Antinoopolis to miasto zbudowane ku czci cesarskiego kochanka. Jaki los je spotkał?

W tym artykule:

1. Śmierć Antinousa
2. Antinoopolis – grecka enklawa w Egipcie
3. Architektura Antinoopolis
4. Miasto pod piaskiem i badania archeologiczne
5. Cenne znaleziska

Podczas podróży po rzymskich prowincjach cesarz Hadrian odwiedził Egipt w okresie 130–131 r. Towarzyszył mu wielki orszak z cesarzową Sabiną i jego ulubieńcem Antinousem. Był to młody Grek, przyjaciel oraz kochanek Hadriana.

Śmierć Antinousa

Po wizycie w Aleksandrii orszak skierował się w górę Nilu. W trakcie rejsu po rzece miało właśnie dojść do nieszczęścia. Umarł Antinous, który nie skończył jeszcze 19 lat. Przyczyny tego zdarzenia są nieznane. Wiadomo jednak, że Hadrian popadł w głęboką rozpacz.

Po tym zdarzeniu, by upamiętnić miejsce śmierci kochanka, cesarz założył 30 października 130 r. nowe miasto – Antinoopolis. Imię zmarłego zostało wyniesione do rangi boskiego herosa. Sam Hadrian wznosił świątynie na jego cześć, a nawet organizował igrzyska.

Antinoopolis – grecka enklawa w Egipcie

Egipt został podbity najpierw przez Aleksandra Wielkiego w 332 r. p.n.e., a potem przez Oktawiana Augusta w 30 r. p.n.e. Jednak kultura grecka (hellenistyczna) nie przyjęła się aż tak mocno w życiu codziennym Egipcjan.

Faraonowie Egiptu. Poznaj władców wielkiej cywilizacji

Wznosili niebosiężne piramidy i wspaniałe świątynie. Podbili dużą część Bliskiego Wschodu i Nubię, czyli dzisiejszy Sudan. Kim byli faraonowie Egiptu - królowie kraju położonego nad N...

Wpływy kultury egipskiej były silnie akcentowane jeszcze w czasach Ptolemeuszy. Cesarz Hadrian miał jednak plany wywarcia silniejszej presji na hellenizację swojego imperium. Antinoopolis miało być kolejnym greckim polis w Egipcie. Z tym, że miało ono przede wszystkim propagować grecką kulturę.

Władza w mieście również miała charakter zbliżony do greckiego polis. Mieszkańcami stały się osoby o raczej wyższym statusie społecznym. Edukacja w ówczesnych gimnazjach produkowała elity, identyfikujące się z kulturą hellenistyczną.

Sam Hadrian mocno zachęcał do osiedlenia się w nowym mieście poprzez zwolnienia z wielu podatków. W pismach urzędowych mieszkańcy nazywali się „Nowymi Grekami”.

Architektura Antinoopolis

Miasto było poświęcone Antinousowi. Znajdowało się tam wiele świątyń czy kapliczek poświęconych właśnie jego imieniu. W mieście powstały też typowe budowle o cechach grecko-rzymskich:

• łaźnie publiczne,
• teatr,
• świątynie,
• gimnazjon,
• portyki z kolumnadami,
• hipodrom.

Miasto otoczone było murem. Plan miasta miał typową siatkę ulic przebiegających prostopadle. Główne ulice flankowane były portykami z kolumnadą w stylu doryckim. Domy zbudowane były z cegły mułowej. Te bogatsze posiadały perystyle, kolumnady czy mozaiki.

W mieście mieściła się oprócz tego brama triumfalna z posągami Antinousa. Była ona tak ulokowana, aby było łatwo ją zobaczyć od strony Nilu. Choć miasto miało ściśle hellenistyczne założenia, motywy egipskie były obecne w rzeźbie czy detalach architektonicznych.

Położenie miasta nad Nilem umożliwiło dobry dostęp do drogi wodnej. Architektura wzdłuż brzegu rzeki mogła obejmować doki oraz konstrukcje przeznaczone do handlu i transportu. Antinoopolis służyło jako regionalne centrum administracyjne i gospodarcze. Zajmowało się handlem i rolnictwem. Jego położenie nad Nilem umożliwiało pośredniczenie w transporcie towarów w górę i w dół rzeki.

Miasto pod piaskiem i badania archeologiczne

Pierwsze cenne obserwacje i źródła graficzne pochodzą z epoki napoleońskiej. Wtedy to francuscy badacze udokumentowali pozostałości po jakimś mieście na pustyni. Były to m.in. kolumny i ocalała brama miasta.

Wielka kolonizacja – jak wyglądało zakładanie kolonii przez starożytnych Greków?

Starożytni Grecy nieustannie porzucali swe siedziby, by zakładać nowe miasta w najdalszych zakątkach znanego im świata. W koloniach arystokraci zyskiwali szansę na większe bogactwa, a biedni...

Wykopaliska archeologiczne na terenie Antinoopolis jeszcze w XX w. dostarczyły cennych informacji na temat jego architektury i urbanistyki. Połączenie elementów architektury rzymskiej i egipskiej w budynkach miasta jest świadectwem różnorodności kulturowej i architektonicznej regionu w okresie rzymskim.

Większość miasta nadal jednak leży pod piaskiem. Badania wykopaliskowe na takim terenie są wyjątkowo trudne dla archeologów. Mimo to na stanowisku działa włoska misja archeologiczna, która odkryła już świątynię Antinousa. Teraz badania skupiają się na odkryciu przyczyny opuszczenia miasta w X w.

Cenne znaleziska

Do tej pory odkryto wiele zabytków. Do ważniejszych zaliczyć należy funeralne fajumskie portrety, które zdobiły sarkofagi. Co ciekawe, taka praktyka w sztuce grobowej jest bardzo rzadka. Znajduje podobieństwo jedynie w portretach grobowych polskiej szlachty w okresie nowożytnym.

Wraz z odkryciem świątyni Antinousa odsłonięto ok. 500 tys. naczyń ofiarnych. Prace przy północnej bramie miasta natomiast pokazały, że brama ta była ozdobiona kolumnami w stylu korynckim.

Znaleziono wiele głównych zabytków Antinoopolis, takich jak teatr, świątynia i hipodrom. Jednak prawie nie prowadzono wykopalisk w domach prywatnych i budynkach administracyjnych. Oznacza to, że trudno opisać życie zwykłych ludzi, którzy mieszkali w Antinoopolis.

Źródła:

• H. I. Bell 1940, Antinoopolis: A Hadrianic Foundation in Egypt, The Journal of Roman Studies, nr 30/2 str. 133–147
• MSU Anthropology