tym artykule:

1. Fascynacja Egiptem w XIX wieku
2. Pierwsze wykopaliska archeologiczne w Egipcie
3. Początek współczesnej egiptologii

Od XVIII w. w Europie wzrastało stale zainteresowanie innymi kulturami i cywilizacjami. W okresie nowożytnym majętne osoby nierzadko gromadziły kolekcje staroci i antyków. Specjalną salą przeznaczoną do tego był tzw. gabinet osobliwości.

Zamorskie kolonie przyciągały europejskich badaczy, chcących dokonać wielkich odkryć. Wielu z nich ścigało się o skarby i artefakty, często zabierając je siłą ze sobą. Z tych powodów czasy kolonializmu, obok pierwszych rzeczowych archeologów, obfitowały w wielu szukających zysku i rozgłosu „odkrywców”.

Fascynacja Egiptem w XIX wieku

Rok 1748 r. często uznaje się za kamień milowy w odniesieniu do fascynacji antykiem. Rozpoczęto wtedy „prace archeologiczne”, których celem było odsłonięcie ruin rzymskiego miasta. Niecałe 20 lat później okazało się, że to miasto to Pompeje. Wykopaliska te odbiły się echem w całej Europie i przyciągały wielu miłośników sztuki.

Sztuka starożytnego Egiptu - cenne rzeźby, malarstwo i architektura

Sztuka starożytnego Egiptu należy do najbardziej charakterystycznych. Jak rozwijała się kultura i sztuka starożytnego Egiptu? Które skarby Nilu warto zobaczyć na własne oczy?

Od końca XVIII w. coraz szerszą popularność zdobywała też kultura egipska. Dużą rolę odegrała przy tym wyprawa Napoleona Bonaparte do Egiptu z 1798 r. Na wojnę z Mamelukami Francuzi wysłali również pokaźną ekipę ponad stu młodych uczonych wraz z asystentami (średnia wiekowa wynosiła ok. 23 lata). Sfinansowano również instrumenty badawcze, w tym nowoczesne balony. Wszystko po to, aby opisać dokładniej kraj faraonów.

Do czasu ewakuacji Francuzów z Egiptu w 1801 r. zdobyto mnóstwo informacji, a także wywieziono dużo znalezisk. Z jednej strony pozyskana wiedza posłużyła wielu innym uczonym. Rozwinęła się egiptologia i spopularyzowano modę na wzory egipskie. Z drugiej strony rozwinęła się praktyka wywózki zabytków z Egiptu czy handel zabytkami.

Pierwsze wykopaliska archeologiczne w Egipcie

W pierwszej połowie XIX w. władcą Egiptu był pasza Muhammad Ali, który bardzo rozwinął kraj gospodarczo. Z drugiej strony zarzuca mu się rozdawnictwo egipskich zabytków jako podarków dla krajów Zachodu. W tamtym czasie ważną rolę w badaniach w Egipcie odgrywał konsul brytyjski Henry Salt.

Salt był mianowicie sponsorem wielu wypraw i wykopalisk w Egipcie, m.in. w Tebach i Abu Simbel. Najbardziej znane stały się kolekcje Salta, których zgromadził on aż trzy. Zawierały one znane znaleziska i zasiliły europejskie magazyny. Dwie z nich sprzedano British Museum, a najcenniejsza trafiła do Luwru.

Współpracownikiem Salta był m.in. Giovanni Batista Belzoni, włoski siłacz, cyrkowiec, podróżnik i szkicownik. Od 1815 r. realizował on wiele akcji poszukiwawczych. Wywiózł on posąg Ramzesa II z Ramasseum, odkrył Abu Simbel, badał Karnak, zlokalizował Berenike nad Morzem Czerwonym.

Metody Belzoniego trudno uznać za naukowe z dzisiejszego punktu widzenia. W praktykach wykopaliskowych stosowano materiały pirotechniczne. Wykopaliska przypominały bardziej akcje poszukiwawcze. Popularną praktyką było również naznaczanie zabytków, np. poprzez rycie nazwiska odkrywcy na powierzchni murów, posągów itp. Z drugiej strony, sporządzone przez niego rysunki dokumentacyjne stały się bezcenne z punktu widzenia naukowego.

Początek współczesnej egiptologii

Badania podobne do tych, które prowadził Belzoni, organizowali inni znawcy Egiptu i poszukiwacze skarbów. Jednym ze sławniejszych był Bernardino Drovetti. Odkryte przez niego artefakty i kolekcje również sprzedano do europejskich muzeów.

Pod koniec XIX w. metody archeologiczne zaczęły się powoli zmieniać. Pojawili się badacze, którzy wprowadzili pionierskie rozwiązania, tworząc podstawy współczesnej egiptologii. Najważniejsi twórcy współczesnej archeologii Egiptu:

• William Matthew Flinders Petrie,
• Howard Carter,
• Gertrude Caton Thompson.

Pierwszy z wymienionych badaczy pochodził ze znanej rodziny. Kształcił się w domu i znał biegle sześć języków. Od 1880 r. czynnie działał w Egipcie jako inwentaryzator zabytków. Później zaczął prowadzić wykopaliska m.in. w Tanis, Fajum, Luksorze. Petrie zrewolucjonizował archeologię przez wprowadzenie tzw. metody seriacji oraz stały nadzór przy wykopaliskach.

Klątwa Tutanchamona miała zabijać ludzi. Jak było naprawdę?

Klątwa Tutanchamona przed laty fascynowała ludzi na całym świecie. Szybko okazało się jednak, że w legendzie jest wiele nieścisłości.

Howard Carter stał się chyba najbardziej znanym archeologiem na świecie. Już jako 17-letni chłopak związał się z ekspedycją w Egipcie jako rysownik. Choć Carter nigdy nie uzyskał formalnego wykształcenia, to uczył się praktyki i pobierał nauki od Petriego. Z czasem sam zaczął prowadzić badania.

W 1922 r. miało miejsce jego największe odkrycie – odnalezienie grobowca Tutanchamona. Dokumentacja i przenoszenie zabytków odbywało się z jak największą pieczołowitością, w odróżnieniu od starych, bardziej inwazyjnych metod. Prace przy eksploracji grobowca trwały aż do 1932 r.

Gertrude Thompson działała aktywnie w Egipcie od 1920 r. Była ona pierwszą badaczką, którą bardziej interesował okres prehistoryczny. Prowadziła ona prace m. in. w Hemamieh i Fajum. Od 1928 r. zainteresowała się Wielkim Zimbabwe.

Stała się ona pierwszą kobietą jako przewodnicząca Prehistoric Society. Jej badania i publikacje były pierwszymi kompendiami wiedzy na temat Egiptu przed epoką faraonów.

Źródła:

• Kazimierz Michałowski, Nie tylko piramidy. Sztuka dawnego Egiptu
• Magazyn Lente